Wprowadzenie do średniowiecznych rękopisów

Oto średniowieczna księga. Nie drukowana. Pisana ręcznie. Pisana piórem lub trzciną. W historii istniały różne metody pisania. Średniowieczne rękopisy świadczą o czymś ciekawym: ludzie uczyli się pisać w stylu typowym dla regionu. Tak jest też dziś. Czasem widzę, czy ktoś nauczył się pisać w Anglii czy w USA. Wygląda to inaczej. Dla sprcjalisty różnice są wielkie. Często, choć nie zawsze, od razu widać, że skryba uczył się w Niemczech, Francji, Anglii, Włoszech lub Hiszpanii. - Można stwierdzić, kiedy pisano tekst? - To się po prostu wyczuwa. Księga do nas mówi. Między rokiem 800, gdy panował Karol Wielki, a późniejszym okresem, około 1500 r., dominowały dwa rodzaje pisma: minuskuła karolińska i tekstura gotycka, czyli po prostu pismo gotyckie. W czasach karolińskich, a zatem w IX-X wieku... - ...wprowadzono standard. - Minuskułę karolińską, pismo Karolingów. Jakie pismo widzimy tutaj? Księga krzyczy do mnie: "Jestem z XI w." i dodaje: "Powstałam pod koniec XI w.". Świadczą o tym szczegóły. Badanie detali to podstawa. Widzimy literę "m". Oczywiście ma trzy laski. Są nachylone w lewo, czyli to "m" jest typu karolińskiego. a tu mamy "n", którego laski są skierowane w prawo. Od razu rozpoznałeś pismo karolińskie. Tak, to widać natychmiast. Np. po kształcie lasek "m". Przyglądając się uważnie, dostrzeżecie pierwsze cechy pisma - następcy minuskuły karolińskiej. Pisma gotyckiego. - Mamy tu kombinację. - Tak, pismo hybrydowe. Widać, że skryba już przechodzi do nowego stylu gotyckiego, ale nie przestał pisać starym sposobem. - Gdzie są elementy gotyckie? - To na przykład kanciastość. Zaokrąglenia typowe dla pisma karolińskiego zostają spłaszczone. Od razu widać to w "h". Grzbiet tej litery jest prosty. Kojarzy mi się ze stokiem narciarskim. Tę cechę ma też "p". "C" oraz "o" jeszcze nie, ale później się zmienią. Widać to też w połączeniu "pp". Tu są dwa "p". Rozdzielone. Wiem zatem, że tekst napisano przed 1150 rokiem. Badania moje i innych znawców wskazują, że około 1150 r. zaszła zmiana: przestano pisać te litery oddzielnie. Pismo karolińskie powstało u Karolingów, na dworze Karola Wielkiego, na terenie dzisiejszych Niemiec. A pismo gotyckie? To ciekawe: minuskułę karolińską stworzono celowo, w bardzo krótkim czasie, a pismo gotyckie ewoluowało naturalnie. Karol Wielki kazał używać minuskuły w dokumentach i księgach ze swojego dworu oraz skryptorium, a gotyk wykształcił się samorzutnie. Cesarstwo Karola Wielkiego było ogromne. Pisano różnymi stylami; dokumenty jednych były nieczytelne dla innych. - Trudno rządzić takim imperium! - Tak. Z potrzeby ujednolicenia powstała minuskuła karolińska. Gotyk zaś rozwijał się bardzo powoli, od końcowego okresu XI w. W tej księdze z końca XI w. widać już gotycką kanciastość. Miejscami piętki są skierowane w prawo. To nowe pismo rozwijało się długo, bo aż do połowy XIII w. W piśmie gotyckim stopniowo zmniejszano światło w tekście. Wciskano zdanie w mniejszą przestrzeń. - Dlaczego? - Nie wiemy. Robiono to w całej Europie. Litery zbliżały się do siebie. Przez to ściskanie linii nawet zaczynały na siebie nachodzić. Teksty było coraz trudniej czytać. Tak, ponadto wprowadzano skróty... Na stronie mieściło się więcej tekstu. Strona zapisana szerokim pismem karolińskim zawierała 4 razy mniej tekstu niż strona zapisana gotykiem. Dzięki temu wykonywanie ksiąg potaniało? W aspekcie komercyjnym - niewątpliwie. Czy tekst zagęszczano z przyczyn estetycznych, czy żeby rzadziej przewracać strony? A może dla oszczędności? - Myślę, że tego nie wiemy. - Jeszcze nie.