If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Historia kultury Zachodu w skrócie

Leonardo da Vinci, Człowiek witruwiański
Historia nie ma naturalnych podziałów. Kobieta mieszkająca we Florencji w XV wieku nigdy nie myślała o sobie jako o kobiecie Renesansu. Historycy dzielą historię na duże i małe jednostki, aby ich cechy i zachodzące zmiany jasne były dla nich samych i dla studentów. Trzeba zawsze pamiętać, że mówiąc o każdym okresie historycznym, dokonujemy uproszczeń. Poniżej znajduje się kilka podstawowych zagadnień.
Kiedy czytacie oś czasu poniżej, miejcie w pamięci, że równie doniosłe wydarzenia miały miejsce w Afryce, Azji, Ameryce i na Pacyfiku.

Prehistoria (przed ok. 3000 p.n.e.)

Naga kobieta (Wenus z Willendorfu), lata 28,000-25,000 p.n.e, skała wapienna, 4,25 cala wysokości (Muzeum Historii Naturalnej, Wiedeń)
Naga kobieta (Wenus z Willendorfu), ok. 28 000-25 000 p.n.e, wapień, wysokość 11,1 cm (Muzeum Historii Naturalnej, Wiedeń), zdjęcie: Steven Zucker 
(CC BY-NC-SA 2.0)
Termin “prehistoria" odnosi się do czasów przed historią pisaną. Na zachodzie pismo zostało wynalezione w Mezopotamii tuż przed rokiem 3000 p.n.e., więc okres prehistoryczny obejmuje świadectwa wizualne (malowidła, rzeźby i architekturę) dawniejsze niż wynalazek pisma. Najstarsze elementy dekoracyjne, które możemy uznać za sztukę, pochodzą z Afryki i mogły powstać 100 000 lat p.n.e. Z kolei najstarsze malowidła naskalne mają około 40 800 lat. Zwykle uważa się, że tylko my, Homo Sapiens, tworzymy sztukę— ale obecnie antropolodzy spekulują, że niektóre bardzo wczesne przejawy sztuki zostały wykonane przez Neandertalczyków.
Rewolucja neolityczna, jedna z najgłębszych zmian w całej historii ludzkości, rozegrała się w czasach prehistorycznych. Wtedy nasi przodkowie nauczyli się rolnictwa, zaczęli udomawiać zwierzęta, co pozwoliło porzucić wędrowny tryb życia, osiąść i tworzyć najpierw miasta, a potem cywilizacje.

Starożytność (3000 p.n.e. do 400 n.e.)

Termin ten obejmuje wielkie wczesne cywilizacje starożytnego Bliskiego Wschodu (Babilonia), starożytnego Egiptu, starożytnej Grecji, Etrusków i Rzymian — wszystko, co pojawia się po wynalezieniu pisania i przed upadkiem Imperium Rzymskiego. Należy pamiętać, że rozpad imperium zajął całe stulecia, ale dla uproszczenia przyjmuje się, że nastąpiło to około 400 roku naszej ery.
Zeus lub Posejdon z Artemizjon, około 460 p.n.e., brąz, 2,09 m, wczesny okres klasyczny (styl surowy), wydobyty w 1928 roku z wraku leżącego w Morzu Egejskim, niedaleko przylądka Artemizjon (Grecja), Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach, fotografia: Steven Zucker (CC BY-NC-SA 2.0)
Antyczna grecka rzeźba  Zeusa lub Posejdona, ok. 460 p.n.e.., brąz, 2,09 m wysokości, wczesnoklasyczny styl (ciężki), odzyskana z wraku statku obok przylądka Artemizjon, Grecja, w 1928 (Narodowe Muzeum Archeologiczne, Ateny), zdjęcie: Steven Zucker (CC BY-NC-SA 2.0)
W tym okresie antyczni grecy po raz pierwszy zastosowali ludzki rozum do swoich obserwacji świata natury i stworzyli jedne z najwcześniejszych naturalistycznych obrazów ludzi. Starożytnym Grekom często przypisuje się narodziny zachodniej filozofii, matematyki, teatru, nauki i demokracji. Rzymianie z kolei stworzyli imperium rozciągające się na terenach większości europejskich krajów i wszystkich ziemiach otaczających Morze Śródziemne. Byli ekspertami w zakresie administracji, inżynierii, a sami siebie postrzegali jako potomków wielkich cywilizacji, które istniały wcześniej, szczególnie Grecji i Egiptu (który podbili).
Należy pamiętać, że choć historia często prezentowana jest jako seria następujących po sobie wydarzeń, w rzeczywistości zazębiały się one ze sobą, czyniąc historie znacznie bardziej skomplikowana i interesującą. Na przykład w czasach Imperium Rzymskiego żyła postać, którą dziś nazywamy Jezusem. Jezus i jego apostołowie byli Żydami mieszkającymi na terenach dzisiejszego państwa Izrael, które wówczas było częścią Imperium rzymskiego.

Średniowiecze (400 n.e. do 1400 n.e)

Pierwsza połowa pierwszego tysiąclecia naszej ery w Europie zachodniej upływała na gwałtownych politycznych i ekonomicznych wstrząsach, wywołanych najazdami i migracjami ludów po destabilizacji Imperium Rzymskiego. Rzymski cesarz Konstantyn założył Konstantynopol (obecnie Stambuł w Turcji) ustanawiając go nową stolicą imperium na wschodzie w 330 roku n.e. Zachodnia część imperium upadła wkrótce potem. W wschodniej części Morza Śródziemnego Bizancjum (z Konstantynopolem jako stolicą) kwitło.
Christ, Deësis mosaic (bust), undated Byzantine mosaic, Hagia Sophia, Istanbul, 4.08 x 5,95m, photo: Steven Zucker
Chrystus (detal), Deësis (Chrystus z Marią Dziewicą i Janem Chrzcicielem), ok. 1261, mosaic, imperial enclosure, south gallery, Hagia Sophia, Istanbul, photo: Steven Zucker
Chrześcijaństwo rozprzestrzeniało się po terytorium niegdysiejszego Imperium Rzymskiego — nawet wśród migrujących najeźdźców (Wandali, Wizygoci, itp.).Kościół chrześcijański, kierowany przez papieża, wykreował się na najpotężniejszą instytucję w Europie zachodniej, a Kościół prawosławny dominował na Wschodzie.
Imperium bizantyjskie w 650 r.
Imperium bizantyjskie w 650 r.
W tym czasie narodziła się trzecia z wielkich religii monoteistycznych, Islam. W niewiele ponad sto lat po śmierci proroka Mahometa w 632, Islam stał się potęgą i rozciągał swe panowanie na terenach od Hiszpanii przez Afrykę Północną, Środkową do Bliskiego Wschodu i Indii. Średniowieczni muzułmanie byli liderami w dziedzinie nauki i technologii, stworzyli wielkie ośrodki nauki (np. Kordoba). To dzięki kulturalnym ośrodkom islamu teksty starożytnych Greków przetrwały, choć w Europie zachodniej zostały całkowicie zniszczone i zapomniane.
Petrarka, (pisarz żyjący około 1300 roku) opisał wczesnośredniowieczne czasy jako Wieki Ciemne, bo wydawało mu się, że był to okres upadku intelektualnego ludzi Zachodu w porównaniu do czasów starożytnych cywilizacji Greków i Rzymian. Określenie “średniowiecze" przyjęło się, gdyż renesansowi uczeni postrzegali je jako długi okres oddzielający ich od wielkich i wspaniałych cywilizacji, które podziwiali i starali się naśladować.
Bracia Limbourg, Bardzo bogate godzinki księcia de Berry, karta 5, rewers: maj 1412-16, rękopis iluminacji na pergaminie, 22,5 x 16,3 cm, Muzeum Kondeuszy w Chantilly
Młoda szlachta na procesji w  Très Riches Heures du duc de Berry, (namalowany przez Braci Limbourg), karta 5, wers: Maj, 1412-16, malunek ręczny na welinie, 22,5 x 13,6 cm (Musée Condé)
Średniowieczne społeczeństwo było podzielone na jasno określone warstwy. Na szczycie był król. Poniżej szlachta. Ci z kolei rządzili chłopami i niewolnikami, czyli zdecydowaną większością społeczeństwa. Chłopi pańszczyźniani byli na stałe związani obowiązkiem pracy na ziemi należącej do pana. Podstawą tego systemu, zwanego feudalizmem, była relacja pana i wasala. Wasal zapewniał swemu panu pracę na jego ziemi lub w jego wojsku w zamian za udostępniane grunty i ochronę. Migracje między warstwami społecznymi były bardzo rzadkie.
Oczywiście w czasie tysiąca lat średniowiecza powstało wiele wspaniałych dzieł sztuki i literatury, ale były one różne od tego, co cenił sobie Petrarka. Dzieła sztuki powstające w średniowieczu koncentrowały się na nauczaniu Kościoła.
Ważne, by uzmysłowić sobie, że w czasach średniowiecza rzadko ktokolwiek spoza kleru (mnisi, księża) potrafił czytać i pisać. Mimo oczekiwań, że świat skończy się w roku 1000, Europa Zachodnia stał się coraz bardziej stabilna i okres ten jest czasami nazywany jest późnym średniowieczem. W tym czasie odrodziła się sztuka budowania dużych budynków i odrodzenie dużych miast. Klasztory, takie jak Cluny, stały się bogatymi i ważnymi ośrodkami nauki.
Sztukę średniowiecza dzielimy na podokresy: wczesnochrześcijański, bizantyjski, Karolingów, ottoński, romański i gotyk. Kiedy przyjrzeć się uważnie sztuce i polityce tysiąca lat średniowiecza, widać wielowarstwowy i nieprzerwany wpływ dziedzictwa starożytnego Rzymu, który stanowił podstawę do rozwinięcia się renesansu.

Renesans (ok. 1400-1600)

Częściowo renesans był odrodzeniem zainteresowania kulturą starożytnej Grecji i Rzymu. Był to także okres dobrobytu w Europie, zwłaszcza we Włoszech i w Europie Północnej. W historii sztuki prym wiodą renesans włoski renesansu i północny. Mówimy o sposobie patrzenia na świat nazywanym humanizmem, który - w najbardziej ogólnym zarysie - przywrócił wartość ludzkiej wiedzy i doświadczaniu tego świata (w przeciwieństwie do skupionego na królestwie niebieskim średniowiecza), stawiając za wzór literaturę i sztukę starożytnej Grecji i Rzymu.
Rafael, Szkoła Ateńska, fresk, 1509-1511 (Stanze Watykańskie, Pałac Papieski, Watykan)
Platon, Arystoteles i inni filozofowie starożytni na obrazie Rafaela Szkoła ateńska, fresk, 1509-1511 (Stanza della Segnatura, Pałac Papieski, Watykan)
Jest tylko kilka momentów w historii, o których możemy powiedzieć, że zmieniły wszystko. Wynalezienie prasy drukarskiej i rozpowszechnienie druku było z pewnością jednym z nich. Ponieważ książki stały się łatwiej dostępne, liczba umiejących czytać i pisać nagle wzrosła. Możemy prześledzić dzieje naszej współczesnej rewolucji informacyjnej sięgając aż do ich korzeni w XV-wiecznej pracowni Gutenberga.
W 1517 roku niemiecki teolog i mnich, Martin Luther, zakwestionował władzę Papieża, dając tym samym początek Reformacji. Jego idee szybko się rozprzestrzeniły, po części dzięki prasie drukarskiej. Podważając władzę kościoła oraz podkreślając prawa jednostki i indywidualność sumienia (coraz częściej było możliwe dla ludzi czytanie biblii w ich ojczystym języku), Reformacja zapewniła podwaliny wartościom, które współczesna kultura pokłada w jednostce.
W tym samym czasie rozpoczęła się rewolucja naukowa i obserwacja zastąpiła doktryny religijne, które do tej pory tłumaczyły, jak działa świat i jakie jest miejsce człowieka w nim. Kopernik powrócił do greckiego modelu niebios, twierdząc, że Słońce znajduje się w centrum Układu Słonecznego, a planety poruszają się wokół niego po orbitach w kształcie koła. Jednak nadal były problemy z potwierdzeniem tej teorii w bezpośredniej obserwacji nieba. Na początku XVII wieku Kepler ustalił (prawidłowo!), że planety poruszają się po eliptycznych, a nie kolistych orbitach i że prędkość planet różni się w zależności od ich odległości od Słońca. Tyle o idealnej geometrii starożytnych Greków!

Początki nowoczesności (ok. 1600-1800)

Może wydawać się dziwne rozpoczynanie nowoczesności tak dawno temu, Ale na wiele sposobów to właśnie naukowe, polityczne i ekonomiczne zmiany zachodzące w XVII i XVIII wieku ukształtowały nasze współczesne społeczeństwo.
Historycy sztuki uważnie studiują styl barokowy z XVII wieku. Ówczesny konflikt pomiędzy katolikami i protestantami nasilił się i skomplikował jeszcze bardziej, gdy pojawiła się trzecia potęga - wielkie monarchie europejskie. Kraje stawały się coraz bardziej ludne, bogate i niezależne, a granice państw zamykały się i usztywniały, zapowiadając dzisiejsze rozmiary niektórych krajów (choćby Francja, Hiszpania i Anglia). Był to również okres kolonizacji, kiedy potęgi europejskie podzieliły między siebie bogactwa naturalne świata oraz ludzi dla własnych korzyści (pomyśl zwłaszcza o handlu niewolnikami z Afryki, lub o podporządkowaniu i przymusowej konwersji tubylczej ludności obu Ameryk).
Hendrik Cornelisz Vroom, Powrót do Amsterdamu drugiej ekspedycji do Wschodnich Indii, 1599, olej na płótnie (Rijksmuseum, Amsterdam)
Hendrik Cornelisz Vroom, Powrót do Amsterdamu z drugiej wyprawy do Wschodnich Indii, 1599, olej na płótnie (Rijksmuseum)
Wiek XVIII często określa się jako Oświecenie. W tej epoce ponownie nastało zainteresowanie człowiekiem jako jednostką, zupełnie podobnie jak działo się to w renesansie lub podczas Reformacji. Myśliciele tacy jak Rousseau, Voltaire czy Diderot twierdzili, że każdy ma zdolność rozumowania i dochodzenia do wiedzy, i że umiejętności te nie są oparte jedynie o nauczania takich instytucji jak kościół. Jeżeli natomiast chodzi o sztukę w epoce Oświecenia to kluczowe są tu takie nurty jak Rokoko czy styl neoklasyczny.
Rozgrywają się dwie wielkie rewolucje: amerykańska i francuska. Wschodząca klasa średnia (i później klasa robotnicza) rozpoczęła wielowiekową kampanię do zdobycia siły politycznej, kwestionując władzę arystokracji i monarchii. Kolejne ustępstwa na ich rzecz (w tym okresie i w XIX wieku) i wielkie zmiany gospodarcze doprowadziły do stopniowego poszerzania prawa do głosowania. Najpierw było ono ograniczone do mężczyzn, którzy byli właścicielami ziemi i płacili podatki. Dopiero w drugiej połowie XIX wieku i na początku XX prawo do głosowania stało się powszechne w Europie i Ameryce Północnej.

