Fragmenty ceramiki, lud Lapita

Archeolodzy są bardzo podekscytowani, gdy znajdują kawałki ceramiki Lapita. Czemu? Ponieważ rozprzestrzenianie kolejnych potsherdów (fragmentów ceramiki) w kierunku wschodnim przez grupę wysp Pacyfiku stało się kluczowym dowodem, który opowiada niezwykłą historię ludzi zamieszkujących rozległy Pacyfik. Kawałki charakterystycznej czerwonej ceramiki ludu Lapita zostały odzyskane z miejsc rozciągających się na tysiące kilometrów przez Pacyfik z zewnętrznych zakątków Azji Południowo-Wschodniej, poprzez grupy wysp często określane jako Mikronezja (w tym Sfederowane Stany Mikronezji, Guam, Kiribati, Mariana, Wyspy Marshalla, Nauru, Palau i Wake Island) i Melanezji (obejmuje wyspy i grupy wysp Fuji, Nowej Gwinei, Wysp Salomona i Vanuatu) oraz do środkowego Pacyfiku i Polinezji.

Choć wyspiarze z wysp Pacyfiku mają swoje własne, bogate i szczegółowe relacje historyczne dotyczące eksploracji ich "morza wysp", europejskie spekulacje na temat tego, jak i kiedy Pacyfik był zaludniony, zaczęły się od Jamesa Cooka i innych europejskich podróżników epoki Oświecenia (XVIII wieku) [1]. Teorie oparte na wątłych historycznych domysłach mnożyły się pod koniec XVIII i XIX wieku, często wbrew własnym wyspecjalizowanym systemom wiedzy. Początkowo sądzono, że mieszkańcy tego, co jest obecnie znane jako Near Oceania, skolonizowali wyspy na południowy wschód od grupy Solomon, obecnie określane jako Remote Oceania (patrz mapa poniżej). Dopiero odkąd archeolodzy zaczęli podejmować archeologię stratygraficzną na Pacyfiku od lat 50. ubiegłego wieku, ten pomysł został obalony - głównie z powodu dowodów dostarczonych przez liczne stanowiska archeologiczne, w których znaleziono ceramikę Lapita (archeologia stratygraficzna to badanie uwarstwienia osadzonych warstw jednej na drugiej z biegiem czasem).

Archeolodzy uważają teraz, że gdzieś pomiędzy 4000 a 3500 lat temu grupa ludzi, którzy wypłynęli z obszaru wokół Tajwanu w Azji Południowo-Wschodniej, przybyła kajakiem na plaże archipelagu Bismarcka. Nowo przybyli, znani obecnie jako ludzie Lapitu (nazwani od plaży na wyspie Nowej Kaledonii, gdzie znaleziono dużą liczbę ceramiki), mówili innym językiem niż ludzie, których tam spotkali. Ci miejscowi ludzie mieszkali na dużej wyspie znanej obecnie jako Nowa Gwinea i okolicznych wyspach od 60 000 do 40 000 lat. [2] Poza językiem i różnymi zasobami genetycznymi, Lapita różnili się od tych, z którymi się spotkali, ponieważ posiadali wyrafinowane umiejętności żeglarskie i nawigacyjne oraz wytwarzali i dekorowali ceramikę na bardzo szczególne sposoby. Możemy tylko wysnuwać teorię na temat nacisków politycznych i środowiskowych, które zmusiły tych ludzi do wyruszenia w morze w poszukiwaniu nowych miejsc do życia. Niemniej jednak fragmenty rozbitych, ale powiązanych ze sobą stylistycznie słoi doniczkowych rozmieszczonych na tysiącach kilometrów wysp, ułożonych w datowalnych warstwach stratygraficznych, ujawniły ważne informacje o przodkach współczesnych ludów środkowego Pacyfiku

Ceramikę Lapita kształtowano ręcznie, a być może za pomocą techniki szpatułka i kowadło, aby ścieńczyć ściany, ale bez pomocy koła garncarskiego. Jest to glinianka nisko-ogniowa (nie znaleziono dowodów na obecność pieców Lapita). Oznacza to, że suche garnki gliniane prawdopodobnie były umieszczone w otwartych ogniskach do utwardzania - potomkowie ludzi Lapita na Fidżi i innych obszarach nadal wytwarzają ceramikę w ten sposób. W kształtach i rozmiarach ceramiki istnieją pewne różnice geograficzne, ale większość z nich to zwykłe miseczki, niektóre miały cokół, a inne miały płaskie dna. Wiemy, że ceramika na ogół nie była używana do gotowania, ponieważ resztki węgla zwykle nie występują w naczyniach. Dowody wskazują raczej, że duża część ceramiki służyła do podawania żywności, podczas gdy większe naczynia były prawdopodobnie używane do przechowywania.

