Wczesne chrześcijaństwo, wprowadzenie

Kluczową rolę w rozwoju wczesnego chrześcijaństwa odegrały pewne dwa istotne wydarzenia.

1. Decyzja Pawła Apostoła o rozpowszechnianiu chrześcijaństwa nie tylko wśród palestyńskich żydów, ale na całym greko-rzymskim terytorium.

2. Zaakceptowanie chrześcijaństwa przez cesarza Konstantyna, który na początku IV wieku stał się jego zwierzchnikiem.

Te dwa punkty w historii bezpośrednio wpłynęły na charakter powstającej wówczas chrześcijańskiej sztuki.

Z listów św. Pawła wynika, że to właśnie on przyniósł do greckich i rzymskich miast starożytnego, śródziemnomorskiego świata nową wiarę. Podróżując po miejscach takich jak Efez, Korynt, Saloniki czy Rzym, św Paweł zderzył się z olbrzymią odmiennością religijną i kulturalną tamtych ziem. To jego doświadczenia zadecydowały o kierunku w jakim rozwinęła się później szerzona przez niego religia.

Chrześcijaństwo w pierwszych trzech wiekach swojego istnienia było jedynie jedną z wielu tajemniczych religii, które pojawiały się w rzymskim świecie. Religia była tam podzielona między dwie sfery: sferę życia publicznego oraz tajemniczą sferę mistycznych obrzędów. Jeśli chodzi o kult publiczny to obejmował on przede wszystkim odbywanie zwyczajowych religijnych praktyk, zwłaszcza takich jak składanie ofiar. O początku istnienia polis (czyli greckich miast-państw) ten rodzaj kultu pełnił bardzo ważną rolę w kształtowaniu tożsamości obywateli.

Im bardziej imperium rzymskie się rozszerzało i asymilowało więcej ludzi, tym bardziej potrzebne było tworzenie tożsamości obywateli przez wspólne uczestniczenie w doświadczeniach religijnych. Politeizm Rzymian pozwalał na włączanie bogów, w których wierzyły ludy podbite.

Kiedy cesarz Hadrian stworzył Panteon na początku II wieku, poświecenie budowli wszystkim bogom miało oznaczać rzymską ambicję, by ofiarować bogom wszelki porządek, tak samo jak nowe obce społeczeństwa zostały wcielone w polityczny porządek poprzez rozciągniecie nad nimi władzy rzymskiego cesarza. Rzymska władza na ziemi jest odbiciem boskiego kosmosu.

Dla większości nie było żadnej sprzeczności w uczestniczeniu w religii publicznej i tajemnej prywatnej. Różne doświadczenia religijne odwoływały się do różnych aspektów życia. W przeciwieństwie do tożsamości obywatelskiej, której miał służyć kult publiczny, kult tajemny wiązał się z obawami dotyczącymi osobistego zbawienia. Tajemny kult koncentrował się na jednej głównej tajemnicy, dostępnej tylko dla tych, którzy przeszli inicjację.

To cechy, które chrześcijaństwo dzieli z wieloma innymi tajemnymi kultami owych czasów. We wczesnym chrześcijaństwie nacisk był kładziony na chrzest, który był rodzajem inicjacji i zapoznania neofity z tajemnicą wiary. Chrześcijańska koncentracja na zbawieniu i życiu pośmiertnym nie odbiega od innych tajemnych kultów. Monoteizm chrześcijaństwa jednak zasadniczo odróżniał go od innych kultów. Odmowa pierwszych chrześcijan wzięcia udziału w obrzędach religii państwowej spowodowana ich monoteistycznymi przekonaniami pociągnęła za sobą prześladowania. Chrześcijanie byli postrzegane jako wywrotowcy.

Autor: dr Allen Farber