Średniowieczne kościoły: źródła i formy

Wiele europejskich średniowiecznych katedr to prawdziwe muzea sztuki, prezentujące wspaniałe przykłady rzemiosła i sztuki. Same budynki także są imponujące. Mimo że style architektoniczne różnią się w zależności od miejsca i samego budynku, istnieją pewne uniwersalne cechy monumentalnych kościołów budowanych w średniowieczu, których prototypem była rzymska bazylika.

W starożytnym Rzymie bazyliki były miejscem dla sądów i urzędników. Budynek był prostokątny, z długą częścią centralą tworzącą nawę. W tej części wnętrze było najwyższe. Nawa była otoczona kolumnadami (rząd kolumn) z obu stron  one wyznaczały boczne nawy, niższe niż centralna część budynku. Ponieważ nawy boczne były niższe, dach nad tymi partiami budynku znajdował się poniżej dachu nawy głównej, pozwalając na zastosowanie okien pod sufitem nawy głównej. Ściana z oknami nosiła nazwę clerestorium. Na odległym końcu nawy, po przeciwnej stronie wejścia znajdowała się półkolista przestrzeń zwieńczona półkopułą. Ta część nazywana absydą służyła za miejