Wielkie Piramidy w Gizie

Ostatnie ocalałe z listy siedmiu cudów starożytnego świata, wielkie piramidy w Gizie, są jednymi z najbardziej znanych i dyskutowanych konstrukcji stworzonych przez człowieka w historii. Te masywne budowle wznosiły się w górę przez tysiące lat od chwili swego powstania i w dalszym ciągu ich ogromna masa i doskonałość zadziwia nas i oczarowuje. Ich położenie i zdumiewająca precyzja konstrukcji zainspirowały powstanie wielu teorii dotyczących pochodzenia piramid, łącznie z niepotwierdzoną w żaden sposób koncepcją o ich pozaziemskim pochodzeniu. Kiedy jednak dokładnie przeanalizujemy historię kilkadziesiąt stuleci wstecz, jasnym stanie się, że pojawienie się wspaniałych piramid w Gizie to rezultat wielu eksperymentów - bardziej lub mniej udanych - przypadający na szczytowy moment rozwoju królewskiego kompleksu grzebalnego.

Trzy piramidy, trzech władców

Trzy główne piramidy na równinie w Gizie zostały zbudowane w czasie panowania trzech pokoleń egipskich władców: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Każda z nich była częścią kompleksu grzebalnego, w którego skład wchodziła także świątynia i długi kamienny chodnik (niektóre nawet długości 1 km) prowadzący na wschód od równiny, do świątyni w dolinie na skraju terenów zalewowych.

Uzupełnieniem wielkich grobowców faraonów są mniejsze piramidy należące do żon. Główny cmentarz wypełniają grobowce zwane mastabami (jest to arabskie słowo oznaczające ławę, prawdopodobnie ze względu na kształt grobowca - płaski, prostokątny, ze spadzistymi bokami). Budowano je na wschód i na zachód od piramidy Cheopsa, na planie kratownicy, dla znaczących urzędników i członków dworu. Pochowanie w pobliżu faraona było największym honorem i pomagało zapewnić zmarłemu znaczącą pozycję również w życiu pośmiertnym.

Kształt piramidy ma związek ze słońcem, był kojarzony z zastygłymi promieniami słonecznymi. Teksty mówią o promieniach słonecznych, po których faraon wspinał się do Nieba - najstarsze piramidy, jak Schodkowa Piramida Dżosera w Sakkarze - były projektowane jako niebiańskie schody. Piramidy były też w sposób czytelny powiązane ze świętym kamieniem Benben, symbolizującym pierwotny kopiec, miejsce stworzenia życia. Miały być one miejscem odpoczynku i regeneracji dla zmarłego władcy.

Wiele pytań dotyczących konstrukcji piramid pozostaje bez odpowiedzi do dzisiaj, a teorie wyjaśniające dokładne metody budowy mnożą się cały czas. Szeroko dyskutowane są kwestie siły roboczej wykorzystanej przy budowie. Odkrycie miasta robotniczego na południowym krańcu równiny może zaowocować nowymi odpowiedziami na te pytania. Coraz bardziej prawdopodobne wydaje się, że istniała grupa wyszkolonych robotników i rzemieślników, których skład uzupełniano nawet 2000 pracowników sezonowych rekrutowanych przymusowo na wsiach. Robotnicy byli podzieleni na zespoły dwustuosobowe, a każdy zespół na dwudziestoosobowe grupy. Eksperymenty dowodzą, że te dwudziestoosobowe grupy mężczyzn mogły przeciągnąć ważący 2,5 tony blok skalny z kamieniołomu na miejsce budowy w około 20 minut, jeśli droga była pokryta mokrym mułem ułatwiającym ślizganie się kamienia. Około 340 bloków skalnych mogło być przemieszczanych każdego dnia z kamieniołomu na budowę, szczególnie jeśli część kamieni była lżejsza (na przykład mniejsze bloki skalne na szczyt piramidy).

Autor eseju: dr Amy Calvert

Jesteśmy przyzwyczajeni do oglądania piramid w Gizie na wspaniałych fotografiach, gdzie pojawiają się jako ogromne i odległe budowle wznoszące się na otwartej, jałowej pustyni. Zwiedzający mogą być zaskoczeni widząc pole golfowe i kurort zaledwie kilkaset metrów od Wielkiej Piramidy oraz rozrastające się przedmieścia Gizy (część większego obszaru metropolitalnego Kairu), które dotarły już aż do stóp Sfinksa. Urbanistyczna ekspansja i związane z nią problemy, takie jak zanieczyszczenie, odpady, nielegalna działalność i ruch samochodowy, są obecnie największymi zagrożeniami dla tych bezcennych budowli, będących częścią światowego dziedzictwa kulturowego.

Piramidy zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1979 roku, a od 1990 roku ta organizacja zasponsorowała kilkanaście misji w celu oceny ich stanu. Wsparto też odbudowę Sfinksa, a także podjęto działania mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu turystyki, czy rozwój sąsiedniej wioski. Okolica piramid jest jednak wciaż zagrożona: zanieczyszczenie powietrza spalaniem odpadów przyspiesza degradację kamieni a masowe nielegalne wydobycie piasku na sąsiednim płaskowyżu przyczyniło się do powstania dołów wystarczająco dużych, aby można je było zobaczyć w Google Earth. Powstania w Egipcie w 2011 r. i spowodowany nimi chaos polityczny i gospodarczy, wpłynęły bardzo negatywnie na turystykę, jedną z najważniejszych gałęzi przemysłu w kraju, a liczba odwiedzających dopiero teraz zaczyna rosnąć.

UNESCO nieustannie szuka rozwiązań dla tych problemów, ale największym sukcesem w odniesieniu do Gizy było wpłynięcie na decyzję o zmianie trasy autostrady, która pierwotnie miała być poprowadzona przez pustynię między piramidami a nekropolią w Sakkarze na południu. Rząd ostatecznie zgodził się na budowę drogi na północ od piramid. Ponieważ jednak obszar metropolitalny w Kairze (największy w Afryce, z populacją przekraczającą 20 milionów ludzi) nadal się rozrasta, planiści proponują teraz budowę wielopasmowego tunelu pod płaskowyżem Gizy. UNESCO i ICOMOS wzywają do przeprowadzenia szczegółowych badań nad potencjalnym wpływem projektu na okolicę, a także do stworzenia ogólnego planu zarządzania nią, który obejmowałby sposoby powstrzymania negatywnych skutków nielegalnego wyrzucania śmieci i wydobycia piasku.

Choć są tak ogromne, piramidy w Gizie nie są odporne na wpływy środowiska. Wraz z szybkim rozwojem Kairu będą potrzebować należytej uwagi i ochrony, jeśli mają pozostać nienaruszone jako kluczowe elementy starożytnej historii.

Ciekawostki opracowane przez dr Naraelle Hohensee.

Mark Lehner, Piramidy (The Complete Pyramids), Thames and Hudson, 2008.