Malowidła z kaplicy grobowej Nebamuna

Fragmenty malowidła ściennego z kaplicy grobowej Nebamuna to realistyczne obrazki z życia jego samego i jego bliskich, ukazanych zarówno podczas pracy, jak i zabawy. Niektóre dotyczą obrzędów pogrzebowych odbywających się w kaplicy, inne ukazują Nebamuna jako członka urzędniczej elity, inne natomiast przedstawiają uroki życia rodzinnego w zaświatach, jak słynna scena polowania na bagnach. Razem malowidła te tworzą żywą i barwną dekorację małej kaplicy grobowej, pokazując nam luksusowy styl życia, jaki Nebamun miał nadzieję prowadzić również po śmierci.

Nebamun przedstawiony jest w czasie polowania na ptaki, w małej łodzi, w towarzystwie żony Hatszepsut i małej córeczki, na mokradłach Nilu. Takie sceny przez stulecia stanowiły tradycyjny element wystroju kaplic grobowych i przedstawiały właściciela grobowca podczas "dobrej zabawy i obcowania z pięknem", jak głosi umieszczony obok napis.

Jest to więcej niż tylko scenka rodzajowa. Żyzne mokradła kojarzone były z odrodzeniem i zmysłowością. Polowanie mogło symbolizować zwycięstwo Nebamuna nad siłami natury przez odrodzenie się do życia. Postać wysokiego, dumnie kroczącego Nebamuna dominuje nad całą sceną, przedstawiając go jako człowieka wiecznie szczęśliwego i młodego, otoczonego bogatą przyrodą mokradeł.

Oryginalnie scena miała jeszcze drugą część, która ukazywała Nebamuna polującego z ościeniem na ryby. Nie zachowała się do naszych czasów, istnieją jedynie dwa stare zdjęcia fragmentów przedstawiających Nebamuna i jego małego syna. Malarze pięknie uchwycili na nich fakturę łusek i połysk ryb.

Płowy kot łapie ptaki wśród trzcin. Koty były zwierzętami domowymi, jednak tu pojawia się także dlatego, że mógł symbolizować Boga Słońca polującego na wrogów ładu i światła. Jego niezwykłe złote oczy wskazują na religijne znaczenie tej sceny.

Artyści wypełnili całą przestrzeń wyrazistymi szczegółami. Mokradła pełne są kwiatów lotosu i motyli z gatunku monarchów. Namalowane są swobodnie i delikatnie, z zaznaczeniem wzoru i faktury skrzydeł.

Ogród Nebamuna w zaświatach nie różni się od ziemskich ogrodów bogatych Egipcjan. Sadzawka jest pełna ptaków i ryb, otaczają ją kwiaty i cieniste szeregi drzew, w tym owocowych: sykomor, palm dum i daktylowych. Daktyle na nich rosnące ukazane są w różnych stadiach dojrzałości.

Po prawej stronie sadzawki z drzewa wyłania się bogini podając Nebamunowi (nieistniejący dziś fragment) owoce i napoje. Początkowo artyści przez przypadek nadali jej skórze czerwoną barwę, jednak później przemalowali ją na żółto, kolor właściwy dla bogini. Po lewej sykomora przemawia do Nebamuna i pozdrawia go jako właściciela ogrodu - jej słowa zapisano obok hieroglifami.

Sadzawka ukazana jest z góry, z trzema rzędami drzew wokół jej brzegów. Fale na wodzie namalowane zostały ciemniejszym niebieskim kolorem. W większości się jednak nie zachował, tak jak w przypadku zieleni traw i drzew.

Nebamun był nadzorcą spichlerzy w wielkiej Świątyni Amona w Karnaku. Ta scena z kaplicy grobowej ukazuje urzędników podczas inspekcji pól. Rolnik sprawdza znak graniczny na polu.

W pobliżu czekają w cieniu sykomory dwa rydwany pozostałych urzędników. Inne mniejsze fragmenty tej ściany znajdują się obecnie w Muzeum Egipskim w Berlinie. Przedstawiają zbiór i przetwarzanie zboża.

Stary rolnik jest przedstawiony jako łysiejący, niedogolony, skromnie ubrany mężczyzna z wystającym pępkiem. Składa przysięgę mówiąc: "Na Wielkiego Boga w niebiosach, znak graniczny jest bez zarzutu!".

"Nadzorca spichlerzy" (ocalał fragment) trzyma sznur mierniczy ozdobiony głową świętego barana Amona, który to sznur służył do mierzenia pól należących do boga. Gdy Nebamun umarł, głowa barana została odłupana, jednak później, być może za panowania Tutanchamona, ktoś nieudolnie naprawił zniszczenia za pomocą glinianego tynku i namalował głowę ponownie.

Fragment ten przedstawia Nebamuna dokonującego przeglądu stad gęsi i bydła. Hieroglify opisują scenę i przekazują słowa rolników, którzy kłócą się w kolejce. Bydło jest różnokolorowe, co wywołuje realistyczny efekt ruchu.

Pasterz mówi do rolnika stojącego przed nim w kolejce:

Imię boga Amona (Amuna) zostało usunięte z tego napisu, także w miejscu, gdzie stanowi część imienia Nebamuna. Krótko po jego śmierci bowiem faraon Echnaton (1352-1336 r. p.n.e.) wymazał imię Amona z pomników i budowli w ramach swoich reform religijnych.

Scena ta jest częścią kompozycji przedstawiającej Nebamuna dokonującego przeglądu stad gęsi i bydła. Obserwuje rolników pędzących przed nim zwierzęta, a jego skrybowie (sekretarze) zapisują ich liczbę w swoich dokumentach. Hieroglify opisują scenę i przekazują słowa rolników, którzy kłócą się w kolejce.

Skryba trzyma pod pachą paletę (pojemnik z przyrządami do pisania) i pokazuje Nebamunowi zwój papirusu. Jest dobrze ubrany i widać wałeczki tłuszczu na jego brzuchu, co oznacza wyższą pozycję społeczną. Obok niego widać skrzynki na dokumenty i worek z wyposażeniem skryby.

Rolnicy kłaniają się i składają wyrazy szacunku Nebamunowi. Człowiek za nimi trzyma kij i mówi: "Siadać i nie rozmawiać!". Gęsi przyprowadzone przez rolników są przedstawione jako wielkie i ruchliwe stado, niektóre z nich dziobią ziemię, a inne trzepoczą skrzydłami.

Cała ściana kaplicy grobowej przedstawia scenę uczty na cześć Nebamuna. Nagie dziewczęta i służący czekają na jego przyjaciół i krewnych. Pary małżeńskie siedzą razem na eleganckich krzesłach, a młode kobiety rozmawiają zwrócone do siebie twarzami. Ta zmysłowa scena odpoczynku i bogactwa miała cieszyć Nebamuna przez całą wieczność. Bogato ubrani goście zabawiani są przez tancerki i muzyków, którzy siedzą na podłodze grając i klaszcząc. Słowa pieśni na cześć Nebamuna wypisane są ponad nimi:

Niektórzy z muzyków patrzą na nas z malowidła, pokazując swoje twarze na wprost. W sztuce egipskiej jest to bardzo niecodzienne przedstawienie i sprawia, że te kobiety z niższej klasy społecznej wydają się pełne życia, ponieważ są namalowane w mniej formalny sposób niż bogaci goście. Młode tancerki przedstawiono w zwinnych, tanecznych pozach, ubrane jedynie w biżuterię.

Stojak na dzbany z winem ozdobiony jest winnymi gronami, pędami winorośli i girlandami kwiatów. Wielu gości również ubranych jest w girlandy i wącha kwiaty lotosu. Wszyscy mają wykwintne lniane szaty. Artyści namalowali ubrania tak, by wyglądały na przezroczyste, co miało podkreślać, że są uszyte z bardzo delikatnych tkanin. Te eleganckie, zmysłowe stroje opływają ciała gości luźnymi fałdami.

Skóra mężczyzn i kobiet ma różny kolor: mężczyźni są ciemniejsi, a kobiety bledsze. W jednym miejscu artyści zmienili kształt drewnianych krzeseł i zamalowali pierwszy szkic białą farbą.

Pochód skromnie ubranych służących przynoszących żywność Nebamunowi: snopy zboża i pustynne zwierzęta. Kaplice grobowe były budowane tak, by ludzie mogli przynosić do niej ofiary dla uczczenia zmarłego, a to jest typowe malowidło zdobiące ściany takich kaplic. Dekoracyjny pas na dole wskazuje, że scena ta była położona najniżej w całej kompozycji.

Jeden ze służących trzyma za uszy dwa pustynne zające. Zwierzęta mają wspaniale namalowane futro i długie wąsy. Znakomity warsztat malarski autorów i kompozycja sceny sprawiają, że choć standardowa, jest świeża i pełna życia.

Artyści zróżnicowali nawet proste stroje służących. Fałdy każdej ze spódniczek układają się inaczej. W przypadku jednej z nich artysta zmienił zdanie i namalował inny zestaw fałd na pierwotnej wersji, która przebija spod białej farby.

M. Hooper,  Grobowiec Nebamuna (The Tomb of Nebamun) (London, British Museum Press, 2007).

R. Parkinson, Polichromie kaplicy grobowej Nebamuna , (The painted Tomb-chapel of Nebamun), (Londyn, British Museum Press, 2008).

A. Middleton i K. Uprichard, (red.), Malowidła ścienne z grobowca Nebamuna: konserwacja, badania i wystawa w Muzeum Brytyjskim (The Nebamun Wall Paintings: Conservation, Scientific Analysis and Display at the British Museum) (Londyn, Archetype, 2008).