Olmekowie

Streszczenie:

Olmekowie żyli wzdłuż wybrzeża Zatoki Meksykańskiej na terenie dzisiejszych stanów Tabasko i Veracruz w Meksyku.
- Kultura Olmeków przetrwała od 1600 r. p.n.e. do mniej więcej 350 r. p.n.e., kiedy to zmiany klimatyczne uniemożliwiły życie w ich osadach.
- Olmekowie są chyba najbardziej znani z 20 tonowych kamiennych głów, które wydobywano i kuto z nich podobizny ich władców.
- Nazwa Olmeków pochodzi z Azteckiego i oznacza ludzi gumy; Olmekowie wytwarzali i rozprowadzali gumę po całej Ameryce Środkowej.

Kim byli Olmekowie?

Olmekowie byli pierwszą ważną cywilizacją Meksyku. Żyli na tropikalnych nizinach u wybrzeża Zatoki Meksykańskiej na terenie dzisiejszych stanów Veracruz i Tabasco w Meksyku. Nazwa Olmeków pochodzi z Nahuatl - języka Azteków - i oznacza ludzi gumy. Olmekowie mogli być pierwszymi ludźmi, którzy odkryli, jak przemieniać lateks z drzewa gumowego w coś, co poddawało się kształtowaniu, wulkanizacji i utwardzaniu. Ponieważ Olmekowie poza garścią wykutych glifów - symboli - nie pozostaliwi pism, nie wiemy, jak Olmekowie określali sami siebie.

Jako że pojawili się około 1600 r. p.n.e., Olmekowie są jednym z pierwszych złożonych społeczeństw Ameryki Środkowej, a ich kultura wpłynęła na wiele późniejszych cywilizacji, na przykład na Majów. Olmekowie są znani z kolosalnych kamiennych głów, które wykuli z bloków wulkanicznej skały zwanej bazaltem. Zapis archeologiczny sugeruje również, że zapoczątkowali mezoamerykańską grę w piłkę - grę popularną w Ameryce Środkowej, grano w niej piłką z lanej gumy - oraz że mogli praktykować rytualny rozlew krwi.

Handel i życie w osadzie

Nie istnieją pisemne opisy handlu, wierzeń i zwyczajów Olmeków, lecz z zapisu archeologicznego wynika, że nie byli ekonomicznie odizolowani. Przeciwnie, artefakty Olmeków znajduje się rozsiane po całej Ameryce Środkowej, co wskazuje na istnienie dalekich międzyregionalnych szlaków handlowych. Obecność artefaktów wykonanych z jadeitu (półszlachetnego zielonego kamienia), obsydianu (szklistej, czarnej skały wulkanicznej) oraz innych kamieni jest dowodem na istnienie handlu z ludami spoza wybrzeża Zatoki Meksykańskiej: jadeit pochodził z dzisiejszego meksykańskiego stanu Oaxaca i z Gwatemai na południu; Obsydian pochodził z meksykańskich wyżyn na północy. Na okres olmecki przypadło znaczne wydłużenie się szlaków handlowych, zwiększenie różnorodności i ilości dóbr oraz ich źródeł.

Mapa ojczyzny Olmeków, gór Tuxtla i fragmentu Zatoki Meksykańskiej. Żółte kropki przedstawiają osady Olmeków a czerwone wskazują na odrycia archeologiczne. Noszą współczesne hiszpańskie nazwy. Nie wiemy, jak Olmekowie sami określali miejsca, w których mieszkali. Obraz dzięki uprzejmości Wikimedia Commons.

Handel pomógł Olmekom wznieść zabudowania w San Lorenzo i La Venta. Te miasta były jednak używane przeważnie to celów ceremonialnych i zamieszkiwała je elita, a większość ludności żyła w małych wioskach. Pojedyńcze domostwa miały otwarte przybudówki - coś jak szałas oparty o ścianę domu - oraz ziemianki na warzywa. Uprawiali też ogrody, w których rosły zioła i pomniejsze uprawy, na przykład słoneczniki.

ZIemie uprawne znajdowały się poza granicami wioski na polach oczyszczonych metodą wypalania. Olmekowie najprawdopodobniej uprawiali kukurydzę, fasolę, dynię, maniok, bataty i bawełnę.

