Rockefeller Center

Rockefeller Center to nowojorski kompleks biurowców i lokali rozrywkowych, zbudowany z inicjatywy Johna D. Rockefellera, Jr. Został on wzniesiony w latach 30. XX wieku, a w jego powstaniu brali udział najbardziej utalentowani architekci i projektanci tamtych czasów. Centrum jest przykładem tego, w jaki sposób drapacze chmur mogą stworzyć idealnie zgraną kompozycję z położoną w dole miejską gęstwiną.

Na początku, czyli jeszcze w 1927 roku, Rockefeller Center miał być skupiskiem budynków różnorodnego użytku, mieścić liczne przedsiębiorstwa zajmujące się handlem detalicznym oraz być siedzibą Metropolitan Opera. Koniec końców, pomysł wybudowania opery nie doszedł do skutku - została ona zastąpiona przez wieżowiec będący siedzibą RCA (Amerykańskiej Korporacji Radiowej) oraz należącej do niej, świeżo powstałej stacji NBC. Rockefeller rzecz jasna chciał aby jego inwestycja się zwróciła, jego celem było jednak również stworzenie czegoś co będzie służyło całemu społeczeństwu. Był wielkim pasjonatem architektury i czuł się odpowiedzialny za przyczynianie się do urbanizacji Nowego Jorku.

Projekt Centrum Rockefellera był owocem współpracy pomiędzy architektami specjalizującymi się w przeróżnych dziedzinach. Cały projekt nadzorował John R. Todd, deweloper budowlany zaangażowany w liczne spekulacyjne projekty biurowców w pobliskim Grand Central Terminal. Todd w charakterze głównych architektów zatrudnił właścicieli firmy Reinhard and Hofmeister, mających olbrzymie doświadczenie w projektowaniu powierzchni biurowych. W zespole znalazł się również uznany architekt Harvey Wiley Corbett. Był on zainteresowany planowaniem powierzchni miejskich oraz rozwiązaniami dotyczącymi ruchu drogowego. Był też zaangażowany w propozycje rozwoju terenów wokół Nowego Jorku sporządzone przez Związek Regionalnego Planowania (RPA). Jego współpracownikiem był Wallace K. Harrison, który w późniejszych latach brał udział w kilku nowoczesnych projektach w Nowym Jorku, między innymi w budowie siedziby Narodów Zjednoczonych oraz Centrum Lincolna. Do grupy dołączył także Raymond Hood, mający na koncie budowę licznych drapaczy chmur, m.in. neo-gotyckiego Tribune Tower (1922), wyszukanego American Radiator Building (1924) czy nieco surowego budynku redakcji Daily News (1929). Na początku lat 30. w centrum całego kompleksu powstał jego najważniejszy element: wznoszący się tuż nad słynnym Placem Rockefellera, otoczony licznymi, niższymi budynkami, wieżowiec.

Tym dominującym punktem Rockefeller Center jest wspomniany wcześniej budynek RCA autorstwa Raymonda Hooda (dziś nosi on nazwę GE Building, a kolokwialnie jest nazywany po prostu 30 Rock). Budynek charakteryzuje chłodna i pełna prostoty elegancja. Jego wykonana z wapienia fasada układa się w kształt przypominający schody. Aluminiowe spandrele tworzą natomiast pionowe linie, które optycznie czynią budynek jeszcze wyższym. Hood zastosował podobny efekt w budynku Daily News, jednak tam pionowe pasy oraz proporcje całego budynku były nieco bardziej subtelne. Kształt budynku miał zmieniać się zależnie od tego, z którego miejsca patrzy na niego obserwator—fasady północna i południowa rozciągają się w szerz, a zachodnia i wschodnia są bardziej smukłe i wyciągnięte w górę. Najważniejszą częścią jest ściana wschodnia, biegnąca równolegle z długim i wąskim Channel Gardens (deptakiem, który oddziela od siebie budynki zadedykowane Francji i Wielkiej Brytanii). Posiada ona charakterystyczne spadki, które zapewniają znakomity widok na przypominający dziób statku, wznoszący się w górę wierzchołek RCA.

Wygląd RCA był bardzo niezwykły jak na tamte czasy. Istniało wówczas wiele przepisów związanych z zagospodarowaniem przestrzeni miejskiej, regulujących wysokość stawianych budynków. To one przyczyniły się do zastosowania charakterystycznych tarasów, przywodzących na myśl egipskie świątynie. Ten specyficzny kształt wieżowca, który wtedy był nowością, po wojnie stał się bardzo popularnym rozwiązaniem architektonicznym.

Nowy budynek miał być nie tylko elegancki, ale również praktyczny. Został tak zaprojektowany aby zagwarantować właścicielom jak najwyższe zyski z wynajmu. Duże znaczenie miało tu rozmieszczenie okien—potencjalni najemcy, w miejscach gdzie planowali swoje biura, wymagali zwykle dużej ilości światła dziennego oraz dobrej wentylacji. Dokładne planowanie pozwoliło architektom na zminimalizowanie odległości pomiędzy oknami, a korytarzami. Windy zamontowano w centrum budynku, aby zaoszczędzić cenną przestrzeń dookoła nich. Nowe, szybkie windy oznaczały mniej klatek schodowych, czyli więcej przestrzeni pod wynajem. Na tarasach pod szesnastym piętrem utworzono natomiast dachowe ogrody—były one tanim sposobem na dodanie budynkowi odrobiny luksusu i tym samym podwyższenie cen najmu.

Stylem, który charakteryzował RCA oraz, w którym utrzymana była reszta Rockefeller Center był "streamlined moderne"*. Wieżowce należące do kompleksu, były wprawdzie mało awangardowe, lecz mimo to, niezwykle nowoczesne w swojej prostocie. Ich minimalizm nie był architektonicznym zabiegiem - wynikał z prostej potrzeby ograniczania kosztów. Tak czy inaczej, stał się częścią, tego niezwykle spójnego, skoncentrowanego na małej powierzchni kompleksu o doskonałych proporcjach.

Wnętrza budynków jak i całe otoczenie Rockefeller Center zdobią liczne rzeźby i malowidła wkomponowane tam przez architektów. Na fasadzie RCA znalazły się, na przykład, pełne przepychu panele w stylu Art Deco autorstwa Lee Lawrie'ego, w alegoryczny sposób przedstawiające światło i dźwięk. Radio City Music Hall ozdobiły z kolei kolorowe płaskorzeźby Hildreth Meiere, przedstawiające muzy w różnych pozach. Jeśli chodzi o Lawrie'ego to współpracował on również z rzeźbiarzem Rene Chambellanem podczas powstawania figury Atlasa, znajdującej się przed International Building. Inny artysta, Paul Manship, był natomiast twórcą złotego Prometeusza ustawionego na słynnym placu tuż przed budynkiem RCA.

Jednak najsłynniejsze dzieło z Rockefeller Centre jest już niestety tylko przeszłością—chodzi o freski z lobby RCA wykonane przez meksykańskiego artystę Diega Riverę. Malowidła Rivery okazały się mieć zbyt anty-kapitalistyczny wydźwięk. Zostały one doszczętnie zniszczone, gdy autor odmówił dokonania w nich zmian. Syn Rockefellera, Nelson, zaakceptował pierwotną wersję dzieła. Był on wielkim entuzjastą sztuki i mecenasem współczesnych artystów (podobnie jak jego matka, należąca do założycieli MoMA). Tym razem, jego uwielbienie dla sztuki awangardowej niewiele pomogło.

W sercu Centrum Rockefellera udało się połączyć dwie części miasta: tą skupioną na dole i tą drugą, wzbijającą się wysoko wzwyż. Centrum stworzyło ścieżki dla pieszych i drogi ruchu ulicznego, wygenerowanego w dużej mierze przez właścicieli znajdujących się tam biur. Małe uliczki połączyły się tam z siecią komunikacyjną Manhattanu, a plac stał się drogą ruchu dla pieszych. Ważnym elementem sprawnej komunikacji stały się także podziemne korytarze, które połączyły wszystkie budynki kompleksu z podziemnym centrum handlowym oraz linią metra. Pragnieniem twórców Rockefeller Center było stworzenie w tym miejscu “miasta w mieście”. Celowo rozmieścili tam liczne lokale usługowe, aby pracownicy biur mieli wszystko pod ręką. Obecność stacji metra również była dobrze przemyślana. Komitet transportu współpracował z władzami miasta nad takim zaprojektowaniem nowej linii Sixth Avenue aby mogła ona służyć olbrzymiej liczbie codziennie dojeżdżających tam pracowników. Powstała również rozbudowana sieć garaży i podziemnych przeładowni, które pozwoliły ciężarówkom na dostarczanie przesyłek i towarów bez potrzeby przeciskania się przez zatłoczone ulice środkowego Manhattanu.

Autor eseju: Malka Simon

*Streamlined moderne to surowy styl architektoniczny, który wyrósł ze stylu Art Deco