Maoryski dom spotkań

Przed wejściem w kontakt z Europejczykami, Maorysi budowali domy spotkań. Najstarsze były prawdopodobnie domami wodzów używanymi również do podejmowania gości, ale nie każde plemię posiadało budowle tego typu. Jednak wraz z nadejściem połowy dziewiętnastego wieku domy spotkań zaczęły nabierać na znaczeniu a życie lokalnych społeczności zaczęło skupiać się właśnie wokół nich. Budowle w tym okresie stały się większe i przestały służyć jako domy mieszkalne. Place, które znajdowały się przed domami spotkań, zwane marae, wykorzystywało się i wciąż wykorzystuje do organizowania różnorodnych zgromadzeń takich jak pogrzeby, zebrania religijne i polityczne, czy do celów rozrywkowych. Domy te są powodem do dumy dla członków plemienia i sa traktowane z wielkim szacunkiem.

Dom spotkań to dla Maorysów miejsce święte, jednak niektóre jego części zwłaszcza front domu, uznawane są za bardziej święte od innych. Nadproże (pare) jest uważane za najważniejszy element dekoracyjny, a przestąpienie pod nim symbolizuje przejście z obszaru należącego do jednego boga do obszaru należącego do innego. Zewnętrze domu spotkań jest często dedykowane bogu wojny, wrogości i konfliktów, Tumatauenga, pogodne, wnętrze zaś bogu rolnictwa i innych spokojnych zajęć, Rongo.

Powyższe zdjęcie ilustruje jeden z dwóch głównych typów nadproża. Trzy postacie o oczach zrobionych z muszli słuchotkek (ślimaków morskich) stoją na podstawie symbolizującej Papę, czyli Ziemię. Przedstawiona scena nawiązuje do stworzenia świata – trzy postacie oddzielają od siebie niebo i ziemię. Są one dziećmi Rangi i Papy. Środkowa symbolizuje zapewne Tane, boga lasów. Dwie duże spirale reprezentują światło i wiedzę spływające na ziemię. Nadproże zostało prawdopodobnie wykonane w okolicach miasta Whakatane przy Zatoce Obfitości w latach czterdziestych dziewiętnastego wieku.

Powyższe zdjęcie przestawia słup narożny domu spotkań zwany amo. Para takich amo podtrzymywała deski szczytowe dachu. Wyrzeźbione w nich postaci reprezentują przodków plemienia, do którego należał dom. Rzeźby przedstawiają mężczyzn, jednak ich penisy zostały usunięte, prawdopodobnie podczas wywiezienia ich z Nowej Zelandii. Oczy są wyłożone muszlami słuchotek. Udekorowane są wykonanymi techniką płaskorzeźby spiralami rauponga, czyli rodzajem maoryskiego wzoru rzeźbiarskiego, w którym spirala o karbowanej powierzchni otoczona jest po bokach naprzemiennymi, równoległymi do siebie rowkami i wybrzuszeniami. Roger Neich, ekspert w dziedzinie rzeźb maoryskich, rozpoznał styl zaprezentowany na tym słupie narożnym jako pochodzy z regionu Poverty Bay, znajdującej się na Wschodnim Wybrzeżu Wyspy Północnej Nowej Zelandii.

Słup jest jedną z siedmiu rzeźb, które Muzeum Brytyjskie zakupiło od Lady Sudeley w 1894 r. Zostały zabrane z Nowej Zelandii przez jej wuja Algernona Tollemache’a, prawdopodobnie między 1850 r. a 1873r. Słup ten wraz z innym z rzeczonej kolekcji tworzą parę.

Figura mężczyzny pochodzi z podstawy słupa podtrzymującego belkę kalenicową maoryskiego domu spotkań (tj. belki umieszczanej w miejscu przecięcia się dwóch połaci dachu), zwanego poutokomanawa. Przedstawia ona ważnego przodka plemienia, do którego należał dom spotkań. Figura ma dość realistyczne cechy. Z pewnością jest to mężczyzna z włosami związanymi w typowy dla Maorysów węzeł na czubku głowy i pokrytą tatuażami twarzą. Oczy wyłożone są muszlami słuchotek. Obojczyk został zaznaczony jako podłużne wzniesienie. Duże dłonie mają po tylko trzy palce.

Nie jest to jednak niczym niezwykłym, jako że dysponujemy Maoryskimi rzeźbami o różnej ilości palców, i zdaje się że wynika to jedynie z różnic między lokalnymi stylami i nie niesie żadnego symbolicznego znaczenia.

Styl rzeźby z ciałem o poprawnych proporcjach i dużych dłoniach jest typowy dla szkoły rzeźbiarskiej Ngati Kahungunu praktykowanej w rejonie środkowej części Hawkes Bay w połowie dziewiętnastego wieku. Większość maoryskich rzeźb pochodzących z tego okresu jest bardziej stylizowana niż ta figura. Możliwe, że jej bardziej naturalistyczny styl miał podkreślić społeczną lub ludzka stronię przedstawionego przodka.

W dziewiętnastym wieku częściowo na skutek wpływów europejskich maoryskie domy spotkań stały się większe i wyższe. W związku z tym figury z poutokomanawa również stały się większe, a największe z nich osiągały wysokość nawet dwóch metrów.

J.C.H. King (ed.), Human Image (London, The British Museum Press, 2000).

D.R. Simmons, te whare runanga: the Maori me (Auckland, Reed Books, 1997).

D.C. Starzecka (ed.), Maori Art and Culture, 2nd ed. (London, The British Museum Press, 1998).

N. Thomas, Oceanic Art (London, Thames and Hudson, 1995).

© Rada Powiernicza British Museum