Średniowieczne rękopisy

Spośród dzieł artystycznych średniowiecza, najwięcej przetrwało ksiąg. Mając na myśli ręcznie pisane księgi, uczeni mówią o rękopisach, a te dodatkowo zdobione nazywają iluminowanymi rękopisami. To najczęściej księgi religijne, które opisują kanon, doktrynę i praktyki chrześcijaństwa. Oprócz nich przetrwały także nieliczne dzieła żydowskie, muzułmańskie oraz inne.

Średniowieczny rękopis był kodeksem, czyli książką zrobioną z arkuszy papieru lub pergaminu włożonych pomiędzy dwie deski. Starożytni uczeni zapisywali na zwojach, które były przechowywane w skrzyniach. Do dziś zachowało się niewiele z nich ponieważ zwoje były szczególnie narażone na fizyczne uszkodzenia. Strony w kodeksach były natomiast chronione przez ich okładki i miały znacznie większe szanse na przetrwanie. W związku z tym, ocalało ich dość sporo.

Francuska Biblioteka Narodowa w Paryżu oraz Biblioteka Brytyjska w Londynie gromadzą największe na świecie kolekcje średniowiecznych rękopisów. Choć zwykle udostępnia się je tylko naukowcom, wiele muzeów i bibliotek umieszcza niektóre z nich na wystawach. Cyfryzacja, czyli tworzenie wysokiej jakości cyfrowych kopii rękopisów jest coraz bardziej powszechna. Obrazy udostępniane są w internecie, co umożliwia szerzej zakrojone badania nad średniowiecznymi księgami.

Oryginalne rękopisy Biblii, dzieł Arystotelesa, Platona czy innych starożytnych pisarzy nie zachowały się do dziś. Znane są dzięki średniowiecznym skrybom, którzy skrupulatnie je kopiowali.

Wykorzystanie i przekazywanie informacji jest dzisiaj szybkie i proste, ale w średniowieczu ten proces był powolny i pracochłonny. Większość ksiąg przechowywano w bibliotekach klasztornych, ponieważ wszystkie były przepisywane ręcznie, najczęściej przez mnichów. Proces kopiowania i rozpowszechniania książek był niezbędny do przekazywania i ochrony wiedzy.

Niektórzy mnisi udawali się do odległych klasztorów, a tam przeglądali i kopiowali księgi, by sprowadzić je do własnych bibliotek. Wiele średniowiecznych zbiorów zniszczyły pożary. Z powodu tych czy innych katastrof nie wszystkie teksty przetrwały do dziś. Imię róży, powieść Umberto Eco, opowiada o utracie "Poetyki" Arystotelesa.

Księgi były niezbędne do praktyki chrześcijaństwa. Średniowieczni misjonarze, tacy jak Święty Augustyn z Canterbury zabierali je ze sobą w podróże do miejsc, w których miały powstawać nowe kościoły. Egzemplarz Ewangeliarza Św. Augustyna przetrwał do dziś w Bibliotece Parkera Kolegium Bożego Ciała w Cambridge. Zawiera on Ewangelie Nowego Testamentu — Mateusza, Marka, Łukasza i Jana — czyli najistotniejsze teksty do nauczania potencjalnych nowych wiernych na temat życia Chrystusa. Seria obrazów ilustrujących życie Chrystusa poprzedza tekst, a każda księga ewangelii zaczyna się od ilustracji szczegółowo ukazującej charakterystyczne dla niej wydarzenia. Niestety niektóre z nich są obecnie zagubione.

Najstarsze rękopisy iluminowane są jednymi z najstarszych rękopisów w ogóle. Ilustrowanie ksiąg pełniło funkcję dekoracyjną, ale tez przaktyczną. Iluminowane inicjały oraz malowane miniatury akcentowały początki ważnych części tekstu i pomagały czytelnikom poruszać się po księdze.

Obrazy na początku rozdziałów przygotowały umysł czytelnika do interakcji z tekstem. Niektóre ilustracje opisywały doktryny, ukazywały wydarzenia lub po prostu opowiadały historie. Gryzmoły czytelników na marginesach są intrygującym obiektem badań dla współczesnych uczonych.

W iluminowanych rękopisach słowa i obrazy uzupełniały się wzajemnie by przekazać średniowiecznym czytelnikom odpowiednią wiedzę. Czasami ci czytelnicy zostawili swój ślad. Księgi były bardzo interaktywne. Prawie wszystkie średniowieczne manuskrypty zapewniały wystarczająco dużo miejsca na marginesach na notatki i komentarze. W ten sposób różnią się od innych rodzajów mediów tym, że pozwalały czytelnikom na zapisywanie reakcji na obraz i tekst.

Esej: dr Nancy Ross