August z Prima Porta

Dzisiejsi politycy bardzo dużą uwagę przykładają do tego jak będą wyglądały ich zdjęcia.  Wystarczy pomyśleć chociażby o tych reklamach czy ulotkach, którymi zasypują nas w czasie swoich kampanii wyborczych.  Zdjęcia na plakatach bardzo wiele o nich mówią, zdradzają również ich przekonania i poglądy.  W Starożytnym Rzymie takim narzędziem politycznej propagandy była sztuka.  Zwłaszcza jeżeli chodzi o portrety Augusta - pierwszego cesarza Rzymskiego Imperium, pioniera w używaniu siły swojego wizerunku do propagowania ideologii.

Jednym z najbardziej znanych portretów cesarza Augusta jest tzw. August z Prima Porta, pochodzący z XX w.p.n.e. (rzeźba wzięła swoją nazwę od włoskiego miasta, w którym została znaleziona w 1863 roku).  Na pierwszy rzut oka jest to pomnik generała-oratora. Jego przekaz jest jednak o wiele bardziej skomplikowany i dotyczy ideologii wyznawanej przez cesarza. Mówi także sporo o jego potędze.  Augusta jest tu nie tylko zwycięskim dowódcą ,ale także zagorzałym obrońcą rzymskiej religii.  Pomnik to ponadto przepowiednia dwustuletniego okresu pokoju, nazwanego Pax Romana, który August zapoczątkował.

Marmurowa postać Augusta została ustawiona w tzw. kontrapoście (czyli w swobodnej pozie, w której ciężar ciała spoczywa na jednej nodze).  Cesarz ma przy sobie wojskowe insygnia, a jego wyprostowane ramie sugeruje, że zwraca się do swoich oddziałów.  Pierwsze co przychodzi nam na myśl, to że jest dowódcą i zdobywcą.

Kiedy przyjrzymy się bliżej dziełu z Prima Porty, okaże, że wyglądem niezwykle przypomina Doryforosa, klasyczną grecką rzeźbę wykonaną w V w.p.n.e. przez Polikleta. Obie postacie znajdują się w pozycji kontrapostu, obie też są postaciami wyidealizowanymi.  Są to młodzi, nieskazitelni mężczyźni.  Należy wspomnieć, że rzymianie bardzo często wzorowali się na swoich poprzednikach z Grecji. Jest to fakt o niezwykłym znaczeniu, August wygląda tu bowiem niczym grecki atleta o perfekcyjnym ciele: jest młody i męski mimo tego, że w chwili powstawania wizerunku cesarz był już w średnim wieku.  Co więcej, wzorując swój pomnik Prima Porta na greckiej rzeźbie pochodzącej z okresu świetności Aten, August połączył swoją osobę ze Złotym Wiekiem minionej cywilizacji.

Przekaz Augusta z Prima Porta jest więc jasny: cesarz jest doskonałym oratorem i zwycięzcą, posiada młodzieńcze, idealne ciało greckiego atlety. Czy to jednak wszystko co ma nam do przekazania rzeźba? Z pewnością nie! Kryje ona przed nami o wiele więcej symboli. Pierwszy z nich to figura kupidyna jadącego na delfinie umieszczona tuż obok prawej nogi Augusta.

Delfin był symbolem wygrania przez Augusta w 31 r.p.n.e Bitwy po Akcjum - pokonał on wówczas Marka Antoniusza i Kleopatrę, a sam stał się władcą całego Imperium.  Kupidyn na owym delfinie to z kolei kolejne przesłanie: boskie pochodzenie Augusta.  Kupidyn to syn Wenus, rzymskiej bogini miłości. Juliusz Cezar, który zaadoptował Augusta, uważał, że pochodzi od Wenus, a więc August również musi mieć boskie pokrewieństwo.

Kolejny symbol to kirys, inaczej napierśnik Augusta, który pokrywają liczne postacie niosące dodatkowy, polityczny przekaz.  Badacze nie są zgodni co do znaczenia, każdego z obecnych tam wizerunków z osobna, pewni są natomiast ich ogólnego przekazu: August ma bogów po swojej stronie, jest militarnym zwycięzcą, który przyniósł sobą Pax Romana, pokój panujący na wszystkich ziemiach Imperium Rzymskiego.

In the central zone of the cuirass are two figures, a Roman and a Parthian. On the right, the enemy Parthian returns military standards. This is a direct reference to an international diplomatic victory of Augustus in 20 B.C.E., when these standards were finally returned to Rome after a previous battle.

Centralną scenę z napierśnika otaczają figury bogów oraz przeróżne personifikacje. Na szczycie widzimy boga słońca Sol i boga nieba Caelusa.  Po bokach kirysu umieszczono natomiast żeńskie personifikacje krain podbitych przez cesarza.  Wszytkie postacie odnoszą się do Pax Romana.  Miały one komunikować, że słońce będzie teraz świeciło nad wszystkimi zakątkami Rzymskiego Imperium, przynosząc swoim obywatelem pokój i dostatek. August natomiast miał być osobą, która spowodowała ten pomyślny stan w cesarstwie.

Poniżej personifikacji znajdują się jeszcze Apollo i Diana, dwa główne bóstwa z rzymskiego panteonu. Przekaz znów jest jasny - wspierany przez bogów August, jest zwolennikiem kultywowania tradycyjnej rzymskiej religii.  Na samym dole kirysu znajduje się Tellus, bogini ziemi, kołysząca dwoje dzieci i dzierżąca w dłoni róg obfitości. Tellus jest również odniesieniem do Pax Romana, ze swoimi zdrowymi dziećmi i wspomnianym rogiem symbolizuje płodność.

August z Prima Porta jest jednym ze sposobów w jaki starożytni korzystali ze sztuki do propagandowych celów. Ogólnie rzecz biorąc, rzeźba nie jest jedynie portretem cesarza, pokazuje łączność Augusta z przeszłością, jego rolę wojskowego zwycięzcy, łączność z bogami oraz fakt, że to on był twórcą panującego w Imperium pokoju.

Esej autorstwa Julii Fischer

Prawa do zdjęć:
Zdjęcie Augusta z Prima Porta
Zdjęcie Augusta, orginał: Andreas Wahra, nowa wersja: Till Niermann