Dekorowanie ksiąg

Niektórzy średniowieczni czytelnicy preferowali ładne obrazki i błyszczące dekoracje w swoich książkach. Lśniące strony nie tylko ich czarowały, ale także dowodziły ich statusu ekonomicznego, lub że prezent, który podarowali, był wyjątkowy. Nieozdobione książki również były drogie, ale dekorowane kopie kosztowały prawdziwą fortunę, zwłaszcza jeśli użyto złota. W procesie zwanym złoceniem, dekorator nakładał na stronę ultra-cienką taśmę rozprasowanego złota. Wyglądała podobnie do współczesnej folii aluminiowej.

Na tej stronie widać, że złote kształty nie były nakładane bezpośrednio na powierzchnię pergaminu, ale rozprowadzone na małych "wzgórzach" z zaprawy (zwróć uwagę na prześwitujący pomarańczowy podkład). W ten sposób złoto mogło złapać światło pod różnymi kątami, co wzmacniało jego olśniewający blask.

Kiedy już wypełniono strony tekstem, rubryki (tytuły lub nagłówki rozdziałów, często w kolorze czerwonym) były na miejscu, a kopista ksiąg naniósł poprawki, przychodził czas na wykończenie. Wiele średniowiecznych ksiąg było w jakiś sposób udekorowanych, często przez różnych artystów. Style oraz jakość a za tym i cena tych dekoracji były dość różnorodne. Najtaniej można było dodać do tekstu ozdobne litery, wykorzystując najczęściej czerwony i niebieski atrament. Często styl zdobień pomagał określić miejsce ich stworzenia, ponieważ artyści z danego kraju, miasta, czy klasztoru mogli specjalizować się w konkretnej czcionce. Na cenowej górnej półce znajdowały się iluminacje: bardzo wyrafinowane małe malowidła, które oprócz szerokiej palety kolorów często posiadały też złocenia. Tak udekorowane księgi sawały się częścią księgozbioru jak wszystkie inne, ale nie były zbyt powszechne.

Zazwyczaj litery łączą się ze sobą formując słowa, które przedstawiają historię. Od czasu do czasu jednak spotykamy literę stanowiącą samodzielna opowieść. To olbrzymie P rozpoczyna imię Paulus (Paweł), który był autorem następującego dalej teksty biblijnego. Aby oznaczyć początek, dekorator poświęcił więcej miejsca literze P oraz użył do jej wyrysowania koloru i złota, przekształcając literę w pomoc wizualną. Umieszczono tu także podobiznę św. Pawła jako żołnierza Chrystusa. W ręku trzyma duży miecz, swój standardowy atrybut w średniowiecznych przedstawieniach, a jego głowa jest wyraźnie łysa, co również pomagało w jego identyfikacji.

Podczas gdy w tym przypadku intencje dekoratora są jasne, znaczenie niektórych inicjałów mogło być zrozumiane tylko dzięki przeczytaniu historii, jaką rozpoczynały. Miniatury zawierały jeszcze bardziej złożone opowieści.

W średniowieczu wypełnienie atramentem było najszybszym i najprostszym sposobem na dodanie odrobiny koloru do strony. Ten styl dekoracji stanowiły zazwyczaj cienkie linie, przeważnie czerwone i niebieskie, rysowane raczej za pomocą pióra niż pędzla. Kręte linie tworzyły żywe wzory pełne nieoczekiwanych krzywizn i zawijasów, przypominając miniaturowe labirynty, w których oczy czytelnika mogły łatwo się zgubić. Gdy przyjrzymy się dokładnie, możemy rozpoznać znajome przedmioty: drzewo, Księżyc, perły, uśmiechniętą twarz. Głównym obiektem przyciągającym tu uwagę jest wielka litera, w tym przypadku litera "M" (od "Marcus"). Zdobienie wzmacniało ważną funkcję tej litery jako znacznika nowego fragmentu tekstu, pomagając czytelnikowi łatwiej go odnaleźć. Charakterystycznie układające się wzory można często było przypisać do kokretnego miasta lub regionu, co sprawiało, że stawały się użytecznym narzędziem dla historyków.

Tekst: dr Erik Kwakkel