Rozwój i rozprzestrzenianie się islamskich kultur

Od IX do XII wieku islamska kultura rozkwitała i krystalizowała się w islam bardziej znany naszym czasom. Dawniejsze podboje szerzyły islam tylko z nazwy; to później islamska kultura naprawdę się rozprzestrzeniła, wraz z masami ludzi nawracających się na islam.

Szerzenie się islamu ułatwiał handel, misjonarze oraz zmiany w politycznej strukturze islamskiego świata. W rezultacie w licznych odmiennych islamskich społeczeństwach spotykamy też liczne odmienne wersje tej religii.

Ogromne imperium Abbasydów - rozciągające się na ponad cztery tysiące mil - robiło wrażenie, ale ciężko było je utrzymać. W miarę, jak ludzie nawracali się na islam, malały wpływy z podatków zbieranych od innowierców i dwór Abbasydów miał trudności z finansowaniem swoich wydatków. Religijny autorytet Abbasydów również malał, w miarę jak potężniejsza klasa uczonych religijnych na czele nowych religijnych instytucji zakwestionowała religijne podstawy kalifatu.

Ostatecznie wysoce scentralizowany kalifat Abbasydów rozpadł się na wiele mniejszych, niezależnych struktur politycznych. Osłabiły one wpływ Abbasydów.

Być może właśnie podziały polityczne doprowadziły do rozprzestrzenienia się islamu poza granice ogromnego imperium Abbasydów. Lokalni władcy nie musieli zarządzać tak rozległym terytorium i łatwiej mogli się rozwijać i podbijać nowe tereny. Na przykład Fatymidzi i Berberowie w północnej Afryce podbili Afrykę subsaharyjską, a Ghaznawidzi sięgnęli dalej w kierunku Indii.

Dzisiejszy islam jest podzielony na wiele sekt. Chociaż napięcia, które doprowadziły do tych podziałów z pewnością obecne były we wczesnej historii islamu, dopiero po kilku stuleciach odmienne interpretacje uformowały się w jasno określone doktryny. W miarę kompilowania historii, prawa i filozofii przez uczonych wyłoniły się główne doktryny prawne i polityczne.

W miarę jak instytucje religijne zyskiwały na stabilności, polityczne rozpadały się coraz bardziej. Razem z muzułmańskimi Turkami migrującymi do islamskich imperiów, inne grupy najechały ich terytoria, w tym Mongołowie. Kolejnym źródłem niestabilności politycznej był konflikt muzułmanów z chrześcijanami w Europie Zachodniej, z inkwizycją, z krucjatami.

W cieniu tych przewrotów politycznych islamskie struktury polityczne przekształcały się i nowi przywódcy, dalecy od tradycyjnej arabskiej elity świata muzułmańskiego, przejmowali władzę. Kurdyjscy władcy, na przykład Saladyn z dynastii Ajjubidów, byli niezwykle wpływowi. Mamelukowie, żołnierze-niewolnicy tureckiego pochodzenia, również zdobywali sporą władzę.

Ostatecznie tam, gdzie niegdyś niepodzielnymi władcami byli Abbasydzi, powstało wiele mniejszych państw. Pięć stuleci istnienia Abbasydów skończyło się, gdy Mongołowie podbili Bagdad w 1258 roku n.e.

Po upadku Abbasydów, powstałą próżnię władzy wypełniły inne struktury społeczne i polityczne. Sufickie instytucje religijne były jedną z nich. Misjonarze suficcy dokonali wielu nawróceń w Afryce subsaharyjskiej oraz w południowej i południowo-wschodniej Azji.

Przyjęcie islamu dla chrześcijan i żydów było dość proste ze względu na wspólne poglądy religijne. Dla pogan i wyznawców religii politeistycznych nie było to jednak tak łatwe. Misjonarze suficcy umiejętnie obchodzili te trudności i łączyli islam z lokalnymi tradycjami religijnymi, sprawiając, że był dla miejscowych bardziej atrakcyjny.

Taka asymilacja jest wyraźnie widoczna w zmieszaniu tradycji islamskiej z przedislamskimi w synkretyczne systemy religijne. Na przykład Kebatinan, religia, która pojawiła się około XVI wieku na terytorium dzisiejszej Indonezji, łączy wierzenia i praktyki animistyczne, buddyjskie, hinduistyczne i islamskie - szczególnie sufistyczne.

Pod koniec panowania Abbasydów wielu muzułmańskich władców nie było Arabami. Muzułmańscy Kurdowie, Persowie, Turkowie, Mongołowie i Afganowie mieli własnych przywódców i władali tak odległymi miejscami, jak dzisiejsza Turcja i północne Indie. Stamtąd islam dotarł na terytorium dzisiejszej Malezji i Indonezji.

W rzeczy samej, to na bazie późniejszych potężnych, nie-arabskich imperiów, Persji Safawidów i tureckiego Imperium Osmańskiego, wykuty został dzisiejszy świat islamski.

Misjonarze i ekspansja terytorialna szerzyły kulturę islamską, ale szerzył ją również handel. Karawany, grupy podróżnych używających wielbłądów do transportu lądowego ludzi i ładunku, bardzo się przyczyniły do rozprzestrzanienia islamu. Tak jak wielbłądy umożliwiły podboje pierwszym kalifom, karawany pozwoliły Abbasydom i innym władcom na rozwinięcie ich cywilizacji i wzbogacenie kultury poprzez łączenie oddalonych od siebie prowincji. Rozwinięta sieć dróg umożliwiła karawanom pełnym żołnierzy, pielgrzymów, posłów, kupców i uczonych na podróżowanie między odległymi krainami.

Wzdłuż tych szlaków handlowych rozwijały się wspólnoty kupieckie. Muzułmanie kontrolowali części zachodniego odcinka Jedwabnego Szlaku oraz mieli ogromny wpływ na transsaharyjskie szlaki handlowe. Istniały również potężne organizacje handlu morskiego w basenie Morza Czerwonego, Zatoki Perskiej i Oceanu Indyjskiego.

Handlowe interakcje wpływały tak, czy inaczej na każdą dziedzinę życia, a zdecydowanie mocno na kulturę. Tworzyły poczucie międzynarodowości i wielokulturowości. Ta wymiana kulturowa wydaje się dla nas oczywista, ale w tamtych czasach był to zupełnie nowy sposób patrzenia na świat.

Nowe więzi kulturowe napędzały wymianę techniczną, naukową i kulturową. Na przykład możliwe jest, że to interakcje pomiędzy arabskimi muzułmanami i dynastią Tang zaowocowały upowszechnieniem papieru, który zrewolucjonizował świat islamski, a potem przybył do Europy.