If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Świt Persji

Streszczenie

  • Imperium Perskie Achemenidów rozpoczęło podboje pod przywództwem Cyrusa Wielkiego, który w celu zachowania porządku przyjął strategię tolerancji religijnej i kulturowej.
  • Dariusz Wielki dalej powiększył imperium oraz zreformował państwo, na przykład ujednolicił walutę i ustanowił satrapów - zarządców prowincji - by ci władali mniejszymi regionami imperium w jego zastępstwie.
  • Bogactwo i potęga imperium pozwoliła Dariuszowi na budowę całkiem nowej stolicy, zwanej Persepolis.
  • Imperium Achemenidów upadło, podbite przez Aleksandra Wielkiego.

Powstanie Imperium Perskiego Achemenidów

Prawdopodobny zasięg Imperium Medyjskiego.
Prawdopodobny zasięg Imperium Medyjskiego. Źródło: History of Persia, CC BY-SA 4.0
W roku 559 p.n.e. mężczyzna imieniem Cyrus został przywódcą Persji. Był pra-prawnukiem pierwszego króla Persji, Achemenesa - od którego imienia historycy zwą Imperium Perskie Achemenidzkim!
Przed Cyrusem Persja była pomniejszym państwem podległym Imperium Medyjskiemu, którego władcą był dziadek Cyrusa, Astyages. Persowie płacili Medom za ochronę i cieszyli się pewną miarę niezależności.
Cyrus wpadł w konflikt ze swoim dziadkiem - z nieznanych powodów - i wzniecił rebelię, która zakończyła się sukcesem w 550 r. p.n.e. Cyrus upamiętnił swe zwycięstwo nad Astyagesem budując miasto na polu bitwy i nadając mu imię Pasargady, od swego narodu.
Po pokonaniu Astyagesa Cyrus przejął stery w Imperium Medyjskim. Jednakże nie wszyscy, którzy płacili trybut Astyagesowi, zaakceptowali teraz Cyrusa jako nowego władcę. W celu umocnienia swej władzy, Cyrus musiał znaleźć sposób na podporządkowanie sobie tych pomniejszych przywódców. Jego sukcesy zapewniły mu miano "Cyrusa Wielkiego."

Tolerancja miejscowych tradycji i religii

Cyrus był zdolnym dowódcą na polu bitwy, ale poznał też, że musi pozostawić podbite ludy w dobrej sytuacji ekonomicznej, jeśli mają płacić mu trybut. Aby to osiągnąć, Cyrus pozwalał pokonanym władcom dalej rządzić swoimi krainami, a miejscowym ludom dalej praktykować swoją religię. Ta polityka sprawiała, że podbite kraje w dalszym ciągu funkcjonowały ekonomicznie i były mniej skłonne do wzniecenia ewentualnego buntu.
Powszechną praktyką imperiów starożytnej Mezopotamii było wysiedlanie podbitych ludów z ich ojczyzny na nowe tereny, celem złamania ich jedności politycznej i kulturowej oraz zredukowania zagrożenia z ich strony. Cyrus odwrócił ten proces pozwalając Żydom, przesiedlonym przez Babilończyków, na powrót do Izraela i odbudowanie państwa zależnego od Persji. Chociaż może to wyglądać na akt łaski, zapewne było wykalkulowanym ruchem ze strony Cyrusa, który chciał pozyskać lojalność Żydów, i tym samym kontynuacją polityki tolerancji.
Co Cyrus miał nadzieję osiągnąć, pozwalając pokonanym władcom dalej sprawować władzę?
Dlaczego mogła to być skuteczna strategia? Jakie jednak niosła niebezpieczeństwa?

Rozwój polityczny

Syn Cyrusa, Kambyzes II, jeszcze powiększył Imperium Achemenidów, podbijając Egipt. Podczas gdy Kambyzes II przebywał w Egipcie, ktoś podający się za jego brata usiłował przejąć władzę w Imperium. Kambyzes zmarł w 522 r. p.n.e., gdy wracał z Egiptu, by usunąć rywala. Jego następcą był generał imieniem Dariusz.
Chociaż Dariusz miał legalne prawo do tronu, gdyż był dalszym krewnym Kambyzesa II, kilkoro jego rywali również mogło się tym pochwalić. Wiele regionów uznało powstały chaos za dobrą okazję do wzniecenia rebelii przeciw władzy Achemenidów.
Dariusz w końcu umocnił się na pozycji władcy Persji i ponownie podporządkował zbuntowane krainy, powiększając Imperium Achemenidów do jego maksymalnych rozmiarów. Częściowo w odpowiedzi na początkowe kłopoty, z którymi się spotkał, Dariusz zreorganizował imperium dzieląc je na satrapie, czyli prowincje. Nad każdą satrapią Dariusz zamianował satrapę - rządcę politycznego - oraz osobno dowódcę wojskowego.
Rozdzielenie władzy politycznej od wojskowej miało zapobiec sytuacji, w której miejscowi przywódcy staną się zbyt potężni. W odróżnieniu o systemu lokalnych rządów Cyrusa, Dariusz mianował satrapów bezpośrednio, czym zaskarbiał sobie ich lojalność.
Jak i większość władców, Dariusz używał religii do uprawomocnienia swoich rządów. Utrzymywał, że Zoroastryjski bóg, Ahura Mazda, wyznaczył go na władcę świata. Aby podkreślić swą władzę nad satrapami - oraz by podkreślić, że włada zróżnicowanym imperium, a nie jedynie pojedynczym królestwem czy ludem - przyjął tytuł szachinszacha, króla królów. Przyświecał temu cel niefaworyzowania w imperium określonego ludu i krainy.

