If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Moai na Wyspie Wielkanocnej

Widok na północno-wschodnie zbocze kamieniołomu, na którym znajduje się kilka moai (rzeźb przedstawiających ludzi). W celu ułatwienia wyobrażenia sobie rozmiaru posągów, na pierwszym planie stoi młody mężczyzna z Ameryki Południowej. Wyspa Wielkanocna, fotografia 8,2 x 8,2 cm. © Trustees of the British Museum
Widok na północno-wschodnie zbocze kamieniołomu, na którym znajduje się kilka moai (rzeźb przedstawiających ludzi). W celu ułatwienia wyobrażenia sobie rozmiaru posągów, na pierwszym planie stoi młody mężczyzna z Ameryki Południowej. Wyspa Wielkanocna, fotografia 8,2 x 8,2 cm. © Trustees of the British Museum

Moai z Rapa Nui

Wyspa Wielkanocna jest znana ze swoich kamiennych rzeźb przestawiających ludzi, zwanych moai (co oznacza po prostu „rzeźbę”). W języku lokalnej ludności sama wyspa nosi nazwę Rapa Nui. Moai prawdopodobnie powstały na pamiątkę ważnych przodków mieszkańców wyspy. Stawiano je mniej więcej od początku XI w. do połowy XVII w. Hoa Hakananai’a , pokazany poniżej pochodzi najprawdopodobniej z około 1200 r. n. e. Przez te kilkaset lat mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej wznieśli około 887 moai , wydobywszy wcześniej potrzebne na nie bloki z kamieniołomu. Z upływem czasu wzrastał rozmiar i poziom zaawansowania rzeźb. Zaledwie 14 moai jest wykonanych z bazaltu. Pozostałe zostały zrobione z miększego tufu wulkanicznego występującego w dużych ilościach na wyspie. Wraz z przyjęciem chrześcijaństwa w latach 60. XIX w., moai, które stały jeszcze do tej pory, zostały obalone.
Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), Moai (posąg przedstawiający przodka), ok. 1200 r.n.e. 242 x 96 x 47 cm, bazalt, brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum.
Trzy zdjęcia Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), Moai (posąg przedstawiający przodka), ok. 1200 r.n.e. 242 x 96 x 47 cm, bazalt, brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum. Posąg jest prawie dwa razy większy od normalnego człowieka, a jego proporcje są typowe dla tego rodzaju posągów – głowa stanowi jedną trzecią wysokości pomnika.

Tyłem do morza

Posąg ten pierwotnie stał prawdopodobnie na kamiennej platformie („ahu”) w miejscu kultu w Orongo, po czym został przeniesiony do kamiennego domu w centrum rytualnym Orongo. Stał razem z innymi moai, które były ustawione plecami do morza, strzegąc wyspy. Jego oczy były pierwotnie wyłożone czerwonym kamieniem i koralem, a cała rzeźba była pomalowana w biało-czerwone wzory, które zmyły się gdy w 1869 r. podczas transportowania rzeźby na tratwie z wyspy na statek w celu przewiezienia jej do Europy. Została zabrana przez załogę angielskiego statku HMS Topaze, dowodzoną przez Richarda Aschmore’a Powella, który przybył na Wyspę Wielkanocną w 1868 r. w celu przeprowadzenia badań terenowych. Mieszkańcy wyspy pomogli załodze przenieść ważącą około 4 tony rzeźbę. Została przeniesiona na plażę, skąd została zabrana tratwą na statek Topaze.
Moai Hava („brudny posąg” lub „posąg który zostanie stracony”), Moai, wykuty między 1100 do 1600 r. n. e., 156 cm wysokości, bazalt, Wyspa Wielkanocna (Rapa Nui) © Trustees of the British Museum.
Moai Hava („brudny posąg” lub „posąg który zostanie stracony”), Moai, wykuty między 1100 do 1600 r. n. e., 156 cm wysokości, bazalt, Wyspa Wielkanocna (Rapa Nui)
© Trustees of the British Museum.
Załoga zapisała nazwę rzeźby w lokalnym języku, która jak się zdaje oznacza „skradzionego lub ukrytego przyjaciela”. Otrzymali również mniejszą, bazaltową rzeźbę, zwaną Moai Hava (po lewej), która również znajduje się w kolekcjach Britsh Museum.
Hoa Hakananai’a jest podobna do wielu innych moai z Wyspy Wielkanocnej. Ma masywny łuk brwiowy, wydłużone uszy i okrągłe nozdrza. Obojczyk jest wyraźnie zaznaczony, sutki odstają. Ramiona są cienkie i przyciśnięte wzdłuż ciała. Dłonie są tylko delikatnie zaznaczone i prawie niewidoczne.
Posąg stoi w Muzeum Brytyjskim na kamiennej platformie wysokiej na około metr górując nad zwiedzającymi. Posąg został wyrzeźbiony z ciemnoszarego bazaltu - twardej skały wulkanicznej o drobnych ziarenkach. Powierzchnia skały jest szorstka i pokryta dziurkami. Drobne punkciki mienią się, ponieważ światło odbija się od maleńkich kryształków zatopionych w skale. Bazalt jest bardzo trudny w obróbce, a popełnionych błędów praktycznie nie da się naprawić. Rzeźba została prawdopodobnie zamówiona przez osobę o wysokim statusie społecznym.
Zbliżenia na pierś Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), około 1200 r. n.e., 242 x 96 x 47 cm, bazalt (brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum
Zbliżenia na pierś Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), około 1200 r. n.e., 242 x 96 x 47 cm, bazalt (brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo.
© Trustees of the British Museum
Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), Moai (posąg przedstawiający przodka), ok. 1200 r.n.e. 242 x 96 x 47 cm, bazalt, brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum.
Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), Moai (posąg przedstawiający przodka), ok. 1200 r.n.e. 242 x 96 x 47 cm, bazalt, brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum.
Głowa Hoa Hakanana’i jest lekko odchylona w tył, tak jakby posag patrzył w odległy horyzont. Ma odstający łuk brwiowy, rzucający głęboki cień na puste oczodoły. Prosty, długi nos kończy się okrągłymi nozdrzami. Usta są wygięte w dół, co nadaje twarzy surowy wyraz. Słabo widoczna, lekko wystająca linia, prowadzi od środka ust do podbródka. Masywna szczęka jest bardzo wyraźna, a bardzo długie uszy o wiszących płatkach zaczynają się wraz z czubkiem głowy, a kończą na wysokości ust.
Obojczyk posagu jest wyraźnie podkreślony przez łukowate wgłębienie, a klatka piersiowa zaznaczona jest przez dwie rzeźbione linie, które zaczynają się pod pachami i biegną w dół, po czym biegną ku środkowi i nieco w górę, kończąc się na wystających guzkach, stanowiących sutki. Ręce są ciasno przyciśnięte do ciała. Dłonie są szczątkowe, ledwo zaznaczone.

