Shirin Neshat, Buntownicza cisza, seria Kobiet Allaha

W Rebellious Silence (Buntownicza cisza), portret en face kobiety jest przepołowiony wzdłuż pionowego pasma utworzonego przez długą lufę karabinu. Zapewne broń spoczywa w jej dłoniach na wysokości kolan, jednakże zdjęcie jest wykadrowane tak, że widoczna część karabinu ustawia się prostopadle do dolnej krawędzi zdjęcia i ociera się o twarz w okolicach ust, nosa i czoła. Oczy kobiety wpatrują się intensywnie w widza z obu stron granicy wytyczonej przez lufę broni.

Seria fotografii Shirin Neshat "Women of Allah (Kobiety Allaha)" analizuje złożoność kobiecej tożsamości pośród zmieniającego się obrazu kulturowego Bliskiego Wschodu — tak poprzez obiektyw zachodnich wyobrażeń o muzułmankach, jak i poprzez bardziej intymny aspekt osobistych i religijnych przekonań.

Podczas gdy kompozycja — zdefiniowana przez ostrą krawędź czarnego czadoru na jasnym, białym tle — wydaje się być oszczędna, precyzyjna i symetryczna, rozłam stworzony przez broń sugeruje gwałtowne rozdarcie lub psychiczne rozbicie. Artystka wskazuje na to, że pojedynczy podmiot może być zakładnikiem wewnętrznych sprzeczności wśród takich zestawień jak tradycja i nowoczesność, Wschód i Zachód, piękno i przemoc. Jak mówi sama artystka, "każdy obraz, każde uległe spojrzenie kobiety, sugeruje, że w głębi kryje się o wiele bardziej złożona i paradoksalna rzeczywistość". [1]

Shirin Neshat, Rebellious Silence (Buntownicza cisza), seria Women of Allah (Kobiety Allaha), 1994, czarno-biała odbitka RC i tusz, zdjęcie Cynthia Preston ©Shirin Neshat (dzięki uprzejmości Barbara Gladstone Gallery, Nowy Jork i Bruksela)Seria Women of Allah (Kobiety Allaha) konfrontuje się z "paradoksalną rzeczywistością" za pomocą przejmującego zestawu czarno-białych obrazów. Na każdym z nich znajdują się cztery symbole, które kojarzą się z zachodnimi wyobrażeniami o świecie muzułmańskim: hidżab, broń, tekst i spojrzenie. O ile symbole te nabrały szczególnego wydźwięku po 11 września, o tyle seria powstała wcześniej i odzwierciedla zmiany, jakie zaszły w regionie od 1979 roku, czyli roku rewolucji islamskiej w Iranie.

Iran znajdował się pod rządami szachinszacha (Mohammad Reza Pahlawi), który przejął władzę w 1941 r. podczas II wojny światowej i panował jako władca do 1979 r., kiedy to monarchia perska została obalona przez rewolucjonistów. Okres jego dyktatury znany był z brutalnych represji na tle wolności politycznej i religijnej, ale także z modernizacji kraju według zachodnich wzorców kulturowych. Powojenny Iran był sojusznikiem Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, a ponadto wyraźnie postępowy, jeśli chodzi o prawa kobiet. Niemniej jednak reżim szacha stawał się coraz bardziej restrykcyjny, a rewolucjoniści w końcu obalili monarchię na rzecz konserwatywnego rządu religijnego, na którego czele stanął ajatollah Chomejni.

Shirin Neshat urodziła się w 1957 roku w mieście Qazvin. Zgodnie z polityką szacha dotyczącą praw kobiet, jej ojciec traktował priorytetowo dostęp swoich córek do edukacji, a młoda artystka uczęszczała do szkoły katolickiej, gdzie poznała zarówno zachodnią, jak i irańską historię myśli i kultury. W połowie lat 70., gdy środowisko w Iranie stawało się coraz bardziej wrogie, wyjechała, by podjąć się studiów w Kalifornii. Minęło siedemnaście lat, zanim wróciła do ojczyzny. Kiedy to zrobiła, stanęła twarzą w twarz ze społeczeństwem, które było zupełnym przeciwieństwem tej społeczności, w której dorastała.

