Współczesna architektura rdzennych Amerykanów

Jesteś członkiem jednego z ludów rdzennych Amerykanów zamieszkujących środkowy zachód. Twoi przodkowie z racji tego, że byli ludem wędrownym, zbieracko-łowieckim (patrz zdjęcie poniżej), nie korzystali z żadnej stałej infrastruktury. Obecnie mieszkasz w rezerwacie w Południowej Dakocie lub w pobliżu Twin Cities w Minnesocie i wspólnie z krewnymi chcecie założyć centrum kulturalne, ośrodek opieki dziennej lub klinikę zdrowia dla członków waszej społeczności.

Czy chciałbyś, aby to miejsce wyglądało jak lokalne muzeum lub klinika (zdjęcie powyżej) zbudowane przez rząd federalny lub stanowy? Zapewne nie, zwłaszcza, że w epoce postmodernistycznej, od około 1965 roku, rozmaite grupy proklamowały swoją specyficzną tożsamość etniczną. Rdzenni Amerykanie pielęgnują obecnie pamięć kulturową, pomimo niemal całkowitego wyniszczenia ich kultur przez europejsko-amerykańskie rządy i osobiste uprzedzenia. Obecnie ten wysiłek jest powszechny wśród wielu innych mniejszości i grup religijnych, które ucierpiały z powodu dominacji innych kultur zarówno w Ameryce, jak i za granicą. Rodzimy naród będzie poszukiwał architekta, który niekoniecznie musi być członkiem grupy rdzennych Amerykanów. Wybór zależeć będzie od posiadanego talentu i wrażliwości na daną kulturę (aczkolwiek coraz więcej rdzennych Amerykanów studiuje architekturę). Projekt powinien odzwierciedlać dane dziedzictwo.

Na Środkowym Zachodzie efektem takiego działania mogą być projekty lokalnych typów chat, tipi i budynków ceremonialnych zaczerpnięte z przeszłości, jednakże stworzone z funkcjonalnych i dostępnych współcześnie materiałów. Pierwotnie tipi wykonane ze skór zwierzęcych byłoby nietrwałe i za lekkie. Niegdyś, gdy stosowane skóry przestawały chronić przed warunkami atmosferycznymi, można je było łatwo wymienić na nowe, jednak obecnie poszukuje się trwałych materiałów, a ponadto nie dysponuje się czasem i funduszami na częstą konserwację. Koncepcja tipi zainspirowała powstanie wersji: z betonu, Shakopee Mdewakanton Community Hall (1989) autorstwa Johnson, Sheldon, Sorensen; ze szkła, Southern Ute Cultural Center (2011), autorstwa Jones & Jones* (patrz zdjęcie poniżej); z surowego kamienia z drewnianymi belkami, jak w Chief Gall Inn (1972) zaprojektowanym przez Harrisona Bagga w rezerwacie Standing Rock w Południowej Dakocie.

Four Winds School (Szkoła Czterech Wiatrów) (1983) w Fort Totten w rezerwacie Spirit Lake w Północnej Dakocie, autorstwa Charlesa Archambaulta, Denby'ego Deegana* i Neila McCaleba*, charakteryzuje się okrągłym kształtem loży ceremonialnej lub tipi. Jednakże, aby pomieścić sale lekcyjne, salę gimnastyczną i stołówkę, wnętrze podzielono na pokoje rozmieszczone wokół okrągłego rdzenia, w którym znajduje się tipi do prowadzenia sesji doradczych.

Wzdłuż północno-zachodniego wybrzeża budownictwo będzie zazwyczaj prostokątem z bali lub frezowanego drewna z dwuspadowym dachem, przywołującym na myśl długie domy przodków, zbudowane z drewna w gęstych lokalnych lasach. Zachowując tradycyjną podłużną formę, a jednocześnie używając żelbetu dla zapewnienia trwałości. Lud Makah w stanie Waszyngton stworzył centrum kulturalne w Neah Bay (1979, autorstwa Fred Bassetti) właśnie w takim kanonie, które wyposażone jest w cedrowe okładziny, aby współgrało ze starszymi budynkami w rezerwacie. W ośrodku studenckim dla rdzennych Amerykanów na Uniwersytecie Stanowym w Oregonie wykorzystano bale i formę charakterystyczną dla długiego domu, aby pomieścić członków kilku rdzennych narodów, nie imitując przy tym budynków żadnej konkretnej społeczności (zdjęcie poniżej). Długi dom to tradycyjna forma architektoniczna kilku rdzennych narodów amerykańskich na wybrzeżu północno-zachodnim, a budowany był w celu pomieszczenia licznej rodziny czy pełnienia funkcji społecznych.

Z kolei Lawrence Joe z rezerwatu Upper Skagit w stanie Waszyngton zbudował długi dom (longhouse) (1986), w którym prowadzi zajęcia terapeutyczne mające na celu edukowanie młodych ludzi, którzy przejawiają skłonności do przestępczości lub mają problemy z nauką, do prowadzenia życia zgodnego z tradycyjnymi normami etycznymi. Podobnie lasy północno-wschodnie od najdawniejszych czasów zaopatrywały w bale do wznoszenia konstrukcji, toteż wzniesiono tam różne pokryte drewnem budynki, w których mieszczą się biura plemienne, centrum studenckie na Uniwersytecie Cornell (1991, autorstwa Flynna Battaglii, patrz poniżej), muzea i centra kulturalne. W przypadku niewystarczających funduszy na odpowiednio izolowaną konstrukcję drewnianą, członkowie społeczności mogą wykorzystać odpowiednie historyczne ornamenty do wykończenia prostszego budynku, tak jak w przypadku Centrum Zdrowia Indian Takopi w Tacoma, WA (2002, autorstwa Mulvanny G2) lub Muzeum Narodowe Seneca-Iroquois w Salamanca NY (autorstwa Lloyda Barnwella,* projektu Carsona Watermana*).

Na południowym zachodzie konstrukcje mogą być wykonywane z adobe (gliniane struktury ceglane wykonane z piasku, mułu, gliny i słomy), przy czym ich grube ściany i małe okna mają za zadanie ochładzać pomieszczenia w cieplejszych miesiącach. Adobe wymaga jednak częstej konserwacji, dlatego też nowe budynki są często wykonywane z żelbetu, czyli trwałego materiału, który może być barwiony w celu dopasowania do koloru lokalnej ziemi, z której składa się adobe. Szkoła San Felipe Pueblo w Nowym Meksyku (zdjęcie poniżej) charakteryzuje się geometrycznymi formami, podobnymi do tych, które posiadają budynki z adobe. Różnicę stanowią potężniejsze okna, które pozwalają na wpuszczenie większej ilości naturalnego światła, a subtelne kolory budynku zwiększają jego atrakcyjność dla młodych użytkowników.

Budynki południowo-zachodnie mogą być również zbudowane z innych naturalnych materiałów, takich jak kamień lub drewno, a obrobione są surowo, tak jakby pozostawili je przodkowie. Pojoaque Pueblo Council Chambers, niezwykle imponujący budynek o skromnych rozmiarach, jest jednym z przykładów. Słup wykonany z kamienia, ledwie zmodyfikowany względem swojego pierwotnego wyglądu, podtrzymuje strop głównego pomieszczenia w grubościennej konstrukcji z adobe. Swoją formę budynek zawdzięcza dwóm projektantom, samemu gubernatorowi pueblo (a również rzeźbiarzowi), George'owi Rivera* i Joelowi McHorse Jr., jak również lokalnemu zespołowi budowlanemu (a nie zagranicznemu projektantowi). W pobliżu wjazdu na autostradę do pueblo Rivera* postawił również muzeum i centrum kulturalne, stosując solidne, masywne formy geometryczne, typowe dla budownictwa z adobe (patrz zdjęcie poniżej).

