Egipskie portrety mumiowe

Portret ukazuje wygląd konkretnej osoby. W starożytnej sztuce egipskiej nie spotykamy zbyt wielu takich przedstawień. By zidentyfikować, kim jest postać na wizerunku, musimy zwykle zadowolić się podpisem zawierającym jej imię i tytuły. Portrety były natomiast niezwykle ważne w sztuce rzymskiej, umieszczano je na nagrobkach dla upamiętnienia członków rodziny.

Ten rodzaj portretu pojawił się w Egipcie w pierwszym stuleciu naszej ery i nie tracił popularności przez kolejne dwieście lat. Wizerunki takie umieszczano na sarkofagu kartonażowym na wysokości głowy zmarłego lub starannie przymocowywano do bandaży mumii. Były malowane na drewnie mniej więcej w rzeczywistej skali. Niektóre mumie można datować na podstawie ukazanego na portretach stylu uczesania, biżuterii i stroju, a także zidentyfikować członków rodziny dzięki fizycznemu podobieństwu.

Realizm tych portretów był często poddawany w wątpliwość. Do porównania przypuszczalnych rysów twarzy mumii z ich namalowanymi wizerunkami wykorzystane zostały techniki używane w chirurgii plastycznej. Okazało się, że portrety rzeczywiście ukazywały, jak pochowane osoby wyglądały za życia, choć pojawiały się też elementy artystycznej swobody: mumia Artimedora okazała się na przykład znacznie bardziej korpulentna, niż można by sądzić po portrecie.

Niestety większość przetrwałych portretów mumiowych zostało oddzielonych od mumii, do których były pierwotnie dołączone. Z tego powodu rzadko znamy tożsamość przedstawionych na nich osób.

Osobą przedstawioną na tym portrecie, wykonanym techniką enkaustyczną na lipowej desce, jest mężczyzna, prawdopodobnie pięćdziesięcio-, sześćdziesięcioletni, o niezwykle rzymskich rysach. Ubrany jest w tunikę z fioletowym paskiem (clavus) oraz gruby, pofałdowany płaszcz. Włosy ma zaczesane do przodu i przycięte w stylu dworskich portretów z okresu panowania Trajana (w latach 98-117). Koloru różowego użyto, aby podkreślić nos i usta, a ciemnego brązu - do cieniowania i namalowania konturów twarzy. Sportretowany mężczyzna sprawia wrażenie osoby w wieku dojrzałym, surowej i posiadającej władzę. Cechy te były bardzo istotne w Rzymie i są tutaj zaprezentowane w charakterystyczny rzymski sposób.

Ten portret został namalowany techniką enkaustyczną na lipowej desce. Przedstawiona kobieta ubrana jest we fiołkową tunikę oraz płaszcz o ciemniejszym odcieniu. W uszach ma złote okrągłe kolczyki, a na szyi — złoty naszyjnik z wisiorkiem w kształcie półksiężyca z zaokrąglonymi końcówkami. Włosy ma splecione w kok z tyłu głowy z kędziorkami wokół czoła i skroni. Jej fryzura, strój i biżuteria wskazują na to, że zmarła podczas panowania cesarza rzymskiego Nerona (lata 54-68). Mówi się, że estetyczna jakość tego portretu jest wyższa niż portretu mężczyzny.

S. Walker i M. Bierbrier, Twarze starożytnych: Portret mumiowy mężczyzny (Ancient faces: Mummy portrait of a man) (Londyn, The British Museum Press, 1997).

© Rada Powiernicza Muzeum Brytyjskiego