If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Stonehenge

Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., okrąg o średnicy 97 stóp, trylity: wysokość 24 stóp
Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., okrąg o średnicy 97 stóp, trylity: wysokość 24 stóp
Stonehenge, on Salisbury plain in England, is one of the most recognizable monuments of the Neolithic world and one of the most popular, with over one million visitors a year. People come to see Stonehenge because it is so impossibly big and so impossibly old; some are searching for a connection with a prehistoric past; some come to witness the workings of a massive astronomical observatory. The people living in the fourth millennium BC who began work on Stonehenge were contemporary with the first dynasties of Ancient Egypt, and their efforts predate the building of the Pyramids. What they created has endured millennia and still intrigues us today.

Faza pierwsza

Widok z lotu ptaka, Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., okrąg o średnicy 97 stóp, trylity: wysokość 24 stopy (photo: timeyres, CC BY-SA 2.0)
Widok z lotu ptaka, 2014, Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., okrąg o średnicy 97 stóp, trylity: wysokość 24 stóp (fot: timeyres, CC BY-SA 2.0)
W rzeczywistości to co dziś widać, to efekt pracy w co najmniej trzech etapach, mimo iż wśród archeologów do dziś nie ma zgodności na temat tego, kiedy i jak pojawiały się kolejne etapy. Większość zgadza się, że pierwsza faza konstrukcji Stonehenge datuje się od 3100 roku p.n.e., kiedy to wykopano wielki okrągły rów, głęboki na 2 metry. Dookoła usypany został po okręgu o średnicy 110 metrów wał ziemny z dużym wejściem od północnego wschodu i mniejszym od południa. Właśnie ten okrągły wykop wraz z wałem nazywany jest "henge". W "henge" wykopano 56 dołów, każdy około metrowej średnicy. Doły te nazywamy jamami Aubreya, od nazwiska Johna Aubreya, siedemnastowiecznego angielskiego archeologa, który je odkrył. Uważa się, że te dziury były pierwotnie wypełnione pionowymi kamieniami lub pionowymi drewnianymi belkami. Gdyby to były bluestony, które wypełniały dziury Aubrey, wymagałoby to sporo wysiłku, każdy ważył od 2 do 4 ton i był wydobywany ze wzgórz Preseli, około 250 mil dalej w Walii.

Faza druga

Drugi etap prac nad Stonehenge rozpoczął się mniej więcej 100-200 lat później i obejmował ustawienie pionowych drewnianych słupów, być może z zadaszeniem, w centrum okręgu oraz w pobliżu obu wejść do henge. Niespodzianie to także w drugiej fazie Stonehenge wykorzystywane było do pochówków. Co najmniej 25 jam Aubreya opróżniono i wypełniono szczątkami zwłok po kremacji, a kolejne 30 dołów o tym samym przeznaczeniu wykopano na obszarze henge i we wschodniej części wejścia do henge.

Faza trzecia

Trzecia faza budowy w Stonehenge miała miejsce około 400-500 lat później i prawdopodobnie trwała długo. W tej fazie zostały wyciągnięte pozostałe blue stone (kamienie budowlane) lub drewniane belki, które zostały umieszczone w dziurach Aubrey, a krąg o średnicy 108 stóp, złożony z 30 ogromnych i bardzo twardych kamieni sarsenów tworzył henge, kamienie te zostały wydobyte z pobliskiego Marlborough Downs. Pionowe sarseny zostały pokryte 30 kamieniami nadproża.
Wnętrze okręgu z kamieni sarsen i bluestones na pierwszym planie, Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., kółko o średnicy 97 stóp, trylity: wysokie na 24 stopy
Wnętrze okręgu z kamieni sarsen i bluestones na pierwszym planie, Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., kółko o średnicy 97 stóp, trylity: wysokie na 24 stopy
Każdy stojący kamień miał około 13 stóp wysokości, prawie siedem stóp szerokości i ważył około 25 ton. Ten pierścień z kamieni zakrył pięć trylitów sarsenów (trylithon to para pionowych kamieni z nadprożowym kamieniem obejmującym ich wierzchołki) ustawionych w kształcie podkowy o średnicy 45 stóp. Te ogromne kamienie, dziesięć słupków i pięć nadproży, ważą do 50 ton każdy. Bluestones, ponownie zainstalowane lub świeżo wydobyte, zostały postawione w okręgu, w połowie w zewnętrznym okręgu sarsen, a w połowie w podkowie sarsenów. Pod koniec fazy następuje przebudowa bluestonów, a także budowa długiej procesyjnej alei, składającej się z równoległych brzegów z powierzchownymi rowami o średnicy około 34 metrów, prowadzących od północno-wschodniego wejścia do Stonehenge, zanurzając się na południu ostatecznie w brzegach rzeki Avon.

