If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Sztuka egipska

Przepięknie zachowane rzeźby pogrzebowe naturalnej wielkości, przedstawiające księcia Rahotepa i jego żonę Nofret (materiał: malowany wapień). Note the lifelike eyes of inlaid rock crystal (Old Kingdom). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Przepięknie zachowane rzeźby pogrzebowe naturalnej wielkości, przedstawiające księcia Rahotepa i jego żonę Nofret (materiał: malowany wapień). Note the lifelike eyes of inlaid rock crystal (Old Kingdom). Zdjęcie: dr Amy Calvert

Zrozumieć i docenić sztukę Egiptu

Aby zrozumieć sztukę Starożytnego Egiptu musimy spojrzeć na nią oczami Starożytnych Egipcjan. Z uwagi na to, że była w pewien sposób statyczna, podniosła oraz niezbyt delikatna w swej formie, często była wyjątkowo niefortunnie porównywana z późniejszą, o wiele bardziej "naturalistyczną" sztuką Greków lub nawet ze sztuką Renesansową. Chcemy jednak podkreślić, że pełniła ona zupełnie inną rolę niż sztuka jakiejkolwiek zrodzonej w kolejnych wiekach kultury.

Sztuka nie do oglądania

Dziś z podziwem patrzymy na sztukę egipską: na mieniące się złotem skarby w grobowcu Tutenchamona, zachwycamy się cudownymi płaskorzeźbami w grobowcach Nowego Państwa czy niespotykanym pięknem posągów Starego Królestwa. Musimy jednak pamiętać, że wszystkie te dzieła miały nigdy nie ujrzeć światła dziennego - po prostu nie były przeznaczone do oglądania.
Malowana płaskorzeźba wklęsła, przedstawiająca króla w objęciach bogini. Grobowiec Amonherchopszefa (QV 55) (Nowe Państwo) Zdjęcie: dr Amy Calvert
Malowana płaskorzeźba wklęsła, przedstawiająca króla w objęciach bogini. Grobowiec Amonherchopszefa (QV 55) (Nowe Państwo) Zdjęcie: dr Amy Calvert

Funkcja sztuki starożytnego Egiptu

Wszelkie powstające wtedy wizerunki, czy to posągi czy rzeźby były tworzone w jednym celu - miały przynosić korzyści bóstwom lub zmarłym (którzy byli nimi obdarowani). Pomniki miały sprzyjać swoim właścicielom dzięki mocy odprawianych przed nimi obrzędów. Ustawiano je w większości frontalnie - tak aby do osób odprawiających rytuały były zwrócone przodem i mogły się tym rytuałom przyglądać. Niektóre posągi były umieszczane we wnękach lub innego typu miejscach które wymuszały ich frontalną pozycję.
Wszelkie posągi, przedstawiające bóstwa, królów czy członków elit, były pewnym rodzajem drzwi przez które dusza (w egipskich wierzeniach nazywana "Ka") mogła komunikować się ze światem doczesnym. Pomniki którym oddawano kult (nie wiele z nich przetrwało do czasów obecnych) były poddawane codziennym rytuałom, takim jak strojenie w szaty czy namaszczanie. Były również perfumowanie kadzidłem i noszone w procesjach które odbywały się z okazji ważnych świąt. Dzięki zapachom każdy mógł je "zobaczyć" (a raczej tylko poczuć ich obecność gdyż dla wielu obserwujących były poza zasięgiem wzroku).
Posągi królów i dostojników miały pośredniczyć pomiędzy ludźmi a bóstwami. Kaplice rodzinne, w których spoczywał zmarły przodek często pełniły funkcję rodzinnych świątyń. Ku czci zmarłych urządzano tam uroczystości, podczas których członkowie danej rodziny ucztowali i składali zmarłym swoje dary: jedzenie, kwiaty (symbole odrodzenia) czy kadzidło (którego zapach był uważany za boski). Z listów, które przetrwały z tamtych czasów wiemy, że zmarłych bardzo często proszono na piśmie o wstawiennictwo i powodzenie zarówno w ziemskim jak i pozagrobowym świecie.

Co możemy zobaczyć w muzeum?

Dzieła sztuki, które dziś oglądamy na wystawach muzealnych były tworzone w elitarnych pracowniach. Świetnie wpisują się one w znane nam dzisiaj ideały piękna. Większość muzeów poza zbiorami wystawianymi na pokaz, posiada również piwnice, po brzegi wypełnione setkami (a nawet tysiącami!) dzieł wykonanymi przez ludzi o niższym statusie społecznym - są to niewielkie posągi, amulety, trumny i stele (coś w rodzaju dzisiejszych płyt nagrobnych). Są dosyć charakterystyczne, ale muzea rzadko pokazują je światu. Reprezentują one mniejszą jakość rzemiosła - mają zaburzone proporcje lub są niestarannie wykonane. Dziś tym przedmiotom przypisuje się z tego powodu o wiele mniejszą wartość artystyczną. Kiedyś nie istniały tego typu podziały. Pierwotna funkcja dzieł wykonanych dla elit i tych mniej wartościowych była identyczna - miały one przynosić pomyślność swoim właścicielom.
Posąg grupowy ze skały przedstawiający Ramzesa II z Ozyrysem, Izydą i Horusem, Muzeum Egipskie, Kair (Nowe Państwo). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Posąg grupowy ze skały przedstawiający Ramzesa II z Ozyrysem, Izydą i Horusem, Muzeum Egipskie, Kair (Nowe Państwo). Zdjęcie: dr Amy Calvert

