Czym jest historia sztuki i jak się rozwija?

Historia sztuki może wydawać się stosunkowo łatwym pojęciem: "sztuka" i "historia" to przedmioty, których większość z nas uczyła się w szkole podstawowej. W praktyce jednak, idea "historii sztuki" rodzi złożone pytania. Co dokładnie rozumiemy poprzez sztukę oraz jakiego rodzaju historię (lub historie) powinniśmy badać? Rozważmy, więc bliżej każdy z tych terminów.

Pojęcie sztuki wywodzi się od łacińskiego ars, które pierwotnie oznaczało "umiejętność" lub "rzemiosło". W znaczeniach tych pojawia się nadal, w innych angielskich słowach, wywodzących się od ars, takich jak artefakt (rzecz wykonana przez człowieka) czy rzemieślnik (osoba własnoręcznie wykonująca dzieła). Jednakże znaczenie sztuki i artysty można różnie interpretować. Sztuka, jaką rozumiemy, to coś więcej niż tylko umiejętne rzemiosło. Co dokładnie odróżnia dzieło sztuki od artefaktu a artystę od rzemieślnika?

Zapytani o to uczniowie, zazwyczaj wpadają na wiele koncepcji. Jedną z nich jest piękno. Większość sztuk uderza wizualnie, a w XVIII, XIX i początkąch XX wieku, analiza walorów estetycznych była faktycznie kluczowa w historii sztuki. W tym też czasie sztuka, wzorująca się na starożytnej sztuce Grecji i Rzymu (sztuka antyku), uważana była za ucieleśnienie nieprzemijającej perfekcji. Historycy sztuki skupili się na tak zwanych sztukach pięknych - malarstwie, rzeźbie i architekturze - analizując zalety ich form. Jednak przez ostatnie półtora wieku zarówno sztuka, jak i historia skrajnie ewoluowały.

Artyści odwrócili się od tradycji klasycznej, skłaniając się ku nowym mediom oraz ideałom estetycznym, historycy sztuki przeszli od analizy formalnego piękna sztuki do interpretacji jej znaczenia kulturowego. Obecnie pojmujemy piekno jako subiektywne - konstrukt kulturowy, zmieniający się w zależności od czasu i miejsca. Podczas gdy większość sztuk jest głównie wizualna, a analiza wizualna pozostaje podstawowym narzędziem używanym przez historyków sztuki, piękno samo w sobie nie stanowi już niezbędnego atrybutu sztuki.

Kolejna powszechna odpowiedź na to, co ją wyróżnia, podkreśla oryginalność, kreatywność i wyobraźnię. Odzwierciedla to współczesne rozumienie sztuki jako przejawu pomysłowości artysty. Koncepcja ta, powstała jednak pięćset lat temu, w renesansowej Europie, nie mając obecnie bezpośredniego zastosowania w pracach badanych przez historyków sztuki. Przykładowo, w przypadku starożytnej sztuki egipskiej lub bizantyjskich ikon, zachowanie tradycji było cenione bardziej niż innowacyjność. Podczas gdy koncepcja pomysłowości jest bez wątpienia istotna w historii sztuki, nie stanowi uniwersalnego atrybutu dla badanych przez historyków sztuki dzieł.

Wszystko to, może prowadzić do wniosku, że definicje sztuki, podobnie jak te dotyczące piękna, są subiektywne i niestałe. Jednym z rozwiązań tego dylematu jest sugestia, że sztukę cechuje przede wszystkim kontrola wizualna, to jest, umiejętność przyciągania odbiorców. Artefakty jakkolwiek interesujące, to sztuka, uważam, ma zdolność poruszania nas - emocjonalnie, intelektualnie lub w inny sposób. Może to robić poprzez swoje cechy wizualne (rozmiar, kompozycję, kolor, itd.), wyrażanie idei, rzemiosło, nowatorskość, wyjątkowość, lub kombinację tych, czy innych cech. To, jak angażuje, jest zmienne, lecz w jakiś sposób przenosi nas poza codzienne, rutynowe doświadczenia. Największe przykłady zaświadczają o skrajności ludzkiej ambicji, umiejętności, wyobraźni, postrzeganiu i odczuwaniu. Jako taka, sztuka zmusza nas do refleksji nad podstawowymi aspektami tego, co to znaczy być człowiekiem. Każdy artefakt, jako produkt ludzkiej pracy, może zapewnić wgląd w człowieczą naturę. Jednak sztuka, wychodząc poza porządek dzienny, jest do tego zdolna w gruntowniejszy sposób. Najprawdopodobniej więc, najlepiej rozumiana jest jako nadzwyczajnej klasy artefakt, wyjątkowy w swej zdolności nakłaniania nas do myślenia i czucia poprzez doznania wzrokowe.

