If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Świt chińskich dynastii

Streszczenie

  • Dynastia Zhou ustąpiła chaosowi Okresu Walczących Królestw, kiedy to zrodziły się niektóre fundamentalne chińskie filozofie.
  • Okres Walczących Królestw zaowocował powstaniem pierwszego zjednoczonego chińskiego Imperium: krótkotrwałych i brutalnych rządów dynastii Qin.
  • Qin została zastąpiona przez dynastię Han, za jej długich i skutecznych rządów podbito nowe terytoria, scentralizowano władzę i stworzono system biurokratyczny, który przetrwał dwa tysiąclecia.

Okres Walczących Królestw

Dynastia Zhou ulegała powolnemu, trwającemu setki lat rozkładowi. Królowie Zhou słabli w miarę, jak feudalni władcy zewnętrznych prowincji zdobywali coraz więcej siły. W końcu państwa te zyskały więcej władzy od króla, rozpoczynając epokę wojen, znaną jako Okres Walczących Królestw. Nieustanne konflikty trwały od 475 do 221 r. p.n.e. kiedy to zachodnie królestwo Qin podbiło sąsiadów i ustanowiło rządy dynastii Qin: po raz pierwszy w historii całe Chiny zostały zjednoczone pod rządami cesarza.
Podczas Okresu Walczących Królestw powstało wiele nurtów filozoficznych o sposobach życia i sprawowania władzy, lecz trzy z nich wywarły szczególnie silny wpływ: Konfucjanizm, Legizm oraz Taoizm. Zagłębimy się w nie w późniejszej lekcji "Filozofowie Walczących Królestw", ale dla dobra tej lekcji podsumujmy je następująco:
  • Konfucjanizm: posłuszeństwo wobec przodków i władz zwierzchnich jest najwyższym obywatelskim obowiązkiem. Utrzymywanie wysokiej moralności, szacunku i społecznego zaangażowania to klucz do funkcjonowania społeczeństwa.
  • Taoizm: Człowiek musi żyć zgodnie z wolą wszechświata, dosłownie dao
    • drogą, na którą on sam nie ma wpływu. Taoiści zalecają oderwanie, samowystarczalność i względną ignorancję wobec świata i jego spraw.
  • Legizm: Operacje Państwowe są ważniejsze niż wolność osobista, trzymanie się prawa jest rzeczą najważniejszą. Za wszelką cenę wprowadź prawo i dbaj, by było przestrzegane.
Mapa różnych księstw i królestw w Okresie Wiosen i Jesieni, na moment przed Okresem Walczących Królestw
Mapa różnych państw i królestw w Okresie Wiosen i Jesieni, na moment przed Okresem Walczących Królestw. Zwróć uwagę na państwo Qin na zachodzie. Źródło: Wikimedia, Yug, na licencji Creative Commons 3.0
Po długiej i udanej kampanii wojennej skierowanej przeciw sąsiadom, Król Zheng z państwa Qin ustanowił despotyczne, scentralizowane rządy nad sześcioma innymi państwami, przyjął
i ogłosił się Qin Shi Huangiem, pierwszym cesarzem dynastii Qin. Jego rządy były brutalne, ale krótkie: władał w latach 220-210 p.n.e. Dynastia Qin nie przeżyła go o wiele. Następny cesarz Qin, Qin Er Shi, rządził przez trzy pełne zgiełku lata, a Ziying, jego następca, utrzymał się tylko 46 dni.

