Cywilizacja starożytnego Egiptu

Streszczenie

Cywilizacja egipska rozwinęła się w dużej mierze wzdłuż rzeki Nil, ponieważ coroczne wylewy zapewniały pewną, żyzną glebę dla upraw.
Powtarzające się walki o kontrolę polityczną nad Egiptem ukazywały znaczenie produkcji rolnej i zasobów gospodarczych regionu.
Egipcjanie przechowali zapisy w formie pisemnej, korzystając z systemu znanego jako hieroglify.
Egipscy władcy wykorzystywali ideę boskiego królestwa i używali architektury monumentalnej do zademonstrowania i utrzymania władzy.
Starożytni Egipcjanie rozwinęli szeroko zakrojone sieci handlowe wzdłuż Nilu, Morza Czerwonego i na Bliskim Wschodzie.

Dawny Egipt

Spora część historii Egiptu jest podzielona na trzy "państwa" - stare, średnie i nowe - z krótszymi okresami przejściowymi pomiędzy rzeczonymi państwami. Termin "przejściowy" odnosi się tutaj do faktu, że wtedy Egipt nie był zjednoczonym państwem, czyli był w okresie pomiędzy upadkiem jednego silnego państwa a powstaniem drugiego. Jeszcze przed powstaniem Starego Państwa, przez tysiące lat kładziono podwaliny cywilizacji egipskiej, jako że ludzie żyjący w pobliżu Nilu coraz bardziej specjalizowali się w uprawie roli, a nadwyżka żywności prowadziła do powstawania miast i specjalizacji w innych kierunkach.

Dowody ludzkiego osadnictwa w Egipcie sięgają dziesiątek tysięcy lat wstecz. Jednak dopiero w około 6000 r. p. n. e. rozpoczęło się powszechne osiedlanie w tym regionie. Mniej więcej w tym okresie pustynia Sahara się rozrosła. Niektórzy naukowcy uważają, że powodem tego powiększenia było niewielkie przesunięcie się nachylenia osi Ziemi. Inni analizowali zmieniające się wzorce opadów deszczowych, ale konkretne przyczyny nie są całkowicie jasne. Najważniejszym skutkiem rozrostu Sahary na rzecz ludzkiej cywilizacji było to, że popchnęła ludzi bliżej rzeki Nilu, w poszukiwaniu stałych źródeł wody.

Oprócz regionu delty, gdzie rzeka rozlewa się na dużym obszarze zanim wpadnie do morza, większość osad powstawało w Dolinie Nilu, w promieniu kilku kilometrów od samej rzeki, (patrz mapa powyżej). Nil rokrocznie wylewał. Te podtopienia były tak regularne, że starożytni Egipcjanie na ich podstawie określili swoje trzy pory roku - porę wylewu, porę wzrostu i porę zbiorów.

Te wylewy były prawdziwie życiodajne dla rolnictwa, gdyż każdego roku kładły nową warstwę bogatej w składniki odżywcze gleby. W latach gdy Nil nie wylewał, poziom składników odżywczych spadał tak nisko, że poważnie wzrastało zagrożenie niedoborem żywności. Żywność była mocno związana z polityką - okresy suszy prawdopodobnie przyczyniły się do zapaści Starego i Średniego Państwa.

Chociaż nie znamy konkretnych dat i wydarzeń, większość uczonych studiujących ten okres uważa, że mniej więcej w 3100 r. p.n.e. przywódca imieniem Narmer lub Menes - na podstawie źródeł nie sposób z całą pewnością ustalić, czy chodzi o tę samą osobę! - zjednoczył politycznie Egipt, gdy przejął władzę nad Egiptem Dolnym i Górnym.

Choć może się to nieco mieszać, gdy się patrzy na mapa regionu, Dolny Egipt leży w delcie na północy, a Górny Egipt to obszar w południowa część kraju, w górę rzeki. Studiując historię zapewne spotkasz się z tą terminologią, więc żeby sobie to ułatwić zapamiętaj, że rzeki płyną z górki, więc rzeka i kraina jest "dolna" bliżej ujścia do morza, a "górna" bliżej źródła!

