Pyksis al-Mughiry

A pyxis is a cylindrical box used for cosmetics. Wyobraź sobie salę w pałacu, gdzie ten pięknie rzeźbiony pojemnik z kości słoniowej zajmuje centralne miejsce. Luksusowe naczynie stoi otwarte. Wewnątrz znajduje się mały srebrny pojemniczek z perfumami, także otwarty, by słodki aromat unosił się w pomieszczeniu. Ten konkretny pyksis był adrem dla osiemnastoletniego wówczas al Mughiry, syna kalifa, być może z okazji pełnoletności.

Pyksis al-Mughiry, dziś w zbiorach Luwru, jest jednym z najlepiej zachowanych przykładów tradycji rzeźbienia w kości słoniowej w Al Andalus, czyli islamskiej Hiszpanii. Było to modne, warsztaty w Madinat al Zahara z ich wyjątkowymi i skomplikowanymi wzorami rzeźbiarskimi wyróżniają się spośród innych; pyksis zawiera też inskrypcję i dekoracje figuratywne, które są istotne dla zrozumienia tradycji rzeźbiarskich i sztuki islamskiej Hiszpanii.

Al-Andalus, ziemie na Półwyspie Iberyjskim (dzisiaj Hiszpania), które były kontrolowane przez muzułmanów od 711 do 1492, są ojczyzną wielu bardzo interesujących zabytków sztuki islamskiej. Należą do nich: wielki meczet w Kordobie, zbudowane przez kalifów Umajjadów oraz Pałac Alhambra, zbudowany przez ostatnią dynastię islamską panującą w Al-Andalus, Nasridów. Tak jak imponująca architektura Andaluzji, tak samo przedmioty luksusowe, szczególnie bogate ozdobne tkaniny i misterne rzeźby w kości słoniowej, wykonywane w królewskich warsztatach rzemieślniczych, kwitły i zachwycały oko. Jednym z najlepszych przykładów tej tradycji jest pyksis al Mughiry.

Od czasu zmierzchu Imperium Rzymskiego obiekty rzeźbione w kości słoniowej odgrywały znacząca rolę w artystycznym kanonie basenu Morza Śródziemnego. Kość słoniowa jest trwała, gładka, elegancka i łatwa do rzeźbienia, co spowodowało, że była pożądanym materiałem na dyptyki, naczynia i ikony, które mogły być samodzielnymi dziełami lub tworzyć dyptyki i tryptyki w Imperium Bizantyjskim. Lekkie i przenośne, często były upominkami. Mimo że często wykorzystywana w Konstantynopolu, Syrii i Egipcie, kość słoniowa w Al-Andalus była nowością i nie mamy rzeźbionych szkatułek z tego materiału wcześniejszych niż z okresu umajadzkiego kalifa Abd al-Rahmana III. (ok. 929-61).

The Pyxis of al-Mughira is decorated with four eight-lobed medallions which are surrounded by figures and animals that include falconers, wrestlers, griffons, peacocks, birds, goats and animals to be hunted. Each medallion has princely iconography.

This medallion (left) shows two men collecting eggs from the nests of Falcons, a symbol of Umayyad legitimacy.

In Al-Andalus, ivory objects, including Pyxides, were bestowed upon members of the royal family, specifically sons, wives and daughters on important or memorable occasions, such as a marriage, birth or coming of age; later they were given as Caliphal gifts to important allies, such as the Berbers, who are the indigenous peoples of North Africa, many of whom converted to Islam and swore their allegiance to the Umayyad Caliphs in Spain.

Zaskakująco wiele z tych królewskich obiektów z kości słoniowej przetrwało do dziś w nienaruszonym stanie i znajdują się w różnych muzeach (zobacz listę linków poniżej). Zwykle były one rzeźbione w twardej kości. W szkatułkach i naczyniach przechowywano często perfumy i kosmetyki. Mimo że większość szkatułek dawano kobietom, wiele było darami dla mężczyzn, w tym pyksis ze zdjęcia - prezent dla al-Mughiry, najmłodszego syna kalifa Rahmana III, z okazji jego osiemnastych urodzin w 357 roku AH/ 968 roku naszej ery.

This medallion centers around a lute player flanked by two figures, one of whom holds the braided scepter and flask of the Umayyads, while the other holds a fan. Presumably the man with the scepter and flask symbolizes the Umayyad Caliph, and the figure with the fan, the Abassids.

The decoration

Naczynie zostało prawdopodobnie wyrzeźbione ze słoniowego kła i ozdobione w specyficzny sposób. Istnieją również ślady inkrustowania naczynia jadeitem. Jadeit i inne szlachetne i półszlachetne kamienie były używane do dekoracji szkatuł i naczyń.

Remember, Islamic art is not strictly speaking aniconic (aniconic = the absence of human figures). Postacie ludzi i zwierząt odgrywały istotną rolę w ikonografii. Widzimy je w zdobieniach pyksis - niektórzy badacze (w tym historycy z Muzeum w Luwrze) interpretują je jako wyraz władzy politycznej i legalnego panowania dynastii Umajadów (w przeciwieństwie do dynastii Abbasydów, którzy rządzili w Bagdadzie).

Kolejny medalion przedstawia lwa atakującego dwa byki. Tak jak w arabskiej poezji, lwy symbolizują zwycięzców (w tym przypadku Umajadów).

Ostatnia scena przedstawia mężczyzn na koniach, zbierających daktyle. Palma daktylowa, pochodząca z Bliskiego Wschodu i Północnej Afryki, może nawiązywać do utraconych krain Wschodu (krajów pod kontrola Abbasydów). Wątek ten pojawiał się także w poezji Umajjadów. Wykorzystanie w zdobnictwie metaforyki z poezji pokazuje, że te dwie formy sztuki były powiązane

An Arabic inscription in the kufic script runs around the base of the lid and reads: “God's blessing, favours, joy, beatitude to al-Mughira son of the Commander of the faithful, may God have mercy upon him, in the year 357.”

W niektórych napisach na innych rzeźbach wymienione są warsztaty lub artyści, wykonujący te niepowtarzalne dzieła.

Symbolika mogła zawierać konkretna wiadomość dla al-Mughiry. Po śmierci brata, Hakama II, Mughira był zagrożeniem dla Hishama II (ok. 976-1013) i został stracony (wraz z jego zwolennikami). I choć Mughirę spotkał nieszczęśliwy koniec, piękno tego naczynia zapewniło jego imieniu nieśmiertelność.

Esej: dr Elizabeth Macaulay-Lewis

Bloom, Jonathan, and Sheila Blair. 2009. “Ivory.” The Grove encyclopedia of Islamic art and architecture. Oxford: Oxford University Press, 331-6.

Rosser-Owen, Mariam. 2010. Islamic arts from Spain. London: V&A Publishing, 26-30.