Kopuła na Skale (Qubbat al-Sakhra)

Jednym z najlepiej rozpoznawanych znaków świata islamskiego jest niewątpliwie Kopuła na Skale mieniąca się w słońcu Jerozolimy. Posadowiona jest na szczycie Haram al-Sharif, najwyższego punktu starej Jerozolimy. Złota kopuła i tureckie fajansowe płytki dominują krajobraz Starej Jerozolimy, a w VII wieku służyły jako testament potęgi nowej religii, islamu. Kopuła na Skale jest jednym z najstarszych zachowanych budynków islamskiego świata. Ten niezwykły budynek nie jest meczetem, jak powszechnie się sądzi, a uczeni wciąż spierają się o to, jaka była jego pierwotna funkcja i znaczenie.

Prace konstrukcyjne trwały z przerwami. Pomiędzy śmiercią proroka Mahometa w 632 roku i 691 lub 692 rokiem, gdy Kopuła została ukończona, miały miejsce liczne konflikty i walki w Arabii i na Ziemi Świętej wokół Jerozolimy. Pierwsze armie arabskie, które pojawiły się na Półwyspie Arabskim, miały podbijać ziemie, budować i umacniać imperium, a nie zajmować się architekturą.

Dlatego właśnie, Kopuła na Skale uważana jest za jedną z pierwszych budowli Islamu na świecie. Zbudowana między 685 i 691/2 r n.e pod patronatem Abd al-Malik'a, prawdopodobnie najważniejszego kalifa Umajjadów, jako kluczowe miejsce skupienia religijnego dla jego zwolenników w czasie wojny domowej, którą prowadził z Ibn Zubayr'em. Kiedy Abd al-Malik rozpoczął budowę Kopuły na Skale, nie sprawował władzy nad Kaaba, najświętszym miejscem kultu w Islamie, które znajduje się w Mekce.

Kopuła na Skale jest posadowiona na Wzgórzu Świątynnym (Haram al-Szarif), jednym z największych, otwartych obszarów świątynnych na świecie, gdzie znajdują się obecnie także domy modlitwy meczetu Al-Aksa, medresy i kilka innych zabytków sakralnych. Niewiele miejsc na świecie jest tak uświęconych i ważnych dla Chrześcijan, Żydów i Muzułmanów jak właśnie Wzgórze Świątynne Haram al-Szarif. Mówi się nawet, że pierwotnie muzułmanie modlili się stojąc twarzą do Wzgórza Świątynnego, jednak później zmieniono kierunek modlitw na Mekkę. Jest to Wzgórze Świątynne, na którym w starożytności znajdowała się Świątynia Jerozolimska, najświętsze miejsce judaizmu, zniszczona przez Cesarza Rzymskiego Tytusa w 70 n.e. podczas żydowskiej rewolty; następnie w tym samym miejscu powstała świątynia rzymska. . Wzgórze Świątynne zostało opuszczone w epoce późnej starożytności.

Kopuła na Skale wznosi się nad świętą skałą, na której Abraham był gotów poświęcić swojego syna Ismaila (Izaaka w tradycji judeo-chrześcijańskiej). Dzisiaj Muzułmanie wierzą, że Skała upamiętnia Miradż - "nocną podróż" Mahometa. Pewnej nocy Anioł Gabriel przyszedł do Mahometa we śnie, nieopodal Al Kaaba w Mekce i zabrał go do najdalszego meczetu (Al-Aksa) znajdującego się w Jerozolimie. To z tej skały Mahomet dostąpił wniebowstąpienia, i w niebie spotkał innych proroków, w tym Mojżesza i Chrystusa, zobaczył na własne oczy raj i piekło i w końcu także Boga na tronie i w otoczeniu aniołów.

Skałę otaczają dwa ambity/ambulatoria (w tym przypadku nawy otaczające skałę) i ośmiokątne ściany zewnętrzne. Centralna kolumnada (rząd kolumn) składała się z 4 filarów i 12 kolumn wspierających podstawę kopuły. Sama kopuła składa się z dwóch warstw i ma więcej niż 20 metrów średnicy.

Kolumny obłożone są marmurem w dolnych partiach, a wyżej pokryte wyjątkowymi mozaikami. Eteryczna atmosfera wnętrza jest pochodną światła, które wpada z okien umieszczonych w podstawie kopuły i po ścianach zewnętrznych. Złote mozaiki przedstawiające klejnoty mienią się w tym jaskrawym świetle. Widać bizantyjskie i sasanidzkie (perskie) korony pośród motywów roślinnych.

Imperium Bizantyjskie sąsiadowało z nowym imperium islamskim na północy i zachodzie aż do 1453 roku, kiedy stolica, Konstantynopol, została zdobyta przez Turków osmańskich. Na wschodzie stare imperium sasanidzkie upadło pod naciskiem Arabów, ale wprowadziło do dekoracji na stałe motyw sasanidzkich koron, które można odnaleźć w Kopule na Skale

Ścienne i sufitowe mozaiki stały się niezwykle popularne w późnym antyku i zdobią wiele bizantyjskich kościołów, w tym także San Vitale w Rawennie i Hagia Sofia w Konstantynopolu (obecnie Stambuł). Zatem wykorzystanie mozaiki odzwierciedla powiązania z późnoantycznym światem. Późny antyk to okres od około 300 do 800 roku naszej ery, kiedy to klasycyzm powoli ustępuje miejsca rodzącemu się średniowieczu.

Mozaiki w Kopule są niefiguratywne, nie przedstawiają postaci ludzkich ani zwierząt. Chociaż islam nie zabrania przedstawiania postaci per se, wydaje się, że w obiektach sakralnych ten przepis został podtrzymany. Zamiast ludzi i zwierząt widzimy motywy roślinne, statki, korony dynastii sasanidzkiej. Dekoracje Kopuły nawiązują także do innych znaczących pre-islamskich cywilizacji regionu.

Budynek otaczający Skałę wydaje się być wzorowany na imperialnych mauzoleach (miejscach pochówku) rzymskich cesarzy takich jak August czy Hadrian. Jego kształt i kopuła nawiązują do Bazyliki Grobu Świętego. Okrągła Bazylika Grobu świętego w Jerozolimie została zbudowana na miejscu domniemanego grobu Chrystusa. Oba budynki mają niemal identyczne kopuły, co sugeruje, że wznosząc Kopułę na Skale w VIII wieku, muzułmanie chcieli obwieścić światu wyższość swojej wiary nad chrześcijaństwem.

Kopuła zawiera także inskrypcję długą na 240 metrów, w której przetrwały jedne z najstarszych znanych nam wersetów z Koranu. Bismillah (w imię Boga miłosiernego i litościwego), wyrażenie, którym rozpoczyna się każdy wers Koranu i Szahada, islamskie wyznania wiary, która stwierdza, że "istnieje tylko jeden Bóg, a Mahomet jest jego prorokiem", również znajdują się w inskrypcji. Napis też odnosi się do Marii i Chrystusa i głosi, że Chrystus nie był bogiem lecz prorokiem. Tak więc napis głosi niektóre podstawowe zasady nowo powstałej wówczas religii islamu.

Poniżej Skały znajduje się mała izba, której przeznaczenie nie jest do końca jasne nawet dziś. Każdy, kto ma możliwość zwiedzenia Kopuły na Skale, z pewnością przyzna, że jest to niezwykłe i poruszające doświadczenie, bez względu na wyznanie.

Esej: dr Elizabeth Macaulay-Lewis