Twórcy ceramiki Lapita mieszali glinę z określonym rodzajem piasku. Piasek był niezbędny, aby naczynia stały się bardziej trwałe podczas wypalania (rozrobiona, często piaskiem lub innym dodanym materiałem, zmniejszała elastyczność - kurczyła się - pomagało to uniknąć pękania podczas procesu wypalania). Zarówno glina, jak i piasek występują tylko w niektórych rejonach Pacyfiku. Wyspy w Oceanie Spokojnym są znacznie mniej zróżnicowane pod względem geologicznym niż te w Oceanii Zachodniej, a jedynie ograniczona liczba miejsc na wyspach miała złoża gliny wykorzystywane do wyrobu ceramiki.

Analiza składu fragmentów ujawniła cenne informacje na temat tego skąd pochodzą surowce. Archeolog Terry Hunt przeanalizował dużą liczbę potsherdów znalezionych przez archeologa Patricka Kircha w Talepakemalai i innych miejscach Mussau Lapita (patrz mapa powyżej). Wyspy Mussau, w większości wapienne, stanowią jedną z grup wyspiarskich z bardzo małą ilością gliny. Hunt pokazał, że znaleziona tam duża liczba potsherdów została wykonana z materiałów przywiezionych z innych miejsc, wskazując, że albo surowce, albo same garnki zostały sprowadzone. To pokazuje, że ludzie z Lapity mieli środki i potrzebę podróżowania i handlu przez znaczące odległości oceaniczne - ich "wysp morza". Być może najbardziej niezwykłą rzeczą w fragmentach ceramicznych Lapita jest to, że pomimo tego, że pozostałe fragmenty znajdują się tysiące mil od tych mają wspólną formalną i dostrzegalną gramatykę, którą mogą analizować archeolodzy. W rzeczywistości to właśnie dekoracja ceramiki Lapita zawiera najwięcej informacji dla archeologów.

Dekoracja ceramiki składa się z wytłoczonych i naciętych motywów, które przylegają do bardzo regularnego, uporządkowanego i powtarzalnego zestawu określonych wzorów. Motywy zostały nałożone na powierzchnię naczynia za pomocą małego stempelka (podobnego do zęba) i / lub rysowane odręcznie czymś z ostrą krawędzią. Zastosowane stemple wzornicze obejmowały zarówno kształty liniowe i zakrzywione o różnych długościach, jak i okrągłe formy. Po udekorowaniu doniczki na wzór nakładano pastę z białego wapna koralowego, co sprawiło, że delikatne wzory odbijały się od czerwonobrązowej gliny. Rodzaje wzorów obejmują zarówno proste, jak i złożone formy geometryczne i obejmują antropomorficzne wzory twarzy (obraz, góra strony) znalezione na Talepakemalai w grupie wysp Mussau (patrz mapa powyżej). Wzór antropomorficzny (mający ludzką postać) był cechą wczesnej ceramiki Lapita i nie występuje na ceramice znalezionej w górnych (a więc i nowszych) warstwach archeologicznych w miejscach położonych dalej na wschodzie Polinezji.

Archeolodzy twierdzą, że osoby odpowiedzialne za dekorowanie garnków stosowały bardzo ograniczony zakres motywów i łączyły je w określony sposób na poszczególnych miejscach. Innymi słowy, starożytni ludzie, którzy dekorowali garnki, postępowali zgodnie z zasadami zdefiniowanego systemu projektowania. Jak zauważa Kirch "chociaż możemy nigdy nie wiedzieć, co było w umysłach tych garncarzy i projektantów, możemy zrozumieć w bardziej formalny lub strukturalny sposób ich system sztuki i projektowania, i użyć tego jako narzędzia do śledzenia historii ceramiki Lapita w czasie i przestrzeni. "[3]

Przełom w analizie systemu projektowania Lapita nastąpił w latach siedemdziesiątych, kiedy archeolog Maorys Sydney Moko Mead opracował spójny system formalny, aby sklasyfikować elementy i motywy występujące w ceramice Lapita. System Meada czerpał inspirację z analizy lingwistycznej i zawiera zestaw komponentów, które stanowią elementy składowe "gramatyki" systemu projektowania Lapita. Należą do nich: elementy projektu, motywy, znaczniki strefy i pola projektu. Mimo że system projektowania zmieniał się stopniowo w czasie i w określonych obszarach geograficznych, podczas gdy ludzie przemieszczali się po Pacyfiku, podstawowe wzorce strukturalne i zasady systemu pozostały takie same. Z analitycznego punktu widzenia systemowa gramatyka projektu oznacza, że ​​fragmenty garnków znalezione w jednym miejscu można kategoryzować i porównywać z innymi znajdującymi się w wielu innych miejscach, aby przedstawić dowody na przemieszczanie się ludzi Lapita w określonych ramach czasowych. Co więcej, ślady motywów projektowych i gramatyka systemu są widoczne we współczesnym tatuowaniu, dekoracji z kory i innych formach sztuki we współczesnej Oceanii Remote (obrazek powyżej).

W miarę jak ludzie z Lapity przemieszczali się na wschód, mijając archipelag Bismarcka, dotarli prawdopodobnie do grup Samoa i Wysp Tonga, które liczyły około 800 lat p.n.e. Zatrzymali się na 1200 lat, gdy rozpoczęła się kolejna faza kolonizacji, a ludzie ruszyli w kierunku najdalszych zakątków polinezyjskiego trójkąta. Ludzie przybyli na Hawaje około 1000r. n.e., na Rapa Nui/Wyspę Wielkanocną i do Aotearoa/Nowej Zelandii około 1200r. n.e. W dużej mierze, im dalej na wschód tym prostsze stały się wzory ludu Lapita. Najnowsze potsherdy znalezione w najbardziej wysuniętych na wschód i południowy-zachód lokalizacjach są minimalnie udekorowane. Wydaje się, że w ciągu kilkuset lat od przybycia do tego, czym są teraz Samoa i Tonga (patrz mapa powyżej), ceramika Lapita i jej charakterystyczne dekoracje zniknęły. Kiedy Europejczycy przybyli na Pacyfik w latach 1700 i 1800, ocean, przemierzany przez długodystansową żeglugę kajakami zniknął, ale wiedza o odległych wyspach i ustne historie o podróżach pozostały. Archeolodzy nadal aktywnie pracują nad rozwikłaniem historii tej wczesnej ceramiki i przy każdym kolejnym odkryciu, dodają coś do niezwykłej historii ludzi Lapita.

[1] W swoim doniosłym eseju "Nasze morze wysp" uczony z Tonga, Epeli Hau'ofa, stwierdził: "Istnieje różnica między postrzeganiem wysp Pacyfiku jako "wysp na dalekim morzu" (jak historycznie było stworzone przez Europejczyków) a "morza wysp". Podczas gdy to pierwsze podkreśla oddalenie, to drugie przywraca ocean jako łącznik między wszystkimi ludźmi i wyspami Pacyfiku; autostrada oceaniczna w regionie bogatym w zasoby. Epeli Hau'ofa, *Nasze morze wysp" Nowa Oceania: Odkrywamy na nowo nasze morze wysp (Suva, Fidżi: Uniwersytet Południowego Pacyfiku, 1993), ss. 2-16. [2] Kirch 2010. [3] Kirch 1997, str. 126.

Patrick Vinton Kirch, “Zaludnienie Pacyfiku: Holistyczno antropologiczna perspektywa"* Coroczny przegląd antropologii* 39 (2010), str. 131-148.

Patrick Vinton Kirch, Na drodze wiatrów: Archeologiczna historia wysp Pacyfiku przed kontaktem europejskim (Berkeley: Uniwersytet California, 2000).

Patrick Vinton Kirch, Lud Lapita: przodkowie świata oceanicznego (Cambridge, Massachusetts: Blackwell, 1997).