Nowoczesność (po ok. 1800)

Kapitalizm stał się dominującym systemem ekonomicznym (choć miał swe korzenie już w renesansie). Jednostki ryzykowały swój kapitał, by wyprodukować dobra i sprzedać je na rynku, który zależał od taniej siły robotniczej. Robotnicy zorganizowali się więc w związki (następstwo dawnych gildii) i w ten sposób zapewnili sobie znaczny wpływ. Poszerzające się wpływy polityczne poszczególnych grup społecznych wzmacniały pierwsze eksperymenty z powszechną edukacją oraz coraz lepsze warunki życia.
Maszyny parowe i niewykwalifikowanych robotników zaczęli zastępować wykwalifikowani rzemieślnicy. Ludzie zaczęli się przenosić ze wsi do miast w poszukiwaniu lepszych warunków do życia i wkrótce Londyn, Paryż i Nowy Jork zamieszkiwała rekordowa liczba ludności.
Pablo Picasso, Guernica, 1937, olej na płótnie, 349 x 776 cm. (Muzeum Narodowe Królowej Zofii, Madryt)
Pablo Picasso, Guernica, 1937, olej na płótnie, 349 × 776 cm
(Museo Reina Sofia, Madrid)
XX wiek był najbardziej brutalny w historii. Rozegrały się wówczas dwie wojny światowe, zimna wojna, dekolonizacja, narodził się totalitaryzm. Dyktatorzy (Mussolini, Hitler, Stalin, Idi Amin, Pol Pot, kolejni przywódcy Korei Północnej, itp.) stworzyli ekstremalne systemy polityczne, które doprowadziły do masowego głodu, wysiedleń i ludobójstwa. Z drugiej zaś strony wiek XX to wiek naznaczony przez globalizację i walkę o prawa człowieka.
Choć wcześniej artyści pracowali pod patronatem możnych mecenasów związanych z religią lub polityką, teraz stali się uczestnikami gospodarki rynkowej, a sztuka przekształciła się w sposób wyrażania własnej indywidualności. Koncentracja na jednostce, która pojawiła się w starożytnej Grecji i Rzymie, a potem ponownie w renesansie, stała się podstawową wartością kultury zachodniej. Podczas gdy w poprzednich epokach wielu artystów przez wiele lat tworzyło dzieła w podobnym stylu, w późnym wieku dziewiętnastym i w dwudziestym nastąpiła zmiana: style zmieniały się często, a prace diametralnie różniły się od siebie tworząc kalejdoskop indywidualności.

Gdzie jesteśmy teraz?

Jesteśmy zanurzeni w naszym czasie, więc trudno o obiektywne spojrzenie na cały świat. Jedna z nowoczesnych definicji artysty mówi, że artysta to osoba, która szczególnie wnikliwe analizuje swój swój własny kulturalny kontekst. Poprzez globalny kapitalizm, media społecznościowe i internet jesteśmy bardziej powiązani ze sobą niż kiedykolwiek w historii. Dla niektórych to już realizacja utopii. Mając dostęp do internetu możemy współtworzyć i korzystać z tego, co nazywamy rewolucją informacyjną. Dla innych wszechobecność technologii w naszym życiu zagraża indywidualności i prywatności, zamienia nas w dane, które korporacje mogą sprzedawać innym, tak jak Facebook, Google i Apple. Jedna rzecz jest pewna. Przez całą dotychczasową historię ludzkości sztuka odgrywała inną role niż dzisiaj i najprawdopodobniej w przyszłości znów zmienią się jej cele.
Historia ludzkości jest zapisana w naszej kulturze wizualnej. Jak pokazuje los poprzednich cywilizacji, czas w końcu zniszczy znaczną część dzieł sztuki znanych nam obecnie. Przyszli historycy sztuki będą starali się zrekonstruować wiedzę o świecie, w którym dziś żyjemy, żeby lepiej zrozumieć niuanse znaczeń, które są tak oczywiste dla nas. Być może kiedyś historyk sztuki będzie łamał sobie głowę nad znaczeniem internetowego mema, elips Richard Serra lub grafitti na szkolnym podwórzu.
Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.