Braque, Portugalczyk

Żeby dobrze zrozumieć kubizm musimy przenieść się do czasów gdy Cézanne tworzył swoje martwe natury lub cofnąć się jeszcze dalej, bo aż do renesansu. Opowiadając o tym kierunku użyję przykładu, który bardzo dobrze sprawdził się podczas prowadzonych przeze mnie zajęć. W czasie jednego z wykładów starałem się wyjaśnić słuchaczom na czym polegał kubizm. Z papierowego kubka cały czas piłem coraz zimniejszą kawę. Postawiłem kubek na biurku i powiedziałem: “Jeżeli byłbym renesansowym artystą w XV-wiecznych Włochach i malował ten kubek, to ustawił bym siebie w jakimś punkcie w przestrzeni i stwarzał obiekty i zastygłą przestrzeń w tym jedynym punkcie i z tej jednej perspektywy. Z drugiej strony, gdyby to był koniec XIX wieku i byłbym Cézanne'em pozwoliłbym sobie rozszerzyć trochę ten punkt widzenia. Być może skupiłbym się na zmianach kształtów, które zachodzą kiedy przerzucam ciężar ciała z jednej nogi na drugą lub kiedy nachylam się w stronę kubka by bardziej mu się przyjrzeć. Mógłbym nawet odsunąć się od najdalszej krawędzi kubka, bo tak jak Cézanne'a interesowałoby mnie czy obraz i pamięć są w stanie współpracować. Gdybym natomiast był Braque'iem lub Picassem z początku XX wieku, zapragnąłbym pokazać na płótnie jeszcze więcej. Nie wystarczyłyby mi pełne ograniczeń konwencje renesansowej perspektywy ani nawet nowatorskie podejście mistrza Cézanne'a.

Jako kubista chciałbym całkowicie wyrazić to jak rozumiem ten papierowy kubek. Chciałbym czegoś więcej niż renesansowy malarz, więcej niż Cézanne, chciałbym pokazać cały kubeczek na tej płaskiej, niezmiennej powierzchni płótna, kubeczek, którego wygląd cały czas byłby w mojej pamięci. Chciałbym namalować przód kubka, jego boki, tył, a także wewnętrzne ściany, dno, i zrobić to wszytko na tym płaskim płótnie. W jaki sposób mógłbym to uczynić?

Odpowiedź znajdziemy w Portugalczyku. Obraz jest pełen załamań. Wszytko na nim składa się z małych kawałków, przypominających połamane szkło. Rozbijając przedmioty na mniejsze elementy, Braque i Picasso byli w stanie pokonać jednolitość zwykłych obiektów i przekształcić je w obiekty swoich wizji. W tym momencie wykładu słuchacze zaczęli wydawać się zakłopotani, chwyciłem więc kubeczek i zacząłem rozrywać go na kawałeczki (po wcześniejszym dopiciu kawy). Jeżeli chciałbym wam pokazać jednocześnie tył i przód, jednocześnie to jest w środku i na zewnątrz, mogę rozłożyć obiekt na części. W zasadzie to jest właśnie to co robili kubiści.

Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.