Wstęp do średniowiecza

Większość tego, co wiemy o średniowieczu - albo wydaje nam się, że wiemy - pochodzi z telewizji i z filmów. Zapytałam o wieki średnie grupę moich dobrze wykształconych przyjaciół na Facebooku. Ich skojarzenia to Monty Python, Święty Graal, Czarna Żmija, miecz w kamieniu, krzepkie dziewki, uczty, miłość dworska, zaraza, turnieje rycerskie i kolczuga.

Osoba, która obejrzała albo przeczytała Imię róży czy Filary ziemi dodałaby pewnie katedry, manuskrypty, klasztory, feudalizm i zakonników.

Petrarka, włoski poeta i uczony z XIV wieku, określił okres pomiędzy upadkiem Imperium Rzymskiego (około roku 476) i jego własnymi czasami (około 1330 roku) jako Wieki Ciemne.

Petrarka uważał, że Wieki Ciemne były okresem intelektualnej ciemnoty spowodowanej odejściem od klasycznego kształcenia, które poeta uważał za jedyne światłe rozwiązanie. Późniejsi historycy przejęli określenie Petrarki, a sam termin zmienił się z Wieków Ciemnych na Wieki Średnie. W szerokim ujęciu, średniowiecze to okres w historii Europy obejmujący czasy od końca starożytności w V wieku naszej ery do Renesansu, czyli odrodzenia klasycznej edukacji w XV i XVI wieku.

Opisywanie średniowiecza jako epoki ciemności pomiędzy dwoma bardziej znaczącymi intelektualnie okresami w historii jest mylące. Średniowiecze to nie czas niewiedzy i zacofania, ale raczej okres rozkwitu i dominacji chrześcijaństwa w Europie. Chrześcijaństwo, a konkretnie katolicyzm w łacińskiej zachodniej Europie, przyniosło ze sobą nowe poglądy na życie i świat. Poglądy, które odrzucały tradycję i naukę starożytności.

W tym czasie Imperium Rzymskie powoli dzieliło się na wiele mniejszych jednostek politycznych. Geograficzne granice dzisiejszej Europy ustaliły się właśnie wtedy. Był to czas zwiastujący powstanie uniwersytetów, stworzenie państwa prawa, liczne reformy kościelne i narodziny przemysłu turystycznego. Wiele dzieł literatury średniowiecznej czyta się i studiuje także dzisiaj - choćby "Opowieści kanterberyjskie", "Boską Komedię" czy "Pieśń o Rolandzie".

Sztuki wizualne rozwijały się bujnie w średniowieczu i wypracowały własny kanon estetyczny. Najbogatsi i najbardziej wpływowi członkowie społeczeństwa fundowali katedry, kościoły, zamawiali rzeźby, obrazy, tkaniny, rękopisy, biżuterię i przedmioty sakralne u artystów. Dominowały dzieła natury religijnej, ale średniowieczni artyści tworzyli także sztukę świecką. Znamy dziś tylko kilka nazwisk twórców, przetrwało niewiele dokumentów świadczących o tym, jak szło im prowadzenie biznesów. Pozostawili natomiast po sobie imponujące dziedzictwo kultury i sztuki.

When I polled the same group of friends about the word “Byzantine,” many struggled to come up with answers. Najlepsi zaproponowali: piosenkę "Istanbul (not Constantinople)" zespołu They Might Be Giants, krucjaty, niezwykle skomplikowane rzeczy (np. kod podatku lub rozliczeń medycznych), Hagia Sofia, poetę Yeatsa, mozaiki, mnichów i ikony. W przeciwieństwie do zachodniego średniowiecza, Imperium Bizantyjskie nie zostało romantycznie przetworzone przez przemysł filmowy i telewizyjny.

Na zachodzie pozostałości Imperium rzymskiego rozpadły się na szereg krajów, natomiast na wschodzie utworzyły jedno Imperium Bizantyjskie. Cesarze bizantyjscy rządzili z Konstantynopola, który uważali za Nowy Rzym. W Konstantynopolu mieściła się świątynia Hagia Sophia, jeden z największych kościołów owych czasów, a miasto było ważnym centrum sztuki.

W Bizancjum były dwa okresy ikonoklazmu (730-787 i 814-842), szczególnie trudne dla rozwoju sztuki. Ikonoklazm odcisnął swe piętno na sztuce bizantyjskiej, tworząc kanon tematów oraz sposobów ich przedstawiania w sztuce. Sztukę bizantyjską możemy podzielić na trzy okresy. Okres wczesnobizantyjski lub wczesnochrześcijański to czas od powstania najstarszych chrześcijańskich dzieł około roku 250, a zamyka go koniec ikonoklazmu w 842 roku. Okres środkowego Bizancjum zaczyna się od zakończenia ikonoklazmu i trwa do splądrowania Konstantynopola przez łacińskich krzyżowców w 1204 roku. Okres późnobizantyjski trwał od 1204 roku do zdobycia Konstantynopola przez turków Ottomańskich w 1453 roku.

W Europie zachodniej sztuka średniowieczna często dzielona jest na krótsze okresy. Daty mogą różnić się między krajami.

ok.500-800 –sztuka wczesnośredniowieczna
  ok.780-900 – okres karoliński
  ok.900-1000 – sztuka ottońska
  ok.1000-1200 – sztuka romańska
  ok.1200-1400 – gotyk

Esej: dr Nancy Ross