Dynastia Qin

Qin Shi Huang był Legistą, i było to widać. Wkrótce po koronacji zdławił wolność słowa. Sima Qian, historyk dynastii Han - urodzony gdzieś 75 lat po ustanowieniu dynastii Qin - cytował cesarskie zarządzenie:
[Historycy] chwalenie władcy uważają za coś, co się robi tylko dla zdobycia rozgłosu, szerzenie zaś dziwacznych poglądów uznają za najważniejszą zasługę. Tak więc lud cały skłaniają ku wymyślaniu potwarzy. A skoro tak jest i temu się nie przeciwstawimy, to autorytet władcy podupadnie, wśród ludu zaś powstaną tajne stowarzyszenia. Trzeba więc tego wszystkiego zakazać.
Rządamy, aby wszystkie historie - prócz zapisków królestwa Qin - spalono. Prócz tych, którzy dzierżą urząd Uczonych o Rozległej Wiedzy, wszyscy ci, którzy w całym świecie ośmielają się dotąd przechowywać [teksty z dynastii Zhou] oraz pisma wszystkich szkół, niechaj udadzą się z nimi do lokalnych władz cywilnych i wojskowych, aby spalić te księgi. Kto zaś odważy się rozprawiać o Księdze pieśni i Księdze dokumentów, niechaj zostanie zabity, a ciało jego będzie na rynku wystawione. Kto będzie się na starożytność powoływał, przeciwstawiając się czasom obecnym, niechaj zostanie zabity wraz z całym swym rodem.
I rzeczywiście, prześladowano uczonych chińskich: teksty filozoficzne niezgodne z Legizmem palono. Tradycja głosi - za Sima Qianem - że Qin Shi Huang rozkazał spalić żywcem 460 Konfucjańskich uczonych. Ten masowy mord mógł jednak zostać przez Sima Qiana przerysowany, jako że był on zagorzałym Konfucjanistą i mógł opisywać Qin Shi Huanga jako bardziej niemoralnego, niż był on w rzeczywistości.
Z jakich powodów Qin Shi Huang mógł chcieć zdusić historyków?
XVIII wieczny wizerunek Qin Shi Huanga.
XVIII wieczny wizerunek Qin Shi Huanga. Źródło: Wikipedia
Cesarski legalizm dotykał wszystkiego. Qin Shi Huang zniósł podział na feudalne, niegdyś konkurujące księstwa i przykręcił śrubę arystokracji, w zamian ustanawiając cesarską biurokrację, która umożliwiała bezpośrednie kontrolowanie chłopstwa, wszystko w imię jedności narodowej. Ta cesarska kontrola dotknęła w Chinach każdego aspektu życia. Patricia Buckley Ebrey w The Cambridge Illustrated History of China opisuje to następująco:
Zwykli ludzie byli bardzo surowo traktowani. Donoszenie o przestępstwach było nagradzane, a tych, którym udowodniono przestępstwo, karano śmiercią, ciężką pracą przymusową, okaleczano i szpecono (w zakresie od usunięcia wąsów do odcięcia nosa lub lewej stopy). Nawet najbardziej praworządnym ludziom narzucono uciążliwą pracę przymusową, przy czym pracownicy z poboru pracowali wraz ze skazańcami przy budowie pałaców, dróg, kanałów, cesarskich grobowców i fortyfikacji [jak mury czy twierdze]. Kilka setek tysięcy poddanych zostało zaciągniętych do budowy nowego ogromnego kompleksu pałacowego w roku 212 p.n.e. Nawet więcej oddelegowano do budowy Wielkiego Muru. (i. 63)
To za czasów dynastii Qin wybudowano większą część oryginalnego Wielkiego Muru, chociaż niewiele z niego pozostało do dnia dzisiejszego. Mury obronne, które wcześniej dzieliły walczące królestwa, zostały zburzone i odtworzone wzdłuż północnej granicy Chin. Fortyfikacje miały za zadanie powtrzymywać Xiongnu, koczowniczo - pasterski lud z północnym stepów - czegoś w rodzaju wielkiej suchej łąki albo prerii - którzy napadali na osiedla rolnicze.
Qin Shi Huang bił monety, ustandaryzował wagi i miary, a nawet ujednolicił rozstaw osi w wozach kupieckich, dzięki czemu wszystkie mogły się toczyć w tych samych koleinach.
Jak myślisz? Jaki był cel ujednolicenia miar i wag? Co jest możliwe, jeśli ty i ja jesteśmy w stanie zgodzić się co do tego, czym jest centymetr lub kilogram?
Być może najbardziej doniosłą reformą cesarza było wprowadzenie w całych Chinach jednolitego pisma. Świeżo zjednoczony kraj składał się z ludzi mówiących bardzo różnymi językami, ale Qin Shi Huang rozkazał, aby wszystkie te języki oddawano używając jednego systemu zapisu. Dzięki temu jego edykty były rozumiane w całym Imperium.
Pierwszy Cesarz Qin przeżył kilka prób zamachów na jego życie i rozwinął w sobie obsesję na punkcie idei wiecznego życia. Był wściekły na tych, którzy według niego osiągnęli nieśmiertelność. Sima Qian opisał, jak Qin Shi Huang wyciął święty gaj tylko po to, żeby rozzłościć boga. Cesarz wysyłał też ekspedycje w poszukiwaniu Peng Lai - kraju według legend zamieszkanego przez nieśmiertelnych - oraz tworzył zespoły uczonych poszukujących grzybów lingzhi, które miały według niego uczynić go nieśmiertelnym.
Dążenie do nieśmiertelności nie wyszło cesarzowi na dobre. Według podań w roku 210 p. n. e. zatruł się rtęcią - myślał, że jest to składnik eliksiru życia - i zmarł, a Imperium pogrążyło się w chaosie. Cesarskim pałacem wstrząsały spiski. Dziedzice i ich opiekunowie - słudzy - byli mordowani, a w dalekich prowincjach rozpalały się powstania.