Sposoby reprezentacji w sztuce trój-wymiarowej

Trój-wymiarowe wizerunki były tworzone na specjalne okazje. Ich zadaniem było odwzorowywanie świata - posągi bogów, królów czy członków wyższych warstw społecznych miały być wyidealizowaną wersją tego co przedstawiały. ‘Naturalizm’ widoczny w rzeźbach był często wymuszony przez rodzaj materiału, najczęściej był nim kamień. Postacie z niego wykonane nie odznaczały się zbyt skomplikowanymi pozami, stały stosunkowo prosto, z tyłu wsparte na solidnych podporach, z kończynami ułożonymi jak najbliżej ciała.
Malowany model z drewna przedstawiający zmarłego nadzorującego liczenie bydła, Muzeum Egipskie, Kair (Środkowe Królestwo). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Malowany model z drewna przedstawiający zmarłego nadzorującego liczenie bydła, Muzeum Egipskie, Kair (Środkowe Królestwo). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Posągi z drewna lub metali wyrażały nieco więcej emocji. Rzeźbione postacie miały swobodniej ułożone ramiona, często trzymały coś w dłoniach, kończyny nie były ścisło złączone z ciałem - otrzymywano dzięki temu bardziej naturalny efekt. Rodzaj materiału nie był jednak aż tak istotny. Wszystkie z tych dzieł pełniły bowiem w ówczesnym świecie tak samo ważną i oficjalną funkcję. Tylko pomniki ludzi o niskim statusie wyrażały szeroki wachlarz różnych czynności, skupiały się one jednak na tych czynnościach które mogły przynieść korzyść ich właścicielowi, a nie im samym.

Sposoby reprezentacji w sztuce dwu-wymiarowej

Sztuka dwu-wymiarowa nieco inaczej przedstawiała świat. Ukazywane w malowidłach sceny nie miały być idealnym odwzorowaniem rzeczywistości. Egipscy artyści w tworzonych przez siebie wizerunkach starali się za to umieścić jak najbardziej charakterystyczne elementy dotyczące ukazywanego tematu.
Każdy element danej sceny był pokazywany w takiej perspektywie, w której był by potem najłatwiejszy do rozpoznania. Wszystkie takie elementy były następnie grupowane i łączone w całość. To właśnie dlatego, na egipskich wizerunkach twarze, ciała i kończyny są pokazane z profilu, podczas gdy oczy i ramiona są odwrócone do nas przodem. Wizerunki te powinno analizować się jako całość. Są one niezwykle złożonymi scenami, które tylko w całości są w stanie dostarczyć nam pełnej informacji na temat swoich poszczególnych części. Jeżeli na te części będziemy patrzeć indywidualnie, nigdy do końca nie poznamy ich prawdziwego znaczenia.

Podział na rzędy

Na egipskich malowidłach postacie były umieszczane na leżących równolegle do siebie liniach. Linie te formowały rzędy, a każdy taki rząd tworzył oddzielną scenę. Brak podziału na rzędy zdarzał się niezwykle rzadko. Artyści usuwali linie spod nóg swoich postaci aby pokazać zamieszanie i chaos. Dotyczyło to zwłaszcza scen bitewnych i malowideł przedstawiających polowania. Podział na rzędy dostarczał nam również bardzo ważnych informacji na temat każdej sceny. Umieszczenie postaci wyżej nadawało jej większy status. Postacie na niższych poziomach natomiast były mniej ważne i bardziej oddalone od tych z wyższych rzędów.
Chaotic fighting scene on a painted box from the tomb of Tutankhamen in the Egyptian Museum, Cairo (New Kingdom). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Chaotic fighting scene on a painted box from the tomb of Tutankhamen in the Egyptian Museum, Cairo (New Kingdom). Zdjęcie: dr Amy Calvert

Skala i hierarchia

Dzięki zastosowaniu odpowiedniej skali artyści egipscy byli w stanie ukazać istniejące wówczas różnice w statusie. Im większa była postać, tym wyższe było jej miejsce w hierarchii. Królowie i bóstwa byli do siebie podobni jeżeli chodzi o rozmiar postaci. Sporo mniejsze od nich były postacie dostojników, nie wspominając już o figurach przeciętnych Egipcjan.

Słowo i obraz

Highly detailed raised relief hieroglyphs on the White Chapel of Senusret I at Karnak (Middle Kingdom). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Highly detailed raised relief hieroglyphs on the White Chapel of Senusret I at Karnak (Middle Kingdom). Zdjęcie: dr Amy Calvert
Prawie każdemu wizerunkowi towarzyszył jakiś tekst. Na posągach napisy umieszczano z tyłu - na filarze, lub na postumencie. Dłuższe teksty można było natomiast znaleźć na płaskorzeźbach. Były one uzupełnieniem historii opowiadanej przez dane dzieło. Znajdujące się tam hieroglify niejednokrotnie same w sobie były uznawane za malutkie dzieła sztuki. Miały formę drobnych obrazków, nie zawsze jednak oznaczały to samo co było pokazywały. Często były to tylko znaki fonetyczne. Inne - nazywane znakami logo-graficznymi, niosły znaczenie, które pokrywało się z przedstawianym przez nie rysunkiem.
Granice między tekstem i obrazem bardzo często się zacierały. Na przykład gdy za nazwą postaci w tekście na posągu nie umieszczano determinatywu (był to znak stawiany za danym słowem, którego nie wymawiano, ale który miał opisywać dane słowo. Np. czynności określające ruch były oznaczane przez parę poruszających się nóg, za imionami mężczyzn rysowano postać człowieka, imiona bogów oznaczano wizerunkiem boga na tronie, itd.). Umieszczone znaki pełniły wówczas jego funkcję.
Tekst i zdjęcia dr Amy Calvert.

Dodatkowe źródła (w języku angielskim):

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.