Reformy ekonomiczne

Dariusz wprowadził jednolitą walutę - złotą monetę znaną jako darejka. Skutkiem ujednolicenia waluty był rozwój handlu wewnątrz imperium. Inaczej niż konkretne dobra i usługi, pieniądze były powszechnie akceptowane i chętnie wymieniane na większość innych dóbr, przy czym były łatwiejsze w transporcie. Umożliwiło to też Dariuszowi zbieranie podatków w monecie, zamiast w dobrach i usługach, co z kolei pozwoliło tu koncentrować zasoby imperium tam, gdzie chciał.
Jak jednolita waluta umożliwiła Dariuszowi lepsze zarządzanie zasobami imperium?
Dzięki możliwości koncentrowania zasobów z coraz większego terytorium Imperium Achemenidów, Dariusz mógł sfinansować budowę nowej, imponującej stolicy, zwanej Parsa, która do historii przeszła pod grecką nazwą Persepolis, co oznacza miasto persów. Miasto łączyło w sobie style architektoniczne i artystyczne z całego imperium. Ze względu na swoje obronne położenie w górach spełniało też funkcję imperialnego skarbca Dariusza.
Wzniesienie Persepolis ukazywało potęgę Achemenidów nie tylko swoim splendorem i artyzmem, lecz również samą lokalizacją. Dariusz pod budowę Persepolis wybrał miejsce trudno dostępne i zrobił to celowo. Achemenidzi mieli już kilka stolic, wszystkie na terenach bardziej dostępnych i dochodowych. Budowa Persepolis była możliwa tylko i wyłącznie dzięki bogactwu i potędze Dariusza. Podkreślenie jego pozycji mogło być jednym z powodów zbudowania tego miasta.
Inskrypcja z Behistun została wykuta wzdłuż drogi ze stolicy Medii, Ekbatany do stolicy Babilonii, Babilonu, za rządów Dariusza I. Zawiera historię królów Persji spisaną w trzech językach: elamickim, babilońskim i staroperskim.
Inskrypcja z Behistun została wykuta wzdłuż drogi ze stolicy Medii, Ekbatany do stolicy Babilonii, Babilonu, za rządów Dariusza I. Zawiera historię królów Persji spisaną w trzech językach: elamickim, babilońskim i staroperskim. Źródło: Hara1603, public domain
Co o ludności Imperium Perskiego mówi nam fakt, że inskrypcja została spisana w trzech językach?
Poza wzniesieniem całkowicie nowego miasta, Dariusz dbał też o już istniejące miasta, remontując je i wzbogacając o nowe konstrukcje. Jednym ze szczególnie ambitnych projektów było wykopanie kanału pomiędzy Nilem a Morzem Czerwonym, który znacznie ułatwiał handel. Wszystkie te ulepszenia były możliwe dzięki bogactwu idącemu w parze z rozrostem terytorialnym.
Droga królewska - trakt handlowy biegnący z Sardes na zachodzie do Suzy na wschodzie (spójrz na mapę), ukończony za rządów Dariusza. Dariusz zaprojektował siatkę szpiegowską, która miała donosić władcy o tym, czy satrapowie stosują się do poleceń i dbają, żeby nie doszło do żadnego buntu. System posłańców i koni wzdłuż drogi królewskiej pozwalał na szybki obieg informacji. W czasach, gdy transport lądowy był kosztowny i niebezpieczny, droga była dla handlarzy względnie spokojną i szybką trasą.
Droga królewska.
Droga królewska. Źródło: Fabienkhan, CC BY-SA 2.5-2.0-1.0
Jak droga królewska wspierała handel? Jak pomagało to królowi w zarządzaniu imperium?

Zmierzch potęgi Achemenidów

W 499 r. p.n.e. Greckie miasta-państwa w Jonii - regionie na zachodnim wybrzeżu dzisiejszej Turcji, patrz na czerwone kropki koło Sardes na powyższej mapie - zbuntowały się przeciw władzy Achemenidów. Wspierały je inne miasta-państwa Grecji, co doprowadziło do inwazji karnej Persów na Grecję.
W roku 490 p.n.e. armia Dariusza poniosła porażkę w słynnej bitwie pod Maratonem. W latach 480 - 479 p.n.e. synowi Dariusza, Kserksesowi, poszło nieco lepiej, lecz on również nie zdołał podporządkować sobie Greków.
Porażka Kserksesa przeciw Grekom znaczy koniec ekspansji terytorialnej Achemenidów. Przez kolejne półtorej wieku królowie Achemenidów podnosili podatki i dalej wpływali na Grecję, tyle że ekonomicznie i politycznie. Wraz z końcem podbojów terytorialnych, coraz więcej regionów próbowało wydostać się spod dominacji Achemenidów. Liczne grupy widziały coraz mniej sensu w pozostawaniu częścią imperium.
W roku 334 p.n.e. Aleksander Macedoński najechał Imperium Perskie, a w roku 330 p.n.e. perski król, Dariusz III, był martwy, zabity przez własnych generałów. Aleksander przejął tron Persji. Pozostawił on urzędników i działające instytucje w podbitych miastach, aby zarządzały jego ogromnym imperium. Po jego śmierci jeden z jego generałów, Seleukos, przejął władzę nad większością terytoriów podległych niegdyś Achemenidom.
Dlaczego potęga Achemenidów zaczęła słabnąć mniej więcej w tym samym czasie, gdy skończyły się podboje terytorialne?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.