Późniejsze wzory na plecach

Tył rzeźby pokryty jest wzorami, które, jak sądzą specjaliści, zostały dodane później. Niektóre są wyżłobione, inne wykonane techniką niskiej płaskorzeźby. Wzory te przestawiają obrazy związane z kultem człowieka-ptaka, który wykształcił się około 1400 r. n.e. Najważniejszym elementem kultu była ceremonia mająca formę zawodów, podczas której wodzowie plemion lub ich reprezentacji uczestniczyli w próbie siły i zręczności. Zwycięzca uznawany był za człowieka-ptaka, inkarnację boga stwórcy Makemake przez następny rok.
Zbliżenie tyłu Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), około 1200 r. n.e., 242 x 96 x 47 cm, bazalt (brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum
Zbliżenie tyłu Hoa Hakananai’a („zgubiony lub skradziony przyjaciel”), około 1200 r. n.e., 242 x 96 x 47 cm, bazalt (brakuje farby, koralowych oczodołów i kamiennych oczu. Wykonany prawdopodobne w Rano Kao na Wyspie Wielkanocnej (Rapa Nui). Znaleziony w centrum ceremonialnym w Orongo. © Trustees of the British Museum
Na górnej części pleców i ramionach rzeźby przedstawieni są dwaj zwróceni do siebie ludzie-ptaki. Mają ludzkie dłonie i stopy oraz głowę fregaty (gatunku ptaka). Na środku głowy posągu znajduje się ledwo co opierzone pisklę z szeroko rozwartym dziobem, a po obu jego stronach przedstawione są specjale wiosła, używane podczas tańca, zwane ‘ao, przyozdobione twarzami. Kolejne ‘ao przedstawione jest na lewym uchu, natomiast na prawym uchu figurują cztery kształty przypominające odwrócone „V”, symbolizujące kobiecy srom. Specjaliści wierzą, że obrazy te powstały później niż reszta posągu.

Schyłek

Szczyt popularności moai przypadł na około 1500 r. n. e. Od około 1600 r. n. e. niektóre posagi były sporadycznie przewracane. W międzyczasie delikatny ekosystem wyspy został zniszczony przez nadmierną eksploatację. W końcu pozostały tylko ptaki morskie , które zakładały gniazda na bezpieczniejszych, oddalonych od brzegu skałach i mniejszych wyspach otaczających Rapa Nui. Na skutek tego również religia Wyspy Wielkanocnej uległa zmianie, a z nią kult człowieka-ptaka.
Hoa Hakananai’a był świadkiem utraty wiary w skuteczność przodków po wycięciu lasów i zniszczeniu ekosystemu i zgodnie z najnowszą teorią, także wprowadzenia na wyspę szczurów, co mogło ostatecznie prowadzić do głodu i wojen. Po 1838 w czasie upadania struktur społecznych na skutek interwencji Europejczyków, pozostałe moai, które do tej pory się zachowały, zostały obalone.

Warto przeczytać także:
S.R. Fischer, "Rapani’s Tu’u ko Iho versus Mangareva’a ‘Atu Motua: Evidence for Multiple Reanalysis and Replacement in Rapanui Settlement Traditions, Easter Island," Journal of Pacific History, 29 (1994), pp. 3–48.
S. Hooper, Pacific Encounters: Art and Divinity in Polynesia 1760-1860 (London, 2006).
A.L. Kaeppler, "Sculptures of Barkcloth and Wood from Rapa Nui: Continuities and Polynesian Affinities," Anthropology and Aesthetics, 44 (2003), pp. 10–69.
R. Langdon, "New light on Easter Island Prehistory in a 'Censored' Spanish Report of 1770," Journal of Pacific History, 30 (1995), pp. 112–120.
J.L. Palmer, "Observations on the Inhabitants and the Antiquaries of Easter Island," Journal of the Ethnological Society of London, 1 (1869), pp. 371–377.
P. Rainbird, "A Message for our Future? The Papa Nui (Easter Island) Eco-disaster and Pacific Island Environments," World Archaeology, 33 (2002), pp. 436–451.
J.A. Van Tilburg, and G. Lee, "Symbolic Stratigraphy, Rock Art and the Monolithic Statues of Easter Island," World Archaeology, 19 (1987), pp. 133–149.
J.A. Van Tilburg, Remote Possibilities: Hoa Hakananai’a and HMS Topaze on Rapa Nui (London, 2006).
Logo Muzeum Brytyjskiego

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.