Wprowadzenie do architektury gotyckiej

Zapomnij o skojarzeniu słowa "gotyk" z ciemnymi, nawiedzonymi domami, Wichrowymi wzgórzami, czy upiornymi, bladymi ludźmi ubranymi w czarny lakier do paznokci i rozdarte sieci rybackie. Oryginalny styl gotycki został stworzony właśnie by wnieść słońce w życie ludzi, a w szczególności do ich kościołów. Aby pozbyć się nagromadzonych przez stulecia uprzedzeń, najlepiej jest wrócić do samego początku słowa "gotyk" i do stylu, który nosi tę nazwę.

Goci byli tzw. plemieniem barbarzyńskim, które sprawowało władzę w różnych regionach Europy, między upadkiem Imperium Rzymskiego a powstaniem Świętego Cesarstwa Rzymskiego (czyli od mniej więcej V do VIII wieku). Nie byli oni znani z wielkich osiągnięć w architekturze. Podobnie jak w przypadku wielu historycznych pojęć artystycznych, „gotyk" zaczął być stosowany do pewnego stylu architektonicznego po tym fakcie.

Styl ten wprowadził w wielu aspektach architektury zdecydowany postęp w stosunku do poprzednich, stosunkowo podstawowych systemów budowlanych, które dominowały. Gotyk wyrósł z romańskiego stylu architektonicznego, kiedy to zarówno długotrwały względny pokój, jak i wynikający z niego dobrobyt pozwoliły na kilkusetletni rozwój kulturalny i wielkie projekty budowlane. Od około 1000 do 1400 roku wybudowano kilka katedr i kościołów o wielkim znaczeniu, szczególnie w Wielkiej Brytanii i Francji, oferując architektom i kamieniarzom możliwość opracowania coraz bardziej złożonych i odważnych projektów.

Najbardziej podstawowym elementem gotyckiej architektury jest spiczasty łuk, przypuszczalnie zapożyczony z architektury islamskiej, obecnej w tym czasie w Hiszpanii. Spiczasty łuk wziął na siebie część naporu ciężaru dachu, a co za tym idzie, zmniejszył naprężenia innych elementów konstrukcyjnych. Dzięki temu możliwe stało się zredukowanie rozmiaru kolumn czy filarów wspierających łuk.

Tak więc, zamiast masywnych, przypominających bębny kolumb, jak w kościołach romańskich, nowe kolumny mogły być smuklejsze. Tę smukłość powtórzono na górnych poziomach nawy, tak aby galeria i clerestorium nie zdawały się przeważać nad dolną arkadą. W rzeczywistości kolumna w zasadzie rozciągała się aż do dachu i stała się częścią sklepienia.

W sklepieniu, spiczasty łuk można było zobaczyć w trzech wymiarach, gdzie sklepienie żebrowane spotykało się w środku sufitu każdej zatoki. To sklepienie żebrowane jest kolejną cechą wyróżniającą architekturę gotycką. Należy jednak zauważyć, że prototypy łuków spiczastych i sklepień żebrowanych pojawiły się już w późnoromańskich budynkach.

Nowe rozumienie architektury i projektowania doprowadziło do jeszcze bardziej fantastycznych przykładów sklepienia i ornamentyki, a wczesnogotycki lub lancetowy styl (z XII i XIII wieku) rozwinął się w gotyk dekorowany lub promienisty (mniej więcej w czternastym stuleciu). Ozdoby z kamienia, w które wmontowywano okna, zwane z niemiecka maswerk, stały się bardziej kwieciste, a inne ozdoby kamienne — jeszcze bardziej żywiołowe w swoim wyrazie.

Sklepienie żebrowe stało się bardziej skomplikowane i często, przez dodanie tzw. żeber gwiaździstych (liern), przyjmowało postać skomplikowanych wzorów, lub, przez dodanie żeber krzyżowych, sklepienia krzyżowego. Kolejne etapy rozwoju polegały na wprowadzeniu tak zwanego stylu pionowego (XV wiek). Sklepienie wachlarzowe zdobiły półkoliste kształty sięgające od wierzchołków żeber kolumnowych.

The slender columns and lighter systems of thrust allowed for larger windows and more light. The windows, tracery, carvings, and ribs make up a dizzying display of decoration that one encounters in a Gothic church. W późnogotyckich budowlach niemal każda przestrzeń jest pokryta dekoracjami. Pomimo, że takie budynki jako całość są uporządkowane i spójne, bogactwo kształtów i wzorów może czynić ten porządek trudny do odczytania na pierwszy rzut oka.

After the great flowering of Gothic style, tastes again shifted back to the neat, straight lines and rational geometry of the Classical era. To w renesansie nazwa "gotyk" zaczęła odnosić się do owego średniowiecznego stylu, który wydawał się prostacki renesansowej wrażliwości. My nadal używamy tej nazwy, ale, miejmy nadzieję, bez owej pogardy, która zaprzecza wzlotom wyobraźni i sukcesom inżynierii, tak potrzebnych do stworzenia tych budowli.

Esej Valerie Spanswick zdjęcia z materiału filmowego Richarda Spanswicka