Oprawianie ksiąg

Średniowieczne rękopisy, nawet te niewielkie, bywały zaskakująco ciężkie. Olbrzymie Biblie, wielkie woluminy mogące sięgać nawet pół metra wysokości mogły ważyć 25kg. Czasem potrzeba było dwóch pracowników biblioteki do przyniesienia książki na biurko! Za znaczną część tej wagi odpowiadały deski używane do oprawiania książek. Aby zabezpieczyć stos składek, z których składał się rękopis, z przodu i z tyłu umieszczono drewnianą deskę. Strony były przewiązane skórzanymi pasami, które z kolei mocowano do okładek przez wydrążone w tym celu dziury. Pasy były zamocowane w drewnie tak jak to widać na zdjęciu powyżej (zwróć uwagę na białe paski). Była to zaskakująco mocna oprawa, mogąca wytrzymać wieki. Cała ta kunsztowna stolarka jest obecnie ukryta przed naszymi oczami, ponieważ deski były następnie pokrywane skórą, która często jeszcze ozdabiano. Tysiące kawałków średniowiecznych drzew jest obecnie ukrytych w oprawach książek, jak półkowy mini las.

Innym sposobem oprawy stron była także popularna w średniowieczu mięka oprawa. Nie ma tu okładek z desek, zamiast tego używa się cienkiego pergaminu. Składki (zszywki) w tych oprawach - zwykle w ograniczonej liczbie - są przymocowane do zewnętrznego pergaminu za pomocą cienkich sznurków, które widać na zewnątrz. Rękopis w miękkiej oprawie był lekki, co oznaczało, że był łatwiejszy w transporcie. Zmniejszył się również koszt wytwarzania książek, ponieważ drewno nie było tu potrzebne, a cały proces był mniej czasochłonny. Zapewne dlatego miękka oprawa była dość popularna wśród średniowiecznych studentów.

Wiele średniowiecznych ksiąg było przyjemnych dla oka nawet gdy były zamknięte. Na ich okładkach umieszczano rozmaite ozdobne elementy, a najbardziej rzucającymi się w oczy były tzw. guzy przymocowane do metalowych okuć w rogach okładek, które służyły jako dodatkowa ochrona. Bardziej powszechne były jednak metalowe zatrzaski. Były potrzebne, ponieważ w przeciwieństwie do papieru pergamin miał tendencje do puchnięcia i zlepiania się, co mogłoby spowodować otwarcie książki. Dlatego aby utrzymać ją zamkniętą i chronić jej formę, potrzebne było sztywne zapięcie. Często do oprawy dodawano dekoracje - motywy kwiatowe, wzory ze splątanych linii, a czasem nawet malowane sceny. Takie ozdoby stały się szczególnie powszechne pod koniec średniowiecza.

Tekst: dr Erik Kwakkel