Główna zawartość
Mikroekonomia
Kurs: Mikroekonomia > Rozdział 9
Lekcja 4: The four types of goods: private goods, public goods, common resources, and natural monopoliesCzym jest gapowicz?
Nie każdy, kto korzysta z dóbr publicznych, przyczynia się do ich tworzenia czy utrzymywania.Tłumaczenie na polski zrealizowane przez Fundację Edukacja dla Przyszłości dzięki wsparciu Fundacji PKO Banku Polskiego
Kluczowe pojęcia
- Gapowicz to ktoś, kto chce, żeby inni płacili za jakieś dobro publiczne, ale planuje sam go używać; jeśli wiele osób zachowuje się jak gapowicze, to dobro publiczne może nigdy nie zostać dostarczone.
- Rynki często mają trudności w wyprodukowaniu dóbr publicznych, ponieważ gapowicze próbują użyć dobra publicznego bez płacenia za nie.
- Efekt gapowicza można przezwyciężyć poprzez użycie środków, które zabezpieczą pewność płacenia przez użytkowników dobra publicznego. Takie środki obejmują działania rządu, naciski społeczne i zbieranie płatności—w określonych sytuacjach, w których rynki odkryły sposób, w jaki można to zrobić.
Czym (a raczej kim) jest gapowicz?
Prywatnym firmom dość trudno produkować dobra publiczne. Przy dobrach
publicznych jest niemożliwe lub zbyt kosztowne wykluczenie kogoś z korzystania z dobra lub usługi—jak przy obronie narodowej. Więc w jaki sposób firma może pobierać za to opłaty?
Kiedy osoby podejmują decyzję o kupieniu dobra publicznego, może pojawić się efekt gapowicza—ludzie mają motywację, żeby pozwolić innym zapłacić za dobro publiczne, a następnie "na gapę" korzystać z zakupów innych.
Najlepszym sposobem płacenia za dobra publiczne jest znalezienie sposobu na upewnienie się, że każdy wniesie jakiś wkład, a więc zapobieganie pojawianiu się gapowiczów. Jeśli na przykład ludzie, poprzez proces polityczny i zgodę na płacenie podatków, podejmują grupowe decyzje o ilości wytwarzanych dóbr publicznych, to mogą pokonać efekt gapowicza wymagając—poprzez ustanowienie odpowiedniego prawa—żeby każdy się dokładał.
Naciski społeczne i apele osobiste
W niektórych przypadkach mogą zostać użyte naciski społeczne i apele osobiste—zamiast mocy prawa—do zredukowania liczby gapowiczów i zbierania środków na dobro publiczne.
Na przykład sąsiedzi czasami tworzą stowarzyszenie, które ma na celu upiększanie obiektów lub patrolowanie obszaru, na którym mieszkają, po zmroku, żeby zniechęcić przestępców. W krajach o niskich dochodach, w których nacisk społeczny silnie zachęca wszystkich rolników do udziału, rolnicy w regionie mogą się zbierać żeby razem pracować nad dużym projektem nawadniania, który przyniesie korzyści wszystkim.
Wiele wysiłków mających na celu pozyskiwanie funduszy, włączając w to pieniądze dla lokalnych organizacji charytatywnych, szkół i uniwersytetów, mogą być również rozpatrywane jako próba użycia presji społecznej do zniechęcenia do bycia gapowiczem i do tworzenia wyników, które stworzą publiczne korzyści.
Dlaczego ludzie wybierają bycie gapowiczami?
Efekt gapowicza można wyrazić w pojęciach znanych z dylematu więźnia, znanego z teorii gier. Wyobraź sobie dwie osoby, które zastanawiają się nad dołożeniem się do dobra publicznego: Renatę i Szymona. Kiedy którakolwiek z osób dołoży się do finansowania dobra publicznego—takiego jak na przykład lokalna remiza strażacka—ich osobisty koszt wyniesie 16 zł, a korzyści społeczne z wkładu tej osoby wyniosą 24 zł.
