If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

W jakim stopniu PKB mierzy dobrobyt społeczeństwa?

Czy PKB uwzględnia wszystko, co nas interesuje w gospodarce? Tłumaczenie na język polski: Fundacja Edukacja dla Przyszłości, dzięki wsparciu Fundacji PKO Banku Polskiego.

Kluczowe pojęcia

  • PKB jest wskaźnikiem poziomu życia społeczeństwa, ale jest tylko bardzo ogólnym wskaźnikiem, ponieważ nie bierze bezpośrednio pod uwagę wypoczynku, jakości środowiska, poziomu opieki zdrowotnej i edukacji, aktywności wykonywanych poza rynkiem, zmian w nierówności dochodów, wzrostu różnorodności, wzrostu technologii, lub—dodatniej lub ujemnej—wartości, którą społeczeństwo może przypisać różnym układom produkcji.
  • Poziom życia to wszystkie elementy wpływające na zadowolenie ludzi, czy są do kupienia lub sprzedania na rynku czy też nie.

Wprowadzenie

Być może zdarzyło ci się już wcześniej usłyszeć pojęcie standardu życia—oznacza ono wszystkie elementy, które przyczyniają się do zadowolenia i szczęścia danej osoby.
Poziom życia to szerokie pojęcie, które obejmuje wiele czynników—włączając w to te, które nie są kupowane ani sprzedawane na rynku, ale też te, które są. Na przykład poziom PKB per capita (na mieszkańca) obejmuje część tego, co rozumiemy pod pojęciem standardu (poziomu) życia, co dobrze ilustruje fakt, że większość migracji ludności na świecie to migracja ludzi, którzy przenoszą się z krajów o stosunkowo niskim PKB per capita do krajów o stosunkowo wysokim PKB per capita.
Żeby zrozumieć ograniczenia używania PKB jako miary standardu życia, użyteczne będzie wymienienie kilku spraw, których PKB nie obejmuje, a które są istotne dla poziomu życia.

Ograniczenia PKB w mierzeniu standardu życia

Istnieje wiele czynników, które przyczyniają się do ludzkiego szczęścia, a których nie da się kupić ani sprzedać. PKB jest z tego powodu ograniczonym narzędziem mierzenia poziomu życia. Żeby lepiej zrozumieć jego ograniczenia, spójrzmy na kilka czynników, które nie są brane pod uwagę przez PKB.
PKB nie bierze pod uwagę czasu wypoczynku. Polski PKB per capita jest większy niż PKB per capita Malediwów, ale czy oznacza to wyższy poziom życia w Polsce? Niekoniecznie, ponieważ przeciętnie pracownik w Polsce pracuje kilkaset godzin rocznie więcej niż przeciętny pracownik na Malediwach. PKB nie bierze pod uwagę dodatkowych godzin odpoczynku pracowników na Malediwach.
PKB zawiera to, co jest wydawane na ochronę środowiska, opiekę zdrowotną i edukację, ale nie bierze pod uwagę aktualnych poziomów czystości środowiska, zdrowia i poziomu wiedzy. PKB zawiera koszty kupowania wyposażenia ograniczającego zanieczyszczenie, ale nie bierze pod uwagę tego, czy woda i powietrze rzeczywiście są czystsze czy bardziej zanieczyszczone. PKB obejmuje też wydatki na opiekę medyczną, ale nie bierze pod uwagę tego, czy długość życia i śmiertelność niemowląt wzrosła czy zmalała. Podobnie, PKB bierze pod uwagę wydatki na edukację, ale nie bierze pod uwagę tego jaka część populacji umie czytać, pisać czy wykonywać podstawowe operacje matematyczne.
PKB obejmuje produkcję, która wymieniana jest na rynku, ale nie obejmuje produkcji wymienianej poza rynkiem. Na przykład zatrudnienie kogoś do skoszenia twojego trawnika lub posprzątania domu jest częścią PKB, ale wykonanie tych zadań samemu nie jest częścią PKB.
PKB nic nie mówi o poziomie nierówności w społeczeństwie. PKB per capita to tylko średnia. Kiedy PKB per capita rośnie o 5%, może to oznaczać, ze PKB dla każdego w społeczeństwie wzrosło o 5%, ale może też oznaczać, że PKB niektórych grup wzrosło bardziej, podczas gdy PKB innych wzrosło mniej—lub nawet zmalało.
PKB nie mówi też nic o dostępnej zmienności. Jeśli rodzina kupuje 100 bochenków chleba rocznie, PKB nie obchodzi czy kupują tylko biały chleb, lub czy rodzina może wybrać z różnych rodzajów chleba, jak razowy, na zakwasie, żytni czy tostowy—PKB patrzy tylko na to, czy całkowita kwota wydana na chleb jest taka sama.
Podobnie, PKB nie powie nam nic o dostępnej technologii i produktach. Standard życia w 1950 czy nawet 1900 nie zależał tylko od tego ile pieniędzy mieli ludzie—zależał też od tego, co mogli kupić. Nieważne, ile pieniędzy miałeś w 1950 roku—nie mogłeś za nie kupić iPhone'a lub laptopa.
W pewnych przypadkach nie jest wcale jasne, czy wzrost w PKB jest dobrą rzeczą. Jeśli miasto zostało zniszczone przez huragan a następnie następuje duży wzrost aktywności związanej z odbudową, to śmieszne byłoby twierdzić, że huragan był ekonomicznie korzystny. Jeśli ludzie kierowani strachem przed włamaniem decydują się zapłacić za instalację krat i alarmów przeciwwłamaniowych na wszystkich swoich oknach, to trudno uwierzyć, że wynikający z tego działania wzrost PKB rzeczywiście jest dla nich dobry. W tym samym tonie ludzie można powiedzieć, że sprzedaż określonych dóbr, jak pornografia czy filmy z ekstremalną przemocą, wcale nie odpowiada wzrostowi w standardzie życia społeczeństwa.