Po zjednoczeniu politycznym boskie królowanie, czyli idea że władca polityczny rządzi z łaski boga lub bogów - lub że sam jest żywym wcieleniem boga - zaszczepiła się w Egipcie na dobre. Na przykład w mitologii powstałej wokoł zjednoczenia Narmer został przedstawiony jako Horus, bóg Dolnego Egiptu, którym Narmer najpierw rządził. Podbił Seta, boga Górnego Egiptu. Ta zmitologizowana wersja rzeczywistych wydarzeń politycznych dodała jego władzy pewne poczucie prawowitości.

Hieroglify - rodzaj pisma w którym obrazy wyrażały dźwięki i znaczenia - najprawdopodobniej zaczął rozwijać się w tym okresie. W miarę jak państwo egipskie rosło w siłę i wpływy, było w stanie lepiej organizować zasoby do wznoszenia ogromnych budowli oraz wymagało coraz lepszych metod prowadzenia dokumentacji by zarządzać coraz większym i bardziej złożonym państwem. Za Średniego Państwa Egipcjanie zaczęli również pisać literaturę. Niektóre zapiski zachowały się na kamieniu lub glinie, a inne na papirusie, papierowym wyrobie z włókna trzcinowego. Papirus jest bardzo delikatny, ale ze względu na gorący i suchy klimat Egiptu zachowało się kilka dokumentów papirusowych. Hieroglify stały się ważnym narzędziem dla historyków studiujących starożytny Egipt odkąd zostały przetłumaczone na początku XIX wieku.

W miarę jak władcy stawali się coraz potężniejsi, mogli lepiej koordynować pracę i zasoby na ogromne przedsięwzięcia budowlane, a więcej ludzi oznaczało potrzebę większych dostaw żywności. Projekty mające na celu poprawę produkcji rolnej, na przykład wały i kanały, przybrały na ważności. Irygacja polegała na budowaniu wałów błotnych - czyli ścian z utwardzonej ziemi, które każdego roku kierowały wylewające się wody na pola i odgradzały je od regionów mieszkalnych, - oraz kopaniu kanałów prowadzących wodę bezpośrednio tam, gdzie rosnąć miały uprawy.

Elity, czyli ci bogaci i potężni, poczęli wznosić sobie większe i większe grobowce, które stały się prekursorami piramid. Te grobowce pokazują rosnącą różnicę między elitami a zwykłym ludem w społeczeństwie Egiptu. Tylko zamożni i ważni mogli pozwolić sobie i zasługiwać w oczach innych na tak wyszukany pochówek.

Stare Państwo egipskie: 2686-2181 p.n.e.

W okresie Starego Państwa Egipt był w dużej mierze zjednoczony jako królestwo, które zyskało na złożoności i rozwinęło się militarnie. Władcy Starego Państwa wybudowali pierwsze piramidy, które były zarówno grobowcami jak i monumentami opiewającymi królów, którzy je wybudowali. Wzniesienie takich monumentów jak Piramida Cheopsa i Sfinks z Gizy oraz wielu świątyń dla rozlicznych bogów wymagało silnego scentralizowanego rządu.

Budowniczymi piramid nie byli niewolnicy, lecz chłopi pracujący poza sezonem. Pracowali oni wspólnie ze specjalistami takimi jak kamieniarze, matematycy i kapłani. Jako forma opodatkowania, każde domostwo miało dostarczyć pracownika na te projekty, chociaż ci bogatsi mogli zapłacić za zastępstwo. To pokazuje władzę państwa, które mogło zmusić ludzi do konkretnej pracy oraz korzyści elit, które mogły się od niej wykupić.

Egipcjanie zaczęli budować też statki z powiązanych sznurem desek wypełnionych trzciną. Transportowali nimi towary na handel, na przykład heban, kadzidło, złoto, miedź i cedry z Libanu - który był szczególnie istotny przy projektach budowlanych - wzdłuż cieków wodnych.

Średnie Państwo egipskie: 2000-1700 p.n.e.

Średnie Państwo ponownie zjednoczyło Egipt, gdy jego królowie zdołali odebrać władzę lokalnym namiestnikom. Od czasu Średniego Państwa Egipscy królowie zwykle utrzymywali stałe, dobrze wyszkolone armie. Zdolność państwa Egipskiego do stworzenia i ciągłego utrzymywania armii w gotowości oraz wznoszenia fortyfikacji pokazało, że rząd odzyskał kontrolę nad znacznymi zasobami.

