Katedra w Southwell

Katedra w Southwell w Nottinghamshire, Anglia, nie jest tak sławna, jak niektóre z innych wielkich brytyjskich kościołów średniowiecznych, ani nie jest tak duża. Prezentuje jednak znakomite przykłady zarówno architektury romańskiej, jak i normandzkiej i gotyckiej, i to wszystko w jednym budynku, który doznał niewielkich zniszczeń podczas burzliwych lat angielskiej Reformacji, Wojny Secesyjnej i II wojny światowej.

Budowę obecnego budynku kościoła rozpoczęto około 1108 roku, a zakończono mniej więcej 50 lat później. Podstawowym układem kościołów budowanych w tym czasie był kształt krzyża, ze wschodnim końcem jako wierzchołkiem, transeptami tworzącymi ramię krzyżowe i nawą jako dłuższym przedłużeniem u dołu krzyża. Na końcu wschodnim znajdował się ołtarz i chór, które były używane przez duchownych podczas codziennych mszy. Nawa była dostępna dla społeczności świeckich. Choć średniowieczne brytyjskie kościoły są zorientowane zasadniczo ze wschodu na zachód, wszystkie one różnią się nieznacznie. Kiedy budowano nowy kościół, wybierano świętego patrona i określano położenie ołtarza. W dniu święta patrona wyznaczano linię od wschodu słońca, przez ołtarz, na zachód. To ta linia określała orientację nowego budynku.

Z punktu widzenia prawa kanonicznego, Southwell Minster jest katedrą, ale zamiast grzebania w kościelnych definicjach, w tym eseju przyjrzymy się stylom architektonicznym.

Po wejściu do katedry w Southwell spostrzegamy od razu logicznie zorganizowaną przestrzeń, układającą się w ściśle określonym i rytmicznym porządku. Nawę, w stylu normańskim lub romańskim, wyznaczają proste, zaokrąglone — przywodzące na myśl Rzym — kamienne łuki, wyrosłe z ciężkich, okrągłych kamiennych kolumn. Arkady po obu stronach oddzielają nawę od naw bocznych, co pozwala wiernym przechodzić przez kościół do mniejszych kaplic bocznych. Nad pierwszą kondygnacją znajduje się druga arkada z mniejszymi łukami , tworzącymi galerię, a nad nią kolejna arkada — jeszcze mniejsza — w której są okna, przez które do katedry wpada światło dzienne i którą nazywamy clerestorium. Sufit katedry w Southwell ma typową formę drewnianego sklepienia kolebkowego.

Łuki, stolice kolumn, ościeżnice okienne i portale zdobią rzeźbione wzory, które są geometryczne i proste. Wykonane z gładkiego kamienia, mają wygląd elementów wykonanych z plastiku, zwłaszcza przy oświetleniu w niektórych porach dnia. Kamień ten, permski piaskowiec, ma ciepły kremowy kolor, a ciężkie łuki i masywne ściany dają poczucie siły i trwałości. Ten styl odzwierciedlał ducha czasów Wilhelma Zdobywcy, który najechał Wielką Brytanię w 1066 roku i narzucił rządy twardej ręki zarówno w Kościele, jak i we władzy świeckiej.

Poprzeczne nawy zbudowano także w stylu normańskim, surowym i prostym. Jednak w miarę jak poruszamy się dalej na wschód i wkraczamy w obszar chóru, nieskomplikowana architektura i wystrój ustępuje miejsca ostrym łukom i zygzakowatym ozdobom. Poczucie, że zostaliśmy nagle przeniesieni do innego budynku i miejsca, jest początkowo nieco mylące, aż do momentu, gdy znajdziemy się na wschodnim końcu, całkowicie otoczeni stylem gotyckim.

Gdy budynek został ukończony, pierwotny wschodni koniec katedry w Southwell (i wielu innych średniowiecznych katedr) okazał się zbyt mały, więc został rozebrany i zastąpiony przez większą budowlę, w najnowszym panującym wówczas stylu. Chociaż nowy wschodni kraniec zbudowano w ciągu zaledwie około stu lat od ukończenia pierwotnego budynku, architektura w tym czasie szybko posunęła się naprzód. Teraz łuki były skierowane w górę, a dekoracje znacznie bardziej ozdobne. Nowe techniki konstrukcyjne pozwoliły na zastosowanie większych okien, niż było to możliwe w stylu romańskim.

Kapitularz, rozpoczęty około 1300 roku, dostępny jest od strony północnej transeptu. Był salą spotkań prebendarzy (duchownych otrzymujących stypendium z dochodów kościoła anglikańskiego i niemających ściśle określonych obowiązków duszpasterskich), związanych z katedrą. Każdy prebendarz, który był odpowiedzialny za swój obszar diecezji, miał swoje kamienne krzesło we wnęce w ścianie kapitularza. Wnęki zwieńczono łukami zdobionymi w wykute w kamieniu liście. "Liście z Southwell", przedstawiające dąb, bluszcz, głóg, winogrona, chmiel i inne rośliny, są obecnie uznane za jedne z najlepszych średniowiecznych rzeźb kamiennych w Anglii.

Ponieważ kapitularz wSouthwell jest stosunkowo mały, nie wymaga centralnej kolumny do podparcia dachu, co byłoby konieczne w przypadku większej powierzchni. Ośmioboczne pomieszczenie zwieńczone jest sklepieniem niesionym nie tylko na żebrach sięgających do środka, ale także na żebrach krzyżowych, które rozciągają się między żebrami głównymi. Te pośrednie żebra znane są jako tiercerony i oznaczają dalszy rozwój w kierunku bardziej złożonych i zdobionych sklepień, które są integralną częścią angielskiego stylu gotyku zdobionego i prostopadłego.

Katedra Southwell Minster, jako całość lub w jej poszczególnych fragmentach, jest doskonałym przykładem architektury średniowiecznej w Anglii i jej szybkiego rozwoju w ciągu 200 lat. W ciągu tysiącletniej eksploatacji budynek uległ stosunkowo niewielkim uszkodzeniom lub poważnym zmianom. Częścią jego atrakcyjności jest integralność architektoniczna, a także fakt, że jest on nadal użytkowany.

Z biegiem lat dodano nowe dekoracje, które odzwierciedlają funkcjonującą wspólnotę parafialną — chrzcielnicę z 1661 roku, witraże z różnych wieków, nowoczesną rzeźbę Chrystusa Króla z XX wieku. Kościół nie jest przepełniony turystami, ale nadal jest w dużej mierze lokalną parafią z aktywną kongregacją, która nadal korzysta z budynku. Dzwony katedry dzwonią, wplatając więzy historii w życie społeczności w dwudziestym pierwszym wieku.

Autorką eseju jest Valerie Spanswick