Czy wzrost w PKB zawyża czy zaniża wzrost standardu życia?

To, że PKB per capita nie obejmuje w całości szerszego pojęcia standardu życia prowadzi nas do obawy, że wzrosty PKB w czasie mogą być iluzoryczne. Teoretycznie jest możliwe, że podczas gdy PKB będzie rosnąć, to standard życia będzie spadać jeśli ludzkie zdrowie, czystość środowiska i inne czynniki niewłączone do PKB będą się pogarszały. Na szczęście ta obawa wydaje się przesadzona.
W niektórych przypadkach wzrost PKB niedoszacowuje rzeczywistego wzrostu standardu życia. Na przykład typowy tydzień pracy pracownika w USA spadał z około 60 godzin tygodniowo sto lat temu do około 40 godzin tygodniowo dziś. Oczekiwana długość życia i zdrowie wzrosły dramatycznie, tak samo jak średni poziom wykształcenia.
Od 1970 roku powietrze i woda w Stanach Zjednoczonych ogólnie stawały się czystsze. Rozwinięto nowe technologie służące rozrywce, podróżowanie, informacji i zdrowiu. Dzisiaj dostępne są o wiele bardziej różnorodne produkty niż kilka dekad temu. PKB nie obejmuje wypoczynku, zdrowia i czystszego środowiska stworzonych przez nowe technologie, ani też wzrostu różnorodności.
Z drugiej strony statystyki przestępstw, poziom przeciążenia korkami drogowymi i nierówności w dochodach są wyższe w Stanach Zjednoczonych teraz, niż były w 1960. Co więcej, spora liczba usług, które kiedyś były wykonywane, głównie przez kobiety, w gospodarce pozarynkowej, jest teraz częścią gospodarki rynkowej i jest wliczana do PKB. Ignorując te czynniki PKB będzie przeszacowywał prawdziwy wzrost standardu życia.

PKB jest ogólny, ale użyteczny

Wysoki poziom PKB nie powinien być jedynym celem polityki makroekonomicznej—lub szerzej, polityki rządu. Ale nawet jeśli PKB nie odzwierciedla zbyt precyzyjnie standardu życia, to dobrze mierzy produkcję, i wskazuje, kiedy kraj ma się lepiej lub gorzej materialnie, w kategoriach pracy i przychodów. W większości krajów znacznie wyższy PKB per capita idzie ręka w rękę z innymi ulepszeniami codziennego życia w wielu wymiarach, jak edukacja, zdrowie i ochrona środowiska.
Żadna pojedyncza liczba nie może uchwycić wszystkich elementów pojęcia tak szerokiego jak standard życia. Niemniej PKB per capita jest rozsądnym, niezbyt precyzyjnym, ale wygodnym sposobem mierzenia standardu życia.

Podsumowanie

  • PKB jest wskaźnikiem poziomu życia społeczeństwa, ale jest tylko bardzo ogólnym wskaźnikiem, ponieważ nie bierze bezpośrednio pod uwagę wypoczynku, jakości środowiska, poziomu opieki zdrowotnej i edukacji, aktywności wykonywanych poza rynkiem, zmian w nierówności dochodów, wzrostu różnorodności, wzrostu technologii, lub—dodatniej lub ujemnej—wartości, którą społeczeństwo może przypisać różnym układom produkcji.
  • Poziom życia to wszystkie elementy wpływające na zadowolenie ludzi, czy są do kupienia lub sprzedania na rynku czy też nie.

Pytania do samodzielnego sprawdzenia swojej wiedzy

Wyjaśnij krótko czy każdy z następujących czynników spowoduje przeszacowanie czy niedoszacowanie poziomu standardu życia przez PKB.
  • Środowisko staje się bardziej zanieczyszczone.
  • Maleje poziom przestępczości.
  • Dla konsumenta dostępna jest większa różnorodność dóbr.
  • Spada śmiertelność niemowląt i noworodków.

Pytanie sprawdzające

Wymień kilka powodów, dla których PKB nie powinien być uznawany za efektywną miarę poziomu życia w danym kraju.

Pytania na myślenie krytyczne

Jak można by mierzyć "zielony" PKB?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

  • Awatar female robot grace style dla użytkownika Urszula Lenartowicz
    Dlaczego cały tekst jest po angielsku? Ja wiem, że mogą się admini nie wyrabiać z tłumaczeniem, ale niech chociaż napiszą, czy to tylko powtórzenie z filmów czy nowy temat.
    (3 głosy)
    Awatar Default Khan Academy avatar dla użytkownika
  • Awatar blobby green style dla użytkownika Jacek Ziebura
    "Rozmiar gospodarki Polski mierzony w PKB jest dość duży—w 2013 roku wyniósł około 1,631 mld zł (dane GUS)" - tutaj jest błąd. Wg skali długiej stosowanej w Polsce to jest 1,631 bln zł lub 1631 mld zł.
    (1 głos)
    Awatar Default Khan Academy avatar dla użytkownika
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.