Podziały polityczne doprowadziły do drugiego okresu prześciowego. Konkretna data jest niepewna. Chociaż istniejąca technika pozwalała opisać wydarzenia, większości z nich nie zachowywano dla potomności, a wiele utracono lub zostało zniszczonych.

Wykorzystując polityczną niestabilność Egiptu Hyksosi pojawili się na scenie około 1650 r. p.n.e. Byli semitami, czyli mówili językiem z Bliskiego Wschodu, co wskazuje na to, że nie pochodzili z Egiptu. Hyksosi osadzili na tronie swoich władców, lecz przynieśli też wiele kulturowych i technicznych innowacji, na przykład wyroby z brązu, ceramikę, nowe gatunki zwierząt i uprawy, konie i rydwany, łuk kompozytowy, topory wojenne oraz umiejętność tworzenia fortyfikacji.

Nowe Państwo: 1550-1077 p.n.e.

Około 1550 r. p.n.e. okres Nowego Państwa w historii Egiptu zaczął się wypędzeniem Hyksosów z Egiptu i przywróceniem scentralizowanej władzy politycznej. To był okres największego rozwoju Egiptu i oznaczał szczyt jego siły.

Wtedy to Hatszepsut, najsłynniejsza władczyni Egiptu, utrwaliła połączenia handlowe przyczyniające się do bogactwa Egiptu oraz zleciła wzniesienie setek projektów budowlanych i rzeźbiarskich, jak również robiącą wrażenie górską świątynię w Deir el-Bahri. Nakazała też odbudować liczne świątynie zaniedbane lub uszkodzone podczas rządów Hyksosów.

Termin faraon, który początkowo odnosił się do pałacu króla, zaczął być odnoszony do niego samego właśnie podczas tego okresu, co dalej podkreślało boski aspekt władcy. Faraonowie współpracowali głównie z kultem Amona-Re, przy tym uznawali też innych bogów.

W połowie XIII wieku p.n.e. pewien faraon próbował zmienić tradycję i postanowił czcić wyłącznie Atona, a nawet zmienił swoje imię na Echnaton by otoczyć go chwałą. Niektórzy uczeni widzą w tym pierwszy przykład monoteizmu, czyli wiary w jednego boga. Te reformy nie przetrwały jednak dłużej niż sam Echnaton.

Nowe Państwo egipskie osiągnęło swój szczyt za rządów Setiego I i Ramzesa II, którzy walczyli z Libijczykami na zachodzie i Hetytami na północy. Kadesz, miasto na północy, było źródłem konfliktów między Egipcjanami i Hetytami, stoczono o to miasto wiele bitew, po to by w końcu zawrzeć pierwszy znany nam traktat pokojowy.

Trzeci okres przejściowy: 1069-664 p.n.e.

Koszty wojny, susze, głód, zamieszki i korupcja ostatecznie podzieliły Egipt na zbiór lokalnie zarządzanych miast-państw. Wykorzystali to Kuszyci z nubijskiego królestwa na południu, którzy podbili i zjednoczyli Kusz z Dolnym i Górnym Egiptem. Kuszyci zostali wypędzeni z Egiptu w 670 r. p.n.e. przez Asyryjczyków, którzy uczynili z Egiptu podległe państwo - podmiot polityczny który mógł zarządzać swoimi sprawami lecz musiał płacić trybut silniejszemu mocarstwu.

W 656 r. p.n.e. Egipt ponownie się zjednoczył i wydostał się spod kontroli Asyryjczyków. Kraj przeżywał okres pokoju i dostatku, aż w 525 r. p.n.e. ponownie został podbity przez perskiego władcę Kambyzesa, który przyjął dla siebie tytuł faraona, razem z tytułem króla Persji.

Jak uważasz?

Dlaczego Nil był tak ważny dla cywilizacji Egiptu?
Jak hieroglify pomagały władcom zdobyć i utrzymać władzę polityczną?
Wymień jedną z różnic pomiędzy elitami a prostymi ludźmi.
Jak władcy używali religii by umocnić swoją władzę?
Dlaczego Egipt w całej swojej historii był tak często atakowany?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Zaloguj się

Sortuj według

Na razie brak głosów w dyskusji

Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.