Wstęp do sztuki paleolitycznej

Ludzie tworzą sztukę. Robimy to z wielu powodów i niezależnie od dostępnej technologii. Bardzo stare, nie przedstawiające obrazów ludzi, zwierząt czy roślin, ozdoby znaleziono w Afryce. Te najdawniejsze, których datę powstania można naukowo potwierdzić, to zbiór muszli ślimaków z rodzaju Nassarius z Maroka, mający 82 tysiące lat. Muszle są przekłute i pokryte czerwona ochrą. Prawdopodobnie były one na coś nawleczone. Podobne muszle znalezione w Izraelu mogą mieć nawet 100 tysięcy lat; przekłuwane muszle z kawałkami czerwonej ochry (czerwony hematyt) i wyrytymi prostymi geometrycznymi wzorami z jaskini Blombos w Południowej Afryce odnaleziono w warstwie osadów geologicznych sprzed 75 tysięcy lat.

Najstarsze znane nam przykłady sztuki przedstawiającej pochodzą z czasów górnego paleolitu (paleolit to epoka kamienia), z kultury oryniackiej. Prace archeologiczne prowadzone w szerokim pasie europejskim (szczególnie południowa Francja, północna Hiszpania, Szwabia) obejmują ponad dwieście jaskiń z widowiskowymi malowidłami oryniackimi, rysunkami i rzeźbami - należą one bezdyskusyjnie do najstarszych przykładów sztuki reprezentującej coś konkretnego. Najstarszym z nich jest dziesięciocentymetrowa figurka kobiety wyrzeźbiona z kości mamuciej; figurka została odnaleziona z sześciu fragmentach w jaskimi Hohle Fels w pobliżu Schelklingen w południowych Niemczech. Jest datowana na 35.000 lat przed naszą erą.

Jaskinie w Chauvet-Pont-d'Arc, Pech Merle, Lascaux i Altamira zawierają najbardziej znane przykłady prehistorycznego malarstwa i rysunku. Są tam niezwykle sugestywne wizualizacje zwierząt i ludzi. Sceny te są przykładem doskonałej mieszanki naturalizmu i abstrakcjonizmu. Archeolodzy badający ludzi żyjących w okresie paleolitu twierdzą, że malowidła odkryte w 1994 roku w jaskini Chauvet-Pont-d'Arc położonej w dolinie Ardèche we Francji mają ponad 30 tys. lat. Sceny z jaskiń Lascaux i Altamira są nowsze, pochodzą z około 15 tysiąclecia p.n.e. Te z Pech Merle mieszczą się pomiędzy 25000 i 15000 p.n.e.

Co naprawdę wiemy o twórcach tych malowideł? Czy rozumiemy, co namalowane sceny oznaczały dla nich? Te pytania są już wystarczająco trudne, gdy dotyczą twórców sprzed 500 lat. Dochodzenie znaczenia dzieł ludzi, którzy dzielą z nami tylko budowę anatomiczną, ale nie stworzyli żadnej kultury ani struktur językowych - czyli tego, co ukształtowało nas jako ludzi - jest znacznie bardziej niebezpieczne. Czy narzędzia tradycyjnej historii sztuki w ogóle się nadają do tego? Oto dowody języka obrazów, którego rozumienie utraciliśmy ponad 1000 pokoleń temu, więc musimy być ostrożni. Zwłaszcza, jeśli zrozumienie ludzi, którzy te malowidła stworzyli ma nam posłużyć do zrozumienia siebie samych. Pragnienie, by spekulować w oparciu o to, co widzimy na ścianach i w jaskiniach jest nieodparte.

Jaskinia w Chauvet-Pont-d'Arc ma ponad 305m długości i dwie duże komory. Próbki węgla pozwalają datować węgiel drzewny wykorzystany do przedstawienia dwóch nosorożców (patrz obrazek powyżej, u dołu po prawej) w przedziale od 30 340 do 32 410 lat przed 1995 r., kiedy pobrano próbki. Rysunki naskalne przedstawiają również inne duże zwierzęta, w tym konie, mamuty, wóła piżmowego, koziorożca, renifera, tura, jelenie megalocerosa, panterę i sowę (uczeni zauważają, że zwierzęta te nie były wtedy normalną częścią diety ludzi). Zdjęcia pokazują, że powyższy rysunek jest bardzo starannie wykonany, ale może wprowadzać w błąd. Widzimy grupę koni, nosorożców i żubrów, widzimy je jako grupę, zachodzą na siebie i są nachylone w skali. Ale zdjęcie zniekształca sposób, w jaki te zwierzęta byłyby pierwotnie widziane. Jasne światła elektryczne używane przez fotografa tworzą szerokie, płaskie pole widzenia; jak inny jest widok każdego zwierzęcia wyłaniającego się z ciemności pod migoczącym światłem rzucanym przez płomień.

Podczas prezentacji w UC San Diego z 2009 r. Dr Randell White, profesor antropologii na Uniwersytecie Nowojorskim, zasugerował, że zachodzące na siebie konie przedstawione powyżej mogą przedstawiać tego samego konia w czasie, biegnącego, jedzącego, spiącego itd. Być może są to znacznie bardziej wyrafinowane przedstawienia niż sobie wyobrażaliśmy. W Chauvet-Pont-d'Arc jest inny rysunek, który ostrzega nas przed gotowymi założeniami. Rysunek został zinterpretowany jako uda i genitalia kobiety, ale jest tam również rysunek żubra i lwa, a obrazy są prawie ze sobą powiązane. Oprócz rysunków, jaskinia jest zaśmiecona czaszkami i kośćmi niedźwiedzia jaskiniowego oraz śladami wilka. Istnieje również ślad, który został pozostawiony przez ośmioletniego chłopca.

Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.