Wprowadzenie do ekspresjonizmu

Wyobraź sobie obraz, z którego krzyczy do ciebie róż, zieleń spoziera na ciebie spode łba, a zdecydowane pociągnięcia pędzla stają się coraz bardziej złowrogie, im dłużej na nie patrzysz. Takie obrazy, w których tworzeniu malarz wykorzystuje kolor, kreskę i techniki wizualne w celu wywołania u widza silnych emocji, pojawiły się co prawda dopiero na początku XX wieku, ale są kontynuacją tradycji ekspresjonistycznych kultywowanych na przestrzeni wieków (patrz: Francisco Goya). Pod nazwą "Ekspresjonizm" kryje się jednak trend w sztuce spopularyzowany właśnie na początku XX wieku w Europie. Jak wiele nazw używanych w dziedzinie historii sztuki, ta również nie została wymyślona przez twórców nurtu. Pojawiła się ok. 1910 roku jako próba sklasyfikowania dzieł o podobnych cechach stylistycznych i których celem było podkreślenie oddziaływania na emocje, a nie oddawanie rzeczywistości. Z tego powodu artyści tacy jak Edward Munch stanowią łącznik pomiędzy dokonaniami postimpresjonistów z XIX wieku oraz ekspresjonizmem początku XX wieku. Z ekspresjonistami wiele cech dzielą francuscy fowiści, często są zatem z nimi wiązani.

Wielu artystów z początku XX wieku można słusznie nazwać ekspresjonistami, ale jednak dwie grupy, które powstały w Niemczech stanowią przykład najbardziej rozpoznawalnych i tych, które pomogły zdefiniować styl. Są to Die Brücke (Most) oraz Der Blaue Reiter (Błękitny Jeździec). Wpływ na ich twórczość miał po części duchowy aspekt Romantyzmu i Symbolizmu, artyści odeszli od wyidealizowanych figur i gładkich powierzchni obrazów akademickich XIX wieku takich jak na przykład tych autorstwa Lawrence'a Alma-Tademy. Zamiast przedstawiania zewnętrznego wyglądu obiektów, ekspresjoniści starali się oddać w swojej sztuce głębokie emocje i przeżycia. Niemieccy ekspresjoniści, podobnie do innych europejskich artystów tamtych czasów, czerpali inspiracje z tak zwanych "prymitywnych" źródeł, takich jak sztuka afrykańska, bądź europejska za czasów średniowiecza lub ze sztuki ludowej i innych nieudoskonalonych w sztuce zachodniej tradycji. Dla ekspresjonistów te źródła stanowiły alternatywy dla ustanowionych norm w sztuce europejskiej i oferowały bardziej autentyczne, kreatywne impulsy.

W 1905 roku czterech artystów pracujących w Dreźnie i Berlinie postanowiło założyć wspólnie organizację Die Brücke (Most). Grupa na czele z Kirchnerem chciała stworzyć drastyczną sztukę, która przemawiałaby do nowoczesnej publiczności, którą określili jako młodą, energiczną i miejską. Czerpiąc z pism Friedricha Nietzschego, niemieckiego filozofa żyjącego w XIX wieku, nazwa “Die Brücke” nawiązuje do ich zamiaru służenia jako most, który łączy teraźniejszość z przyszłością. Podczas gdy każdy z twórców ma swój własny styl, sztuka Die Brücke charakteryzuje się jasnymi, często losowymi kolorami i "prymitywną" estetyką, inspirowaną zarówno europejską sztuką średniowiecza, jak i afrykańską. Ich prace często odnoszą się do tematów miejskiego wyobcowania i niepokoju bądź do napięcia seksualnego, którego przykładem są kobiece akty.

Ich pierwsza wystawa miała miejsce w 1906 roku w fabryce lamp w Dreźnie, gdzie zaprezentowali zbiór drzeworytów pokazujących ich zainteresowanie dawną sztuką niemiecką. Za wstęp posłużyła praca Kirchnera (Manifest pokazany wcześniej), na której wyraźnie widać rewolucyjny zamysł grupy. Jest na niej napisane:

Ten optymizm nie potrwał zbyt długo, gdyż sprzeczki między twórcami doprowadziły do rozwiązania grupy w 1913 roku, zaraz przed wybuchem I wojny światowej.

Grupa znana jako Der Blaue Reiter, umiejscowiona w Monachium, trwała jedynie od czasów pierwszej wystawy w 1911 roku w galerii w Thannhausen, do wybuchu I wojny światowej w roku 1914. Stworzona jako alternatywa dla poprzedniej, bardziej konserwatywnej grupy Kandinsky'ego Neuen Künstlervereinigung München (Nowe Stowarzyszenie Artystów w Monachium lub NKVM). Der Blaue Reiter wzięło swoją nazwę od motywu jeźdźca i konia, często używanego przez założyciela grupy Wassila Kandinsky'ego.

Ten motyw występuje na okładce Almanachu Der Blaue Reiter (pokazanego powyżej), opublikowanego w maju 1912 roku i odzwierciedla zainteresowanie Kandinsky'ego sztuką średniowieczną i ludową Rosji, z której pochodził. W porównaniu do Die Brücke, gdzie tematy obrazów były fizyczne i bezpośrednie, Kandinsky i inni członkowie Der Blaue Reiter odkrywali duchowe aspekty w swoich pracach, co często skutkowało symbolizmem i aluzjami do eterycznych zmartwień. Uważali, że te idee mogą być przekazane dzięki formom takim jak linia czy kolor, które jak muzyka, budzą w odbiorcy różnego typu emocje. Stworzony przez Kandinsky'ego i Franza Marca almanach, zawierał eseje ich autorstwa oraz innych niemieckich i rosyjskich artystów, muzyczne kompozycje ekspresjonistycznych kompozytorów, takich jak Arnold Schönberg, oraz eksperymentalną sztukę teatralną Kandinsky’ego “Der gelbe Klang” (Żółty Dźwięk). Tak szeroka skala treści pokazuje, że grupa Der Blaue Reiter starała się stworzyć filozoficzne podejście nie tylko do sztuk plastycznych, ale także do szeroko pojętej kultury. Ten zamysł będzie miał swój dalszy rozwój w Bauhausie, gdzie Kandinsky nauczał po wojnie (Marc zginął w bitwie pod Verdun w 1916).

Podczas gdy organizacje Die Brücke i Der Blaue Reiter miały stosunkowo sprecyzowany skład, ekspresjoniści działali także indywidualnie. W Wiedniu Oskar Kokoschka i Egon Schiele wyróżniali się w swoich dziełach intensywnością, wrażeniem gwałtowności oraz próbami przedstawienia głębszych znaczeń psychologicznych.

Z powodu I wojny światowej wielu artystów w Niemczech stwierdziło, że pełen emocji styl ekspresjonizmu, który był tak progresywny przed wybuchem wojny, teraz stał się mniej przyzwoity. Neue Sachlichkeit (Nowa Rzeczowość) powstała jako odpowiedź na przedwojenną nadmierność stylistyczną.