Trudniej wyobrazić sobie ośrodek miejski, który łączy członków kilku rodzimych narodów, pomimo ich różnych tradycji kulturowych i architektonicznych. Czyja kultura będzie dominująca? Gdy niemożliwe staje się znalezienie miejsca i funduszy na nowy budynek, wówczas wspólnoty zmuszone są wynajmować pomieszczenia w istniejących budynkach, które mogą być udekorowane sztuką lub przedmiotami charakterystycznymi dla poszczególnych lokalnych kultur. Centrum Indian Amerykańskich w Minneapolis jest specjalnie zbudowanym ośrodkiem (patrz zdjęcie poniżej), którego konstrukcja łączy przestrzeń zamkniętą z naturą poprzez duże szklane okna. Znaczną część zewnętrznej powierzchni pokrywają wzory z plecionego drewna autorstwa George'a Morrisona*, a charakterystycznym elementem placu wejściowego jest krąg ceremonialny z siedziskami. Wydarzenia odbywają się wewnątrz, pod rampą, która zastępuje schody lub miejsca siedzące, aby dostosować się do zwyczajowych sposobów obserwowania wydarzeń — w niewielkich grupach i w odpowiednich odstępach. Obiekt ten odzwierciedla sposoby życia rdzennych mieszkańców, mimo że nie naśladuje konkretnego rodzimego typu budynku.

Kilka budynków dla grup rdzennych w szczególny sposób przywołuje na myśl twory natury czczone przez członków tego narodu. Oneida w Wisconsin zbudowali szkołę z planem opartym na kształcie żółwia (poniżej po lewej). Ponadto to samo zwierzę, święte dla ligi Irokezów, zainspirowało plan zamkniętego już centrum kulturalnego w Niagara Falls (poniżej po prawej).

Narodowe Muzeum Indian Amerykańskich w Waszyngtonie, otwarte w 2004 roku, jest owocem współpracy, najpierw z Douglasem Cardinalem* i GBQC, a następnie z konsorcjum kierowanym przez Louisa Wellera* i Polshek Partners. Donna House*, etnobotanik i wiele innych osób również przyczyniło się do powstania tego projektu. W przeciwieństwie do gładkich, białych budynków na reprezentacyjnej alei The Mall, ten charakteryzuje się chropowatą powierzchnią z żółtego kamienia i jest otoczony roślinnością składającą się wyłącznie z rodzimych roślin ozdobnych i jadalnych. Wyrazista fasada przeciwstawia się neoklasycznemu wzornictwu Kapitolu. Zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz dominują linie krzywe, ponieważ niektórzy rdzenni Amerykanie twierdzili, że kontury te są naturalne i rdzenne, a sztywne linie proste postrzegali jako import z zagranicy. Wypukła rotunda tuż przy wejściu służy do przeprowadzania ceremonii, które można oglądać zarówno z parteru, jak i z okolicznych balkonów.  Stojąc w stolicy kraju, Muzeum zaznacza swoją pozycję wśród neoklasycznego kontekstu naznaczonego przez The Mall, zachowując jednocześnie rozmaite rdzenne tradycje.

Różnorodność rodzimych tradycji, dostępnych materiałów i wiedzy architektonicznej sprawiła, że podczas istnienia ostatnich dwóch pokoleń Ameryka zyskała nowe, wrażliwe kulturowo formy architektoniczne.

*oznacza posiadanie rdzennych amerykańskich przodków

Dodatkowe źródła (w języku angielskim): Carol Herselle Krinsky, Contemporary Native American Architecture, Nowy Jork, Oxford University Press, 1996

Joy Monice Malnar i Frank Vodvarka, New Architecture on Indigenous Lands, Minneapolis, University of Minnesota Press, 2013

Peter Nabokov i Robert Easton, Native American Architecture, Nowy Jork, Oxford University Press, 1990