Henri Matisse, Open Window, Collioure

Na obrazie Otwarte Okno, Collioure Henri Matisse'a skrzydła dużego francuskiego okna zwrócone są w naszą stronę, tak aby odsłonić eksplozję fantastycznego śródziemnomorskiego koloru. Farba jest nałożona w bardzo rzadki sposób; nawet na reprodukcji możemy zobaczyć prawie każde pociągnięcie pędzla. Obraz wygląda tak, jakby powstał wczoraj, a w niektórych miejscach (np. w prawym dolnym rogu, gdzie widoczne jest czyste płótno) sprawia wrażenie niedokończonego. Możemy wyobrazić sobie przebieg pracy Matisse'a, każde pociągnięcie pędzla, jesteśmy tam z nim latem, odpowiadając entuzjastycznie na bogactwo kolorów i światła śródziemnomorskiego, nadmorskiego miasteczka.

Although the style implies a rapid or even slipshod painting process, Open Window, Collioure was carefully orchestrated in every aspect, from the composition to the color relationships and the paint application. The window is placed slightly off center to the left, which gives the composition a casual feeling, in keeping with the slapdash quality of the brushstrokes. Underpinning this seeming casualness, however, is a calculated structure of repeating and nested rectangles that creates both a strong surface pattern and a series of internal “windows.”

Najjaśniejszy obszar obrazu czyli centralny widok łodzi w porcie, jest obramowany przez jedne z najciemniejszych tonów obrazu, zarówno w dosłownej ramie okna, jak i we wzorze zielonych, liściastych pnączy. Wokół tego centralnego widoku znajduje się wiele dodatkowych szyb okiennych. Dwa okna uchylne u góry kadrują więcej widoków na okno ganku i winorośl. Szyby w oknach skrzynkowych odzwierciedlają zarówno widok za oknem francuskim, jak i kolory ścian.

Jaskrawe kolory odbijają się echem po całym płótnie. Matisse stosuje kontrasty, zestawiając swoje jaskrawe czerwienie i róże z chłodnymi zieleniami. Ściany mają kolor fuksji i zieleni, a górne szyby okienne odbijają kolor przeciwległej ściany, wzmacniając intensywność odcieni poprzez kontrast. Podobny, pogłębiający się kontrast kolorów pojawia się tam, gdzie pionowy pas intensywnej, pomarańczowej farby, prawdopodobnie przedstawiający zasłonę, jest nałożony za pomocą pędzla obok ciemnego ultramarynowego pasa ramy okiennej. Zróżnicowane wzory bladoróżowych i turkusowych pociągnięć pędzla reprezentują morze i niebo w widoku za oknem.

Otwarte okno, Collioure angażuje i ostatecznie podważa, postrenesansową koncepcję obrazu jako okna. Rysunek okna autorstwa Matisse'a podkreśla jego rolę jako elementu kadrującego, umieszczonego w trójwymiarowej przestrzeni. Skrzydła otwierają się do wewnątrz, tworząc perspektywiczny widok prowadzący do otwierającego okna. Balkon z doniczkami na podłodze stanowi płytką przestrzeń pośrednią między pokojem a sięgającym po horyzont widokiem na port. Wszystkie te elementy głębi przestrzennej zostają jednak zanegowane przez kolor i sposób malowania, które podkreślają płaską powierzchnię płótna i nie pozwalają stworzyć przekonującej sceny iluzjonistycznej. Nigdy nie zapominamy, że patrzymy na obraz, a nie przez okno.

Rzucające się w oczy pociągnięcia pędzla i obszary niezamalowanego płótna są najbardziej oczywistym sposobem, w jaki Matisse odmawia nam iluzji rzeczywistości, natomiast sposób w jaki używa koloru jest równie ważny. Poza tym, że jest niezwykle jasny i płaski, pozbawiony modulacji światłocieniem chiaroscuro, tradycyjnie używany do sugerowania objętości i głębi, także wielokrotnie podważa wyraźne rozróżnienie pierwszego i drugiego planu. Na przykład, odległe maszty łodzi w porcie i znacznie bliższe piony ram okiennych tworzą powierzchniowy wzór jaskrawo pomarańczowych i czerwonych pionów. Bardziej odległe czerwienie i pomarańcze nie są wytonowane, tak aby zaznaczyć głębię za pomocą perspektywy atmosferycznej. Podobnie, ciemnoniebieskie i zielone pociągnięcia pędzla obrazujące kadłuby łodzi są echem ciemnoniebieskich i zielonych pociągnięć farby użytych do wskazania krawędzi ram okiennych i różnych obiektów na pierwszym planie.