Ponieważ korzyści społeczne w wysokości 24 zł są większe niż koszt równy 16 zł, to inwestycja ta jest dobrym pomysłem dla społeczeństwa jako całości. Problem w tym, że—podczas gdy Renata i Szymon płacą w całości koszt swojego wkładu na dobro publiczne—otrzymują tylko połowę korzyści, ponieważ korzyści dobra publicznego są dzielone po równo pomiędzy członków społeczeństwa.
| Szymon (start text, S, end text) dokłada się | Szymon (start text, S, end text) nie dokłada się | ||
| Renata (start text, R, end text) dokłada się | start text, R, end text płaci 16 zł, otrzymuje 24 zł, zysk netto +8 zł | start text, R, end text płaci 16 zł, otrzymuje 12 zł, zysk netto –4 zł | |
| start text, S, end text płaci 16 zł, otrzymuje 24 zł, zysk netto +8 zł | start text, S, end text płaci 0 zł, otrzymuje 12 zł, zysk netto +12 zł | ||
| Renata (start text, R, end text) nie dokłada się | start text, R, end text płaci 0 zł, otrzymuje 12 zł, zysk netto +12 zł | start text, R, end text płaci 0 zł, otrzymuje 0 zł | |
| start text, S, end text płaci 16 zł, otrzymuje 12 zł, zysk netto -4 zł | start text, S, end text płaci 0 zł, otrzymuje 0 zł |
Jeśli ani Renata ani Szymon nie dołożą się do dobra publicznego, to nie będzie ono miało ani kosztów ani korzyści.
Załóżmy jednak, że tylko Renata wpłaca swoją część, a Szymon nie wpłaca. Renata ma koszt w wysokości 16 zł, ale otrzymuje tylko 12 zł korzyści—połowę z całości korzyści dla społeczeństwa, czyli z 24 zł. Szymon nie ma kosztu, ale również otrzymuje 12 zł korzyści. W tym wyniku Renata właściwie traci 4 zł, podczas gdy Szymon zyskuje 12 zł. Podobny wynik, ale z odwróconymi rolami, pojawi się jeśli Szymon zapłaci, a Renata nie zapłaci.
Wreszcie, jeśli oboje zapłacą, to każde z nich poniesie koszt 16 zł i każde otrzyma korzyści o wartości 24 zł—czyli po połowie całkowitych korzyści dla społeczeństwa w wysokości 48 zł.
Problem z dylematem więźnia pojawia się tak naprawdę w momencie, kiedy każda z osób przemyśli swoje strategiczne wybory.
- Renata wie, że jeśli Szymon nie zapłaci, to byłaby nierozsądna, gdyby zapłaciła. Jednakże jeśli Szymon zapłaci, to wtedy zyska więcej sama nie płacąc.
- Tak czy inaczej, stwierdza, że powinna wybrać niepłacenie i zamiast tego mieć nadzieję, że może być gapowiczką, która będzie używać dobra publicznego opłaconego przez Szymona.
- Szymon wnioskuje dokładnie w ten sam sposób na temat Renaty.
- Kiedy obie osoby dochodzą do wniosku, że niemądre byłoby zapłacić, to dobro publiczne nigdy nie zostaje zbudowane, i nie ma żadnego ruchu w kierunku opcji, w której każdy kooperuje—co byłoby właściwie najlepsze dla wszystkich stron.
Pytania do powtórzenia
- Co to jest efekt gapowicza?
- Wyjaśnij dlaczego to państwo finansuje obronę narodową.
Pytania rozwijające myślenie krytyczne
- W jaki sposób stacje telewizji publicznej, takie jak TVP, próbują przezwyciężyć efekt gapowicza?
- Stacje radiowe, syreny ostrzegające o zagrożeniu, latarnie morskie i lampy uliczne to wszystko są dobra publiczne, nie można kogoś wyłączyć z korzystania z nich i korzystanie nie wymaga rywalizacji. Jak myślisz, dlaczego rząd finansuje syreny, lampy uliczne i latarnie morskie, ale nie finansuje stacji radiowych innych, niż te publiczne?
Zadania
Beata i Sara są siostrami, które mieszkają w jednym pokoju. Ich pokój łatwo staje się zabałaganiony, a ich rodzice zawsze każą im go posprzątać. Z tego, że Beata i Sara dzielą się sprzątaniem pokoju, wynikają zarówno korzyści, jak i koszty:
- If both Becky and Sarah clean, they each spend two hours and get a clean room.
- If Becky decides not to clean and Sarah does all the cleaning, then Sarah spends 10 hours cleaning and Becky spends 0. Sarah is exhausted.
- If Sarah decides not to clean and Becky does all the cleaning, then Becky spends 10 hours cleaning and Sarah spends 0. Becky is exhausted.
- If both girls decide not to clean, they both have a dirty room.
Jaki jest najlepszy wynik dla Beaty i Sary? Jaki jest wynik najgorszy? Wskazówka: Pomoże ci stworzenie tabelki dylematu więźnia.
Wyjaśnij co w rozumowaniu Beaty i Sary prawdopodobnie poprowadzi je obie do wybrania najgorszego możliwego wyniku.
Chcesz dołączyć do dyskusji?
Na razie brak głosów w dyskusji