Czemu strony kartelu oszukują

W tym odcinku zastanowię się, dlaczego dwóm podmiotom tworzącym duopol… duopol… opłaca się zawrzeć sojusz – układ legalny lub nie, na ogół nielegalny – i ograniczać podaż. Wyjaśnię też, dlaczego jedna lub obie firmy czują pokusę, by oszukiwać i produkować więcej, niż uzgodniły. Powiedzmy, że oba podmioty w naszym duopolu… Tak jest w każdym oligopolu, lecz dwa podmioty łatwiej analizować niż wiele. Załóżmy, że obie firmy są identyczne i mają krzywą kosztów krańcowych wyglądającą jakoś tak. Taką krzywą kosztów krańcowych. Każda z firm ma taką krzywą. I obie mają też taką krzywą przeciętnych kosztów całkowitych. Obie mają taką krzywą średnich kosztów całkowitych. Krzywą wyglądającą tak. Identyczną dla obu firm. Wykreślone przeze mnie krzywe odnoszą się do każdej z firm. Teraz pomyślmy, jak wyglądałoby to dla rynku. Można podejść do tego tak… Można na przykład wybrać jakiś – wszystko jedno jaki – koszt krańcowy. Ile wtedy wyprodukuje jedna firma? Jaka będzie produkowana ilość przy tym koszcie krańcowym? Taka. A skoro mamy dwie takie same firmy, to przy tym koszcie na rynek trafi dwukrotnie więcej. Dwie firmy wyprodukują tyle. A jeśli wybierzemy ten koszt krańcowy, to jedna firma wytworzy tyle, bo tyle ją kosztuje ta dodatkowa jednostka, a dwie firmy o identycznej strukturze kosztów wyprodukują tyle. Zatem po prostu dodajemy tę krzywą do niej samej, w poziomie. Rozpatrując koszty krańcowe dla obu firm razem, uzyskacie krzywą o dwukrotnie większej rozpiętości niż dla jednej firmy. Będzie wyglądała tak. Narysuję ją na żółto. Będzie wyglądała tak. To jest krzywa kosztów krańcowych dla całego rynku. W naszym przykładzie cały rynek to te dwie firmy. Tak samo dodaje się krzywe przeciętnych kosztów całkowitych. Jeśli przy tej cenie… jeśli przeciętny koszt całkowity dla jednej firmy jest tutaj, to znaczy, że firma produkuje tę ilość. Ale dwie firmy przy tym koszcie wytworzą dwa razy tyle. Dwie firmy – dwa razy tyle. Krzywa średnich kosztów całkowitych jest dwukrotnie szersza niż krzywa dla jednej firmy, jeśli mówimy o rynku. Krzywa średnich kosztów całkowitych dla rynku wygląda tak. Ma dwukrotnie większą szerokość. Ta sama zasada. Krzywa wygląda mniej więcej tak. To jest krzywa przeciętnych kosztów całkowitych dla… dla całego rynku. Przyjąłem więc następujący schemat: pomarańczowe dla jednej firmy, a kropkowane dla całego rynku. A teraz zastanówmy się, przy jakiej cenie… jaka byłaby optymalna cena, gdyby firmy umówiły się, że będą działać wspólnie. Gdyby przyjęły wspólną strategię i zaczęły działać jak monopol. Aby to rozważyć, wykreślmy krzywą popytu. Narysuję krzywą popytu na rynku. Powiedzmy, że ta krzywa popytu wygląda tak. Niewygodnie mi rysować. Załóżmy, że to jest prosta. Tak może zostać. Krzywa popytu dla rynku. Krzywa… popytu… dla rynku. Gdyby więc obie firmy działały razem… Gdyby… Skoro wykreśliłem krzywą popytu dla rynku, to dołożę krzywą przychodów krańcowych dla rynku. Pamiętajcie: zakładamy, że firmy działają razem. Ściśle współpracując, mogą przyjąć strategię typową dla monopolu. A skoro działają jak monopol, to ich krzywa przychodów krańcowych ma dwa razy większe nachylenie niż krzywa popytu. Oś poziomą przecina więc tu. Wygląda ona tak. Mniej więcej tak. To jest… to tutaj to jest… krzywa przychodów krańcowych dla całego rynku. Krzywa przychodów krańcowych. Jeśli firmy działają jak monopol, to ta linia jest ich krzywą kosztów krańcowych. To ich średnie koszty całkowite, a to przychody krańcowe. Gdyby firmy tworzyły monopol, optymalna ilość byłaby tu, gdzie przychód krańcowy jest równy kosztowi krańcowemu. Wcześniej produkują, bo przychód krańcowy przewyższa ilość… Przepraszam, przewyższa koszt krańcowy. A potem nie chcą produkować, bo koszt jest wyższy od przychodu krańcowego i na każdej dodatkowej jednostce poniosą stratę ekonomiczną. Produkowałyby więc tę ilość, a cena, którą by uzyskały… Jedziemy do krzywej popytu. Uzyskałyby tę cenę. Cenę, która jest tutaj. Powiedzmy, że uzyskałyby właśnie tę cenę. A