Religia

Olmecy nie pozostawili żadnych opisów swoich wierzeń, lecz szeroki wachlarz dzieł sztuki dostarcza wskazówek na temat ich życia i religii.

Istniało osiem różnych androgenicznych - posiadających cechy męskie i żeńskie - olmeckich bóstw, każde wyróżniające się czymś charakterystycznym. Na przykład bóg-ptak jest przedstawiany jako harpia, gatunek orła utożsamiany z władzą królewską. Smok olmeków ukazywany jest z ognistymi brwiami, bulwiastym nosem i rozwidlonym językiem. Bóstwa często reprezentowały żywioły i inne elementy natury, na przykład:

Bóg kukurydzy
Duch deszczu lub jaguarołak
Ryba lub rekin

W ceremonie i rytuały związane z tymi bóstwami zapewne zaangażowani byli władcy, szamani i być może istniejąca klasa kapłańska, składająca ofiary w miejscach kultu w La Venta i San Lorenzo.

Sztuka

Kulturę Olmeków definiuje i wyróżnia specyficzny styl. Używali różnych materiałów, m.in. jadeitu, gliny, bazaltu i zieleńca - zbiorcza nazwa różnych zielonych minerałów. Ich sztuka jest głównie naturalistyczna. Inne dzieła sztuki to fantastycznie antropomorficzne - posiadające cechy ludzkie - stworzenia, często mocno stylizowane symbolami o znaczeniu religijnym. Częstymi motywami są kąciki ust skierowane w dół i wyszczerbione głowy i obydwie te cechy zauważamy w przedstawieniach wspomnianego jaguarołaka, ducha deszczu.

Kolosalne głowy Olmeków

Najbardziej uderzającą pozostałością po Olmekach są kolosalne - bardzo duże - głowy. Do tej pory odkopano sIedemnaście monumentalnych kamiennych rzeźb w kształcie głów na tym obszarze. Szacuje się, że powstały przed rokiem 900 p.n.e. i są cechą characterystyczną cywilizacji Olmeków. Wszystkie przedstawiają dojrzałych mężczyzn o obfitych policzkach, płaskich nosach i nieco skośnych oczach, jednakże żadna z nich nie jest identyczna i każda nosi inne nakrycie głowy, co sugeruje, że reprezentują konkretne osobistości.

Olmekowie przetransportowali te głazy z gór Sierra de los Tuxtlas w stanie Veracruz. Biorąc pod uwagę, że ogromne kamienne płyty używane w ich produkcji musiały być transportowane na duże odległości, co wymagało potężnych nakładów w surowcach i ludziach, uważa się, że każdy z monumentów przedstawia jakiegoś potężnego olmeckiego władcę, i być może powstały by upamiętnić ich śmierć. Wiemy, że głowy ułożono w osiem linii czy też grup w najważniejszych ośrodkach Olmeków, lecz metoda i trasa transportu tych kamieni pozostaje nieustalona.

Koniec Olmeków

Liczebność Olmeków drastycznie zmalała pomiędzy rokiem 400, a 350 p.n.e., chociaż powody są niejasne. Archeolodzy spekulują, że depopulacja spowodowana była zmianami środowiskowymi, konkretnie zamuleniem rzek, co zmniejszyło dostępne zapasy wody.

Inna teoria wyjaśniająca tak znaczny spadek ludności zakłada celowe przesiedlenie ze względu na rosnącą aktywność wulkaniczną, a nie wyginięcie. Erupcje wuklanów w wczesnym, późnym i schyłkowym okresie formatywnym z pewnością przykryłyby ziemię popiołem i zmusiły Olmeków do przesiedlenia się.

Jak uważasz?

Co te kolosalne głowy mówią nam o strukturze ich społeczeństwa?
Zważywszy, że Olmekowie czcili antropomorficzne bóstwa, czy sądzisz, że uważali swych władców za istoty czysto ludzkie?
Jaka katastrofa ekologiczna mogła uczynić ich ojczyznę niemożliwą do zamieszkania?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Zaloguj się

Sortuj według

Na razie brak głosów w dyskusji

Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.