Środowisko i handel: Era Wikingów

Między VIII a XI wiekiem, ludy skandynawskie - często zwane wikingami - docierały do odległych miejsc, plądrując i handlując. Klimat Skandynawii był względnie chłodny i nie sprzyjał rolnictwu na dużą skalę. Wikingowie przez to tworzyli przeważnie małe i dość mobilne społeczności, dzięki czemu łatwo im było organizować dalekie wyprawy łupieżcze oraz handlowe. Na poniższej mapie zaznaczone osady wikingów a także szklaki, po których się przemieszczali. W przeciwieństwie do państw, z którymi handlowali, wikingowie nie stworzyli jednolitej struktury państwowej, choć posiadali wiele wspólnych cech kulturowych. Na przykład posługiwali się językami należącymi do podgrupy nordyckiej.

Towary, które łatwo dostać zwykle są tanie. Przez słabo rozwinięty transport w epoce średniowiecza nie opłacało się wozić tanich dóbr na duże odległości. Dobra luksusowe to towary rzadkie i drogie. Dzięki temu możność kupna dóbr luksusowych łączy się często ze statusem społecznym.

To, które towary są luksusowe częściowo zależy od dostępności surowca lub produktu w danym regionie. Na przykład, surowce takie jak drewno, bursztyn i futra były szeroko dostępne w rejonie Bałtyckim - terenie otaczającym Morze Bałtyckie, zobacz na mapie poniżej - w erze Wikingów. Wikińscy handlarze zdobywali te towary od miejscowych, czasami przez handel a czasami siłą i transportowali je do rynków na południu, takich jak Bulgur i Kiev - a czasami nawet do Konstantynopola i Bagdadu - gdzie nie były lokalnie dostępne. W zamian Wikińscy handlarze otrzymywali srebrne monety, jedwab, szkło i inne towary, których sami nie mogli wyprodukować.

Jak środowisko wpływa na to, co uznajemy za dobra luksusowe na danym terenie?

Wikingowie byli zdolnymi szkutnikami. Swoich łodzi używali do celów militarnych i handlowych. Typowa łódź wikingów (ang. longship) miała żagiel i wiosła. Był ateż bardzo lekka i miała niewielkie zanurzenie - spód statku (stępka) nie znajdował się głęboko pod powierzchnią wody. To sprawiało, że łodzie wikingów były idealnie przystosowane do transportu rzecznego, gdzie trzeba było omijać płycizny oraz przeciągać statki na krótkich odcinkach pomiędzy jedną rzeką a drugą.

Prawie cały dystans pomiędzy Bałtykiem a Morzem Czarnym można pokonać drogami rzecznymi. To dało wikingom przewagę, ponieważ dysponowali techniką umożliwiającą wykorzystanie szlaków bezpośrednio łączących dwa największe i najbogatsze IX-wieczne miasta.

Potężne państwa stanowiły dobre rynki zbytu dla towarów luksusowych, ponieważ duże miasta przyciągały bogactwo. Znaczyło to, że potencjalni konsumenci mieszkali w tym samym miejscu. Chociaż wikingowie mogli łatwo dotrzeć zarówno do Bizancjum, jak i do Kalifatu Abbasydów, między VIII a XI w. handel był ograniczony, przez co handlarze skupiali się na jednym miejscu na raz. To znaczy, że środowisko było w handlu ważnym czynnikiem, jeśli chodzi o dostęp do rynków zbytu. Nie było jednak jedynym czynnikiem określającym przebieg szlaków handlowych.

W Skandynawii i w basenie Morza Bałtyckiego archeologowie znaleźli znajdywali znaczne ilości srebrnych monet w pobliżu najpopularniejszych szlaków handlowych. Wiele z tych monet pochodzi z Kalifatu Bagdadu. Datuje się je na koniec VIII bądź początek IX w. Mówi nam to, że wikingowie handlowali bezpośrednio lub pośrednio z Abassydami, którzy rządzili Kalifatem.

Ślady handlowej obecności wikingów w Konstantynopolu pojawiły się w połowie IX w. W tym czasie zmalało znaczenie handlu z Abassydami. Już wspomnieliśmy, że do obu państw można było łatwo dotrzeć, zatem zmianę najprawdopodobniej wywołały czynniki ekonomiczne oraz polityczne. W połowie IX w. konflikty wewnętrzne osłabiły władzę Abassydów, destabilizując sytuację polityczno-ekonomiczną w Kalifacie. Od końca IX do początków XI w. rosło znaczenie Cesarstwa Bizantyjskiego. Rozwój Bizancjum w połączeniu z kryzysem w państwie Abassydów uczyniło z Konstantynopola atrakcyjniejszy cel wypraw handlowych dla wikingów.

Dlaczego sytuacja polityczna decydowała o przebiegu szlaków handlowych wikingów?

Nie zważając na zmiany sytuacji polityczno-ekonomicznej, popyt na dobra pochodzące z basenu Morza Bałtyckiego trwał. Wikingowie powoli znikali, natomiast handel ich tradycyjnymi towarami przejmowały nowe grupy. U zarania XII w. kontrolę nad sporą częścią bałtyckiego handlu zdążyła przejąć formująca się dopiero Hanza (inaczej Liga Hanzeatycka), czyli związek handlowych państw-miast. Tak długo, jak istniał popyt na produkty znad Bałtyku, ludzie znajdowali sposoby, by handlować nimi dla zysku.

Do połowy XI w. większość wikingów przyjęła chrześcijaństwo i rozpoczęła osiadły tryb życia, tworząc trwałe państwa. Ponadto na ich szlakach handlowych biegnących wzdłuż Dniepru i Wołgi powstały Ruś Kijowska i Bułgaria Kamska. Nowe państwa zablokowały dostęp do bogatszych rynków.