Pytania

Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., okrąg o średnicy 97 stóp, trylity: wysokość 24 stóp
Stonehenge, Równina Salisbury, Wiltshire, Anglia, ok. 2550-1600 p.n.e., kółko o średnicy 97 stóp, trylity: wysokie na 24 stopy (photo: Stonehenge Stone Circle, CC BY 2.0)
Wszystkie trzy fazy budowy Stonehenge stawiają fascynujące pytania. Pierwsza faza pracy wymagała precyzyjnego planowania i ogromnej ilości pracy. Kto zaplanował henge i kto zorganizował kogo do wspólnej pracy przy budowie? Niestety, pozostałości neolitycznych wiosek, które dostarczałyby informacji o tym, kto zbudował Stonehenge, są nieliczne, być może dlatego, że wiele z nich leży pod wioskami z późnej epoki brązu, miastami rzymskimi, średniowiecznymi i nowoczesnymi. Kilka wiosek, które zostały zbadane, pokazuje proste, małe wioski rolnicze z bardzo niewielkim dowodem na różnorodny status społeczny. Gdyby byli jacyś przywódcy lub klasa społeczna, która przekonałaby lub zmusiła ludzi do wspólnej pracy w celu zbudowania pierwszej fazy Stonehenge, jednak nie znaleźliśmy ich. Prawdopodobnie oznacza to również, że pierwszym etapem budowy Stonehenge było egalitarne przedsięwzięcie, niezwykłe dla starożytnego świata.
Kim byli ludzie pochowani w Stonehenge podczas drugiej fazy? Niedawna analiza tych kości wykazała, że prawie wszystkie pochówki należały do dorosłych mężczyzn, w wieku 25-40 lat, w dobrym stanie zdrowia i przy niewielkich oznakach ciężkiej pracy lub choroby. Bez wątpienia, pochowanie w Stonehenge było oznaką statusu elitarnego, a szczątki te mogą należeć do niektórych z pierwszych przywódców politycznych Wielkiej Brytanii, wyspy z tradycją rządzących rozciągającą się aż do rodu Windsor. Pokazują nam również, że w tej epoce pożądane były pewne środki społecznego rozróżnienia.

Podsumowanie

Prace wykonane w długim trzecim etapie budowy Stonehenge są jednak najbardziej niezwykłe i trwałe. Podobnie jak w pierwszej fazie Stonehenge, z wyjątkiem znacznie większej skali, trzecia faza obejmowała olbrzymie planowanie i organizację pracy. Ale to także pociągało za sobą zupełnie nowy poziom zaawansowania technicznego, szczególnie w pracy z bardzo twardym kamieniem. Na przykład poziome kamienie nadproża, które zwieńczyły zewnętrzny pierścień kamieni sarsen, zostały przymocowane do nich za pomocą połączenia na pióro i wpust, a następnie dopasowane do siebie za pomocą złącza wpustowego i czopa, metod stosowanych w nowoczesnej obróbce drewna.
Każdy z pionowych sarsensów był ciosany inaczej po każdej stronie, a strona skierowana do wewnątrz była gładsza niż zewnętrzna. Co więcej, kamienie zewnętrznego pierścienia sarsensów zostały subtelnie zmodyfikowane, aby dostosować się do sposobu, w jaki oko ludzkie obserwuje masywne kamienie w jasnych odcieniach równiny Salisbury: pionowe kamienie zostały delikatnie poszerzone w kierunku wierzchołka, co sprawia, że ich masa jest stała, patrząc od ziemi.
Kamienie nadproża również lekko wyginają się, aby odbić się od okrągłego zewnętrznego henge. Kamienie w podkowie trylitu są ułożone według wielkości; Najmniejsza para trylitów ma około 20 stóp wysokości, następna para jest nieco wyższa, a największy, pojedynczy trilithon w południowo-zachodnim rogu miałby 24 stopy wysokości. Ten efekt tworzy rodzaj przyciągania do wnętrza pomnika i dramatyzuje zewnętrzną ścianę zewnętrznej podkowy. Chociaż istnieje wiele teorii, wciąż nie wiadomo, jak i dlaczego te subtelne udoskonalenia zostały wprowadzone do Stonehenge, ale ich istnienie jest pewnym dowodem wyrafinowanego społeczeństwa z zorganizowanym przywództwem i dużą ilością wolnego czasu.

Kalendarz Słońca i Księżyca?

Of course the most famous aspect of Stonehenge is its relationship with the solar and lunar calendar. This idea was first proposed by scholars in the 18th century, who noted that the sunrise of the midsummer solstice is exactly framed by the end of the horseshoe of trilithons at the interior of the monument, and exactly opposite that point, at the center of the bend of the horseshoe, at the midwinter sunset, the sun is also aligned. These dates, the longest and shortest days of the year, are the turning point of the two great seasonal episodes of the annual calendar. Since this discovery, several other theories about astronomical observation have been offered but few stand up to scrutiny together with the physical details of the monument.
Tekst: dr Senta German

Filmy wideo na Khan Academy
Filmy wideo na Khan Academy
Filmy wideo na Khan Academy

Dodatkowe źródła (w języku angielskim):

Chcesz dołączyć do dyskusji?

  • Awatar piceratops seedling style dla użytkownika Natalia Frontczak
    W artykule było napisane "trylithon to para pionowych kamieni z nadprożowym kamieniem obejmującym ich wierzchołki", ja natomiast spotkałam się z określeniem "Dolmen", czy jest jakaś różnica między tymi dwoma określeniami, czy oba znaczą to samo i mogą być używane naprzemiennie?
    (1 głos)
    Awatar Default Khan Academy avatar dla użytkownika
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.