przeciętny koszt całkowity jednostki… znów jedziemy do krzywej dla rynku, ta kropkowana linia to przeciętne koszty całkowite jednostki, zatem średni zysk ekonomiczny z jednostki to przychód z jednostki minus średni koszt całkowity jednostki… Ta wysokość to przeciętny zysk ekonomiczny z jednostki. A jeśli pomnożymy to przez liczbę jednostek, to uzyskamy całkowity zysk ekonomiczny, gdy będą współpracować i zachowywać się jak monopol. Załóżmy na chwilę, że ta wysokość… że ta wysokość wynosi 10, a ta ilość… ilość, którą chcieliby produkować jako monopolista, to 50. Jaki jest całkowity zysk ekonomiczny? Całkowity zysk ekonomiczny wynosi 500. Całkowity… zysk… ekonomiczny… Jeśli się dogadają, ich łączny zysk wyniesie 500. Jeśli zawrą sojusz. Widzą to i mówią: „Uzgodnijmy, że każdy będzie produkował połowę i podzielimy się tym zyskiem po równo”. Zobaczmy, co robią. Jedna firma mówi: „Dobrze, zgodnie z umową produkujemy 25”. Uzyska tę cenę, właśnie tę cenę rynkową, a jej koszt całkowity jest tutaj. Teraz rozpatrujemy firmy oddzielnie. To ma sens, bo ten koszt jest dwukrotnie dalej niż ten. Bo żółty kropkowany, średni koszt całkowity dla rynku to dwa razy szersza wersja krzywej pomarańczowej. Każda firma osiągnie taki zysk ekonomiczny z jednostki, razy 25 jednostek. Zysk ekonomiczny każdej z firm będzie takim prostokątem. Połowa z całych pięciuset, czyli 250 na firmę. 250 na firmę. A teraz pomyślmy, dlaczego jest pokusa, dla jednej lub obu firm, by oszukiwać. Powiedzmy, że jedna firma, tylko jedna… druga produkuje 25 jednostek, a ta pierwsza mówi: „Cena jest dobra, mam zysk ekonomiczny, więc wyprodukuję 10 jednostek więcej”. Firma mówi więc: „Zamiast produkować 25, wyprodukuję… wyprodukuję 35 jednostek”. A jeśli ta firma wypuści 35 jednostek, zaś ta druga na rynku – drugi duopolista, że tak powiem – nadal produkuje 25, to całkowita podaż na rynku wyniesie teraz 60. Na rynek trafi teraz łącznie 60 jednostek. Jak zmieni się całkowity zysk ekonomiczny? Przemieśćmy się w górę po krzywej popytu. To jest nowa cena… Tu mamy nową cenę, koszt całkowity jednostki widzimy tutaj, a liczba wytwarzanych jednostek to 60, zatem nowy zysk ekonomiczny to ten obszar. To jest nowy zysk ekonomiczny. Narysowałem go na niebiesko-fioletowo. Dobrze widać to na wykresie: krzywe popytu i średnich kosztów całkowitych zbliżyły się do siebie. Powiedzmy, że ta wysokość wynosi 8. Mamy więc 8 dolarów zysku ekonomicznego z jednostki razy 60 jednostek. Jeśli więc firma oszukuje… Pomówmy o oszustwie. Tu była współpraca, a teraz ktoś oszukuje. Mamy na rynku łącznie 60 jednostek, razy 8 dolarów zysku ekonomicznego z jednostki, zatem całkowity zysk ekonomiczny… całkowity… zysk… ekonomiczny… wynosi 480. Zysk ekonomiczny zmniejszył się. To zrozumiałe, bo teraz wielkość podaży jest poniżej punktu, gdzie przychód krańcowy i koszt krańcowy są równe. Teraz koszt krańcowy dla rynku przewyższa przychód krańcowy. Zatem to wszystko… stanowi stratę ekonomiczną. Bo dla całego rynku, dla każdej dodatkowej jednostki… koszt przewyższa przychód, więc jest strata ekonomiczna. Dlatego całkowity zysk ekonomiczny rynku spadł z 500 do 480. Ale ta firma… Jaki zysk osiągnie ta firma? Ta, która oszukuje. Teraz ma 35 jednostek… Produkuje 35 jednostek i ma zysk ekonomiczny w kwocie 8 dolarów z jednostki. Cały ten obszar to dochód tej firmy. Pomnóżmy więc… 35 przez 8. Może tutaj. 35 razy 8. 5 razy 8 to 40… 3 razy 8 to 24, plus 4… Mamy 280. Firma, która oszukuje, Firma, która oszukuje… Oszust ma 280 dolarów zysku ekonomicznego w tym okresie. A firma uczciwa, choć już próba zmowy może być nielegalna… Nie-oszust, tak będę mówił, nie-oszust dostanie resztę. Nie-oszustowi przypadnie reszta zysku ekonomicznego. Całość wynosiła 480, oszust bierze 280, więc nie-oszust dostanie tylko 200. Zatem oszust odniósł korzyść, produkując powyżej optymalnej ilości. Jego zysk wzrósł z 250 do 280. Jemu się to opłaciło. Ale zmniejszyło to całkowity zysk ekonomiczny, szkodząc… bardzo szkodząc nie-oszustowi, którego zysk jest taki.