Liu Bang, król - urzędnik

Spośród chaosu wyłonił się mężczyzna imieniem Liu Bang, pomniejszy urzędnik służący w aparacie biurokratycznym Qin na stanowisku będącym swego rodzaju kombinacją szeryfa z poczmistrzem w małej placówce niedaleko swego rodzinnego miasta w Prowincji Pei - dzisiejsze Jiangsu leżące wzdłuż wschodniego wybrzeża Chin. W momencie upadku dynastii Qin spowodowanego nagłą śmiercią Qin Shi Huanga, Liu Bang przystał do buntowników, zebrał lojalne wojska i znakomitych wojskowych taktyków. Podbił osłabioną dynastię Qin, jak też inne rywalizujące buntownicze armie. W 206 r. p.n.e. Liu Bang przybrał imię Han Gaozu i ogłosił się pierwszym cesarzem dynastii Han. Jego Imperium okazało się trwałe i skuteczne. Nie licząc krótkiego przecinka w postaci 14-letnich rządów dynastii Xin, Hanowie byli u władzy przez ponad 400 lat.
Liu Bang, jako cesarz, początkowo złagodził nieco centralizację wprowadzoną przez QIn Shi Huanga, jednak upokarzająca klęska zadana mu przez nomadów Xiongnu - pamiętasz ich? - w szóstym roku jego panowania przekonała go, że zdecentralizowana władza nie może obronić życia cesarza. Liu Bang skorzystał ze doktryny heqin - strategicznych przymierzy zawieranych poprzez małżeństwa - aby ułożyć się z Xiongnu. W okresie 25 lat trzech kolejnych cesarzy Han poślubiło członów rodziny królewskiej i krewnych króla Xiongnu, Modu Chanyu'a.
Mapa ukazująca konfederację Xiongnu, Imperium Han i inne Azjatyckie państwa w 200 r. p.n.e. Terytorium Xiongnu jest znacznie większe od będącego pod władzą dynastii Han i obejmuje dalekie tereny centralnej Azji.
Mapa ukazująca konfederację Xiongnu, Imperium Han i inne Azjatyckie państwa w 200 r. p.n.e. Terytorium Xiongnu jest znacznie większe od będącego pod władzą dynastii Han i obejmuje dalekie tereny centralnej Azji. Zdjęcie dzięki: Thomas A. Lesserman na licencji Creative Commons 3.0
Imperium Hanów zachowało pewne elementy scentralizowanych rządów z ery Qin, konkretnie biurokrację - władzę urzędników rządowych - która wcielała w życie wolę cesarza, umożliwiając realizację jego edyktów w krainach położonych setki mil od stolicy w Chang'an.

Cesarz Han Wudi

Cesarz Han Wudi - rządził od 141 do 87 r. p.n.e. - tchnął w istniejącą biurokrację nowe siły. Cesarz Wu potrzebował zdolnych, wykształconych i inteligentnych oficerów, aby w jego obszernym państwie wprowadzali w życie jego zarządzenia, upaństwowili produkcję alkoholu, żelaza i soli, nadzorowali produkcję dróg i wodociągów oraz pobierali podatki. Takich ludzi było, niestety, raczej niewielu: Nie było oficjalnych instytucji wyższej edukacji. Wiedzę przekazywali uczeni, którzy indywidualnie brali sobie uczniów i wpajali im nauki filozofów w rodzaju Konfucjusza.
Portret cesarza Han Wudi
Portret cesarza Han Wudi. Źródło: Wikipedia
Cesarz Wu stworzył cesarską akademię literatury, wybudowaną w celu kształcenia młodych mężczyzn do prac rządowych. Kobiety nie zyskały takich samych możliwości.
Cesarska instytucja wybrała Konfucjanizm oficjalną filozofią, której poglądy na temat służby cywilnej niezachwianie wpływały na społeczeństwo aż do 1905 roku.
Z jakich powodów mógł cesarz Wu wybrać konfucjanizm oficjalną ideologią Chin?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.