Tak jak definicje sztuki i piękna, idee związane z historią zmieniały się z czasem. Wydawałoby się, że opisywanie historii powinno być proste - chodzi tu w końcu o fakty, czyż nie? W teorii tak, ale informacje przetrwałe z przeszłości są niezmierzone, pocięte na kawałki i niepoukładane. Historycy muszą podejmować decyzje o tym, co się liczy, a co nie, jak zorganizować materiał i co o nim powiedzieć. W trakcie tego tworzą narracje wyjaśniające przeszłość w taki sposób, by była zrozumiała dla ludzi współczesnych. Nieuchronnie, wraz ze zmianą teraźniejszości zmieniają się narracje, a czasami są wręcz zastępowane przez nowe. Cała historia zatem jest subiektywna - jest tak samo produktem świata, który ją spisuje, jak przeszłości, którą opisuje.

Dyscyplina "historii sztuki" rozwinęła się w Europie podczas okresu kolonialnego (mniej więcej do XV do połowy XX wieku). Pierwsi historycy sztuki podkreślali europejskie tradycje, zachwycając się greckimi i rzymskimi korzeniami oraz ideami sztuki akademickiej. W połowie XX wieku ugruntowana była standardowa opowieść o "zachodniej sztuce", śledząca jej rozwój od prehistorycznego, starożynego i średniowiecznego obszaru Morza Śródziemnego aż do współczesnej Europy i Stanów Zjednoczonych. Sztuka całej reszty świata, z nalepką "niezachodniej", była zwykle marginalizowana i osądzana z perspektywy kolonistów.

Diametralne zmiany społeczno-kulturowe, które zaszły w XX wieku doprowadziły historyków sztuki do zmiany tej narracji. Omówienia sztuki zachodniej, które dotąd przedstawiały wyłącznie dzieła białych mężczyzn, zostały zrewidowane tak, by włączyć kolorowych artystów i kobiety. Tradycyjne skupienie na obrazach, rzeźbach i architekturze poszerzono o tak zwane sztuki mniejsze, czyli ceramikę, płótna oraz współczesne media, jak film czy przedstawienia typu performance. Wzrosło zainteresowanie niezachodnią sztuką, szczególnie dramatycznie przyspieszając w ostatnich latach.

Dziś największą społeczną zmianą i zarazem wyzwaniem dla historii sztuki jest globalizm. W miarę jak nasz świat staje się coraz bardziej połączony, znajomość różnych kultur oraz akceptowanie różnorodności jest kluczowe. Historia sztuki, jako opowieść o wyjątkowych artefaktach z licznego zbioru kultur, ma ważną rolę do odegrania w rozwoju tych cech. Teraz historycy sztuki rozmyślają i debatują nad sposobem pogodzenia europejskich korzeni intelektualnych tej dyscypliny i jej problematycznej kolonialnej przeszłości z współczesną wielokulturowością oraz sposobem opisywania historii sztuki w epoce globalnej.

Filmy wideo i artykuły Smarthistory, przedstawiają właśnie taką historię historii sztuki. Od momentu utworzenia strony w celu wsparcia kursu o historii i sztuce Zachodniej, jej tematyka początkowo skupiona była na najbardziej znanych dziełach Zachodniego kanonu. Wraz z kluczowymi okresami i cywilizacjami wywodzącymi się z tej tradycji, obecnie dobrze reprezentowanej, oraz rosnącą liczbą uczonych-sponsorów, gama przedmiotów i zagadnień zwiększyła się w ostatnich latach. Co najważniejsze, dodano pokaźną relację na temat światowych tradycji spoza Zachodu. W miarę rozrastania się strony, prezentowane prace i perspektywy będą ewoluować w zgodzie ze współczesnymi trendami w historii sztuki. W rzeczywistości innowatorzy, używając do tworzenia mediów cyfrowych i internetu, rozpowszechniają i badają wiedzę historyczną, Smarthistory i jej użytkownicy mają możliwość kształtowania przyszłości tej dziedziny.