Jednym z najbardziej widocznych znaków zmian kulturowych w Iranie jest wymóg publicznego noszenia przez wszystkie kobiety chusty. Choć wiele muzułmanek uważa tę praktykę za budującą i potwierdzającą ich tożsamość religijną, w oczach Zachodu noszenie hidżabu zostało zakodowane jako znak ucisku kobiet przez islam. Ten opór staje się być może jeszcze bardziej wyraźny, gdy uwzględni się jednoczesne działanie Rewolucji Islamskiej i ruchów wyzwolenia kobiet w Stanach Zjednoczonych i Europie, które rozwijały się w latach 70. Neshat postanowiła zgłębić ten trudny symbol w swojej sztuce jako sposób na pogodzenie własnych sprzecznych uczuć. W pracy Women of Allah (Kobiety Allaha), rozpoczętej krótko po powrocie do Iranu w 1991 roku, hidżab funkcjonuje zarówno jako symbol wolności, jak i represji.

The veil is intended to protect women’s bodies from becoming the sexualized object of the male gaze, but it also protects women from being seen at all. The “gaze” in this context becomes a charged signifier of sexuality, sin, shame, and power. Neshat is cognizant of feminist theories that explain how the “male gaze” is normalized in visual and popular culture: Women’s bodies are commonly paraded as objects of desire in advertising and film, available to be looked at without consequence. Many feminist artists have used the action of “gazing back” as a means to free the female body from this objectification. The gaze, here, might also reflect exotic fantasies of the East. In Orientalist painting of the eighteenth and nineteenth centuries, for instance, Eastern women are often depicted nude, surrounded by richly colored and patterned textiles and decorations; women are envisaged amongst other beautiful objects that can be possessed. In Neshat’s images, women return the gaze, breaking free from centuries of subservience to male or European desire.

Na większości zdjęć z tej serii fotografowane są osoby trzymające broń. Czasem jest to ujęcie bezczynne, jak w przypadku Rebellious Silence (Buntownicza cisza), a czasem pełne napięcia, z lufą skierowaną bezpośrednio w stronę obiektywu aparatu. Uwzględniając złożone idee "spojrzenia", możemy zastanowić się nad podwójnym znaczeniem słowa "uchwycenia" wizerunku kobiety na fotografii i przemyśleć, czy aparat fotograficzny — zwłaszcza w epoce kolonialnej — nie był używany do naruszania ciał kobiet. Broń, poza oczywistymi odniesieniami do kontroli, reprezentuje również religijne męczeństwo, temat, który artystka odczuwa ambiwalentnie jako outsiderka irańskiej kultury rewolucyjnej.

The contradictions between piety and violence, empowerment and suppression, are most prevalent in the use of calligraphic text that is applied to each photograph. Western viewers who do not read Farsi may understand the calligraphy as an aesthetic signifier, a reference to the importance of text in the long history of Islamic art. Yet, most of the texts are transcriptions of poetry and other writings by women, which express multiple viewpoints and date both before and after the Revolution. Some of the texts that Neshat has chosen are feminist in nature. However, in Rebellious Silence, the script that runs across the artist's face is from Tahereh Saffarzadeh’s poem “Allegiance with Wakefulness” which honors the conviction and bravery of martyrdom. Reflecting the paradoxical nature of each of these themes, histories and discourses, the photograph is both melancholic and powerful—invoking the quiet and intense beauty for which Neshat’s work has become known.

Jako głośna, feministyczna i postępowa artystka, Neshat jest świadoma, że wystawianie jej prac w konserwatywnym współczesnym Iranie byłoby niebezpieczne, toteż od lat 90. mieszka na emigracji w Stanach Zjednoczonych. Dla publiczności na Zachodzie seria "Women of Allah (Kobiety Allaha)" pozwoliła na bardziej szczegółową kontemplację powszechnych stereotypów i założeń dotyczących muzułmanek, a także służy podniesieniu kwestii tłumienia kobiecych głosów w każdej społeczności.

Tekst: Allison Young

[1] Shirin Neshat, “Artist Statement,” Signs Journal, http://signsjournal.org/shirin-neshat/ (dostęp Lipiec 2015)