Pieczęcie cylindryczne

Pismo klinowe było używane w księgach rachunkowych, administracji i tekstach teologicznych, a także w różnorodnej korespondencji. Niemal wszystkie te dokumenty wymagał oficjalnego "podpisu" - odcisku pieczęci cylindrycznej.

Pieczęć cylindryczna to mały przedmiot przypominający walcowaty koralik z wyrytym na nim wzorem (w formie druku wklęsłego), zawieszony na sznurku lub rzemieniu. Te często piękne rzeczy były powszechnie używane na starożytnym Bliskim Wschodzie i stanowią niepowtarzalne źródło informacji o poszczególnych ludziach z tamtej epoki. Każda pieczęć stanowiła bowiem własność konkretnego człowieka i była używana oraz przechowywana w szczególnie osobisty sposób, na przykład noszona na szyi lub w formie bransolety.

Gdy potrzebny był podpis, wyjmowano pieczęć i toczoną ją po dokumencie zapisanym na miękkiej glinie, zostawiając wypukły odcisk wyrytego na niej wzoru. Niektóre pieczęcie były jednak cenione nie z powodu swojej użyteczności, lecz za magię, która się w nich miała kryć lub też za swoje piękno.

Pierwsze przykłady używania pieczęci cylindrycznych na starożytnym Bliskim Wschodzie pochodzą z czasów przed wynalezieniem pisma klinowego, z okresu późnego neolitu (7600–6000 r. p.n.e.). W tym kontekście szczególnie niezwykła jest precyzja ich wykonania i piękno kamieni półszlachetnych, z których je wytwarzano. Rysunki i napisy na tych kamieniach mają detale mierzone w milimetrach i cechują się niebywałą szczegółowością.

Pieczęcie cylindryczne wykonywano zwykle z agatu, chalcedonu, lapis lazuli, steatytu, wapienia, marmuru, kwarcu, serpentynu, hematytu czy jaspisu. Najznamienitsi posiadali egzemplarze ze złota i srebra. Badania nad pieczęciami cylindrycznymi starożytnego Bliskiego Wschodu pozwalają wkroczyć w niezwykle piękny, intymny i pełen detali miniaturowy świat odległej przeszłości, pełen najróżniejszych ludzkich aktywności, zarówno tych doniosłych, jak i powszednich.

Historycy sztuki bardzo interesują się pieczęciami cylindrycznymi co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, uważa się, że wzory wyryte na pieczęciach dobrze odzwierciedlają styl artystyczny dominujący w danym okresie w regionie, w którym ich używano. Innymi słowy, każda pieczęć jest małą kapsułą czasu przechowującą motywy i style popularne za życia jej właściciela. Pieczęcie, których zachowało się sporo, zawierają więc ważne informacje pozwalające zrozumieć, jak rozwijała się sztuka starożytnego Bliskiego Wschodu.

Drugim powodem, dla którego pieczęcie tak interesują historyków sztuki, jest ikonografia (badanie treści dzieła sztuki). Każda postać, gest czy element dekoracyjny może być "odczytany" i odniesiony do właściciela pieczęci, ujawniając jego lub jej pozycję społeczną a czasem nawet imię. Choć te same motywy, które znaleźć można na pieczęciach, powtarzają się także na stelach, terakotowych plakietkach, płaskorzeźbach ściennych i w malarstwie, to ich najbardziej kompletny zbiór znajduje się na tysiącach pieczęci, które ocalały z czasów starożytnych.

Tekst: dr Senta German