Wstęp do sztuki starożytnego Egiptu

Wpływ Egiptu na późniejsze kultury był ogromny. Można powiedzieć, że Egipt zapewnił podstawę dla kultur Greków i Rzymian i, poprzez nie, wpłynął na całą zachodnią cywilizację. Dzisiaj, egipska metaforyka, koncepcje i perspektywy można znaleźć wszędzie. Znajdziesz je w formach architektonicznych, na pieniądzach i w naszym codziennym życiu. Wiele chirurgów plastycznych, na przykład, używa sylwetki królowej Nefertiti (której imię znaczy ,,piękna nadeszła") w swoich reklamach.

Ten wstęp zapewni ci podstawy do zrozumienia starożytnego Egiptu.

Cywilizacja Starożytnego Egiptu przetrwała przez ponad 3000 lat i wykazała niesamowitą ciągłość. To więcej niż wiek Stanów Zjednoczonych pomnożony przez 15! Rozważ jak często nasza kultura się zmienia - mniej niż 10 lat temu nie było Facebooka ani Twittera ani Youtube'a.

Dzisiaj uważamy okres greko-rzymski za odległy. Ale powinniśmy zauważyć, że panowanie Kleopatry VII (które zakończyło się w 30 r. p.n.e.), jest bliższe naszym czasom niż zbudowanie piramid w Gizie. 4000 lat - tyle zajęło ludzkości wybudowanie czegoś większego niż wspaniałe piramidy. Dla kontrastu - dzisiaj jesteśmy podekscytowani, kiedy rekord trwa więcej niż dziesięć lat.

Stabilność Egiptu jest brutalnym kontrastem do starożytnych cywilizacji Bliskiego Wschodu. W tym samym okresie, znosił on serię zbiegających się w czasie kultur i wstrząsów politycznych z niewiarygodną regularnością. Najwcześniejsze królewskie zabytki, takie jak Paleta Narmera wyrzeźbiona w ok. 3100 r. p.n.e., pokazuje identyczne stroje i pozy królewskie, w których można oglądać późniejszych władców. Nawet królów Ptolemeuszy w ich świątyniach 3000 lat później.

Ogromna ilość egipskiej metaforyki, zwłaszcza królewskiej, podporządkowanej decorum (poczucie tego, co ,,stosowne"), pozostała zadziwiająco stała na przestrzeni lat. Właśnie dlatego, zwłaszcza dla niewprawnego oka, ich sztuka wydaje się wyjątkowo statyczna - pod względem symboli, gestów i tego jak ciało jest pokazane tak właśnie było. Było to zamierzone. Egipcjanie byli świadomi swojej konsekwencji, którą uważali za stabilność, boską równowagę i jasny dowód na poprawność własnej kultury.

Ta stabilność była ściśle związana z podstawowym przekonaniem, że obraz wpływa także na świat — sceny w grobowcach, na których zmarły otrzymuje pożywienie lub sceny świątynne z królem odprawiającym rytuały dla bogów. Obraz miał zapewnić, że przedstawione na nim rzeczy zdarzą się w boskiej rzeczywistości. Jeśli pominięto rysunek bochenka chleba na stole zmarłego, nie miał on chleba w zaświatach. Jeśli namalowany król popełniał jakiś błąd związany z rytuałem, rytuał był niewłaściwy i mogło mieć to tragiczne konsekwencje. To przekonanie doprowadziło do czynny oporu przeciwko zmianom w zatwierdzonym sposobie malowania.

Najstarsze na Ziemi graffiti wykonane przez turystę pochodzi z okresu Ramzesa III. Odwiedzający zostawił znak uznania na mającej już wówczas 1300 lat Piramidzie Schodkowej w Sakkarze, najstarszej z wielkich kamiennych królewskich grobowców. Był on pod zrozumiałym wrażeniem dział swoich przodków.

Egipt jest krajem dwoistości i cykliczności, i topograficznie, i kulturowo. Z punktu widzenia jest to niemal jedynie jałowa pustynia, z wyjątkiem eksplozji zieleni, która ciągnie się po obu stronach Nilu, przez całą długość kraju. Rzeka wyłania się z dalekiego południowego krańca, z głębokiej Afryki, a kończy swój bieg w Morzu Śródziemnym na północy, rozdzielając wody z jednego koryta pomiędzy szereg wachlarzowo ułożonych odnóg, zwanych deltą.

Wpływu tej rzeki na egipską kulturę i rozwój nie da się przecenić. Bez jego obecności cywilizacja byłby zupełnie inna, najprawdopodobniej tez byłaby zupełnie gdzie indziej. Nil dostarczał nie tylko stałego zapasu życiodajnej wody, ale stworzył żyzne pola, które karmiły tę wyjątkową (a także wyjątkowo odporną) kulturę.

Każdego roku, zasilana topniejącymi śniegami w dalekich krainach, rzeka zalewała brzegi w czasie corocznych powodzi, pokrywając ziemię czarnym mułem, zapewniając urodzajną glebę. Egipcjanie nazywali ten obszar Kemet - "czarna ziemia", dla odróżnienia żyznej gleby od jałowej pustyni Deshret - "czerwonej ziemi". Granica między tymi obszarami była (i najczęściej pozostaje) widoczną linią. Efekt wizualny jest zadziwiający, precyzyjne rozdzielenie ziem wygląda na działo rąk ludzkich.

Coroczne wylewy Nilu były niezawodne, regularne i dające się wyliczyć. tworzyły cykl, który pomógł Egipcjanom ukształtować ich koncepcję upływu czasu. W rzeczywistości kalendarz, którego używamy dzisiaj, pochodzi od tego opracowanego przez starożytnych Egipcjan. Podzielili oni rok na trzy okresy: akhet "wylew", peret "wzrost/wyłanianie się" oraz shemw "żniwa" . Każdy okres był, z kolei, podzielony na cztery 30-dniowe miesiące. Pomimo tego rocznego cyklu, w połączeniu z codziennym cyklem słonecznym, który jest tak oczywisty na pustyni, i ogromnej chęci dostrzegania cykliczności w całym wszechświecie, koncepcja czasu cyklicznego istniała na równi z koncepcja czasu linearnego, rzeczywistego.

Te dwie koncepcje czasu - linearny i cykliczny - wiązały się z dwoma głównymi bóstwami: Ozyrysem, wiecznym panem śmierci i Ra, bogiem słońca, który odradzał się każdego dnia.

Cywilizacja egipska oczywiście nie wyskoczyła w pełni uformowana z nilowego mułu, mimo że ogromne piramidy w Gizie mogą wydawać się niewtajemniczonym oderwane od świata i położone w środku niczego, zostały zbudowane dzięki tysiącletniemu rozwojowi kulturalnemu i technicznemu i wielu eksperymentom. "Dynastic" Egypt—sometimes referred to as "Pharaonic" (after "pharaoh," the Greek title of the Egyptian kings derived from the Egyptian title per aA, "Great House") which was the time when the country was largely unified under a single ruler, begins around 3100 B.C.E.

Czasy wcześniejsze, od około 5000 roku p.n.e. aż do zjednoczenia, określamy dziś jako okres predynastyczny. Jeszcze wcześniej były tu plemiona paleolityczne i neolityczne, zamieszkujące te tereny przez steki tysięcy lat. Byli to potomkowie migrujących z północy homo erectus, którzy osiedlali się wzdłuż Nilu. W okresie predynastycznym mamy już do czynienia z ceramiką, figurkami, ozdobnymi uchwytami maczug. Pojawiają się takie przedmioty jak paleta do rozdrabniania pigmentów i zaczyna się sposób obrazowania, który będzie charakterystyczny w dobie Egiptu Faraonów. Widać już zapowiedzi tego, co nadejdzie.

Istotnym jest, by pamiętać, że starożytni Egipcjanie nie używali takich podziałów na dynastie, jak dzisiejsi historycy. These divisions were created in the first Western-style history of Egypt, written by an Egyptian priest named Manetho in the 3rd century B.C.E. Each of the 33 dynasties included a series of rulers usually related by kinship or the location of their seat of power. Historia Egiptu jest również podzielona na większe etapy zwane "królestwami"  lub "okresami", aby odróżnić czasy siły i jedności od czasów zmian, obcego panowania i rozbicia.

Sami Egipcjanie zaś odnosili się do swojej historii, używając władców jako wyznaczników czasu. Lata były rejestrowane jako lata panowania władcy, więc z każdym nowym władcą numery lat zaczynały się od początku. Później władcy zapisywali imiona swoich poprzedników w formie długich list na ścianach świątyń i przedstawiali siebie jako postacie składające im ofiary. Jeden z najlepszych przykładów takiej "listy królów" znajduje się w świątyni Setiego I w Abydos.

Listy te były często skrócone, niektórych władców (np. spornego i uciążliwego Echnatona), a nawet całe dynastie pomijano. Listy te nie są dokumentami historycznymi, a raczej formą kultu przodków, celebrowaniem spójności królestwa, której częścią stawał się obecny władca.

Władcy egipscy byli pośrednikami pomiędzy tym, co ziemskie i tym, co niebiańskie. Byli oczywiście żywymi ludźmi, ale po wstąpieniu na tron stawali się wcieleniem wiekuistego władcy. Ka królestwa, czyli duch królestwa, był często przedstawiany jako oddzielna postać stojąca za ludzkim władcą. Ten boski aspekt urzędu królewskiego dawał władzę człowiekowi ponad innymi ludźmi. Żyjący król był związany z bogiem Horusem, potężnym, pełnym męskości jastrzębiogłowym bogiem, który obdarzył tronem pierwszego ludzkiego króla.

Niezwykle ważny ojciec Horusa, Ozyrys, był panem podziemia. Jako jeden z pierwotnych boskich władców Egiptu urzeczywistniał obietnicę odrodzenia. Okrutnie zamordowany przez swego brata Seta, boga chaotycznej pustyni, Ozyrys odrodził się dzięki swej potężnej małżonce, bogini Izis. Dzięki jej wiedzy i umiejętnościom Ozyrys spłodził cudowne Horusa, który pomścił ojca i zrzucił wuja-zbrodniarza z tronu, przejmując należne mu miejsce.

Ozyrys stał się władcą świata zmarłych, wiecznego źródła regeneracji w życiu pozagrobowym. Identyfikowano z nim zmarłych królów, tworząc cykl, w którym zmarły władca łączył się z boskim królem śmierci, a jego następca "pokonywał" śmierć i zajmował miejsce na tronie jako Horus.

Autor eseju: dr Amy Calvert