Spojrzenie na zbliżony kompozycyjnie obraz Gustave'a Caillebotte'a Człowiek na balkonie: Boulevard Haussmann ukazuje sposób, w jaki Matisse całkowicie podważa przedstawianie głębi perspektywicznej. Naturalistyczna scena Caillebotte'a wyraźnie odróżnia ciemniejszą, dominującą przestrzeń pierwszego planu z balkonem od widoku rozświetlonych słońcem budynków, ciągnących się w dół bulwaru.Z kolei dzieło Otwarte okno, Collioure Matisse'a zdominowane jest poprzez widok odległego portu, obramowanego przez okno, jakby sam stanowił obraz. Nie ma on określonej relacji przestrzennej z pierwszym planem, w przeciwieństwie do widoku z bulwaru Caillebotte'a, na którym możemy precyzyjnie określić relację balkonu do widoku.

Open Window, Collioure was one of several paintings Matisse exhibited with a group of friends at the 1905 Salon d’Automne in Paris. A sympathetic art critic, Louis Vauxcelles, inadvertently named the group when he described the effect of their brilliantly colored paintings hanging on the walls surrounding two classicizing sculptures as being like Donatello among the fauves (wild beasts). The name came to reflect the extreme public reaction to the paintings, which were widely considered disturbing and outrageous. Conservative critics mocked the paintings in the press, but the Fauve painters ultimately profited from the notoriety and found dealers, critics and collectors who supported their work.

Matisse was the leader of the group, and his Woman with a Hat was considered the most scandalous painting in the “fauve cage” at the exhibition. The use of brilliant complementary colors, prominent brushwork and seemingly unfinished areas is very similar to Open Window, Collioure, but their effect in this traditionally-composed portrait of a woman was unsettling.

The crude dabs of paint, harsh simplified features, and the rendering of the shadows on the face in brilliant turquoise were all startling, even for viewers used to the painterly abbreviations and bright colors of Impressionism and Post-Impressionism. The faces in Morisot’s Impressionist Summer’s Day, and van Gogh’s Post-Impressionist Self-Portrait lack realistic detail and call attention to the artists’ brushstrokes, but the color used in both paintings remains well within the range of naturalistic depiction compared to Matisse’s Woman with a Hat.

In addition to the aggressively non-naturalistic tones in the face, Matisse’s style in The Woman with the Hat is raw and disjunctive. The painting looks unfinished and unresolved, with some parts painted in heavy impasto and others barely brushed in. The Salon jury tried to persuade him to retract the painting from his submission, but Matisse refused, indicating that he believed the painting to be finished and ready for exhibition.

Matisse’s paintings in the 1905 Salon d’Automne with their disjunctive brushwork and tempestuous color were his most radical Fauve works. After the exhibition, Matisse continued to use bright non-naturalistic color, but his paint application became more consistent and his colors less chaotic. In Portrait of Mme. Matisse: The Green Line and Bonheur de Vivre the brilliant colors are organized into larger areas to maximize their intensity. Over the course of the next few years he became increasingly concerned with pictorial harmony.

In his 1908 “Notes of a Painter” Matisse wrote:

Throughout his career Matisse was dedicated to the expressive potential of color: “My choice of colors is based on observation, on sensitivity, on felt experiences. . . . I simply try to put down colors which render my sensation . . . a moment comes when all the parts have found their definite relationships . . ..”[1]

Although “Notes of a Painter” was written some years after Matisse painted Open Window, these passages indicate that he was balancing three different projects. He was attempting to be responsive to (1) the perceptual information he received from the motif, (2) the feelings that he got from it, and (3) the decorative formal qualities of the work of art itself. Keeping all three in play allows The Open Window to read simultaneously as a window into real space, a flat plane covered with harmonious color, and an expression of the joyful warmth of a Mediterranean day.

The Open Window was one of Matisse’s most radical Fauve paintings, but it is also an example of his enduring dedication to expressive color and pictorial harmony. Matisse painted many windows throughout his career, including The Blue Window and The Piano Lesson, and they reflect the variations in his style over time. The Open Window of 1905 represents the barely restrained exuberance of his Fauve period, while a second version of Open Window at Collioure painted in September 1914 just after the start of World War I conveys the mood of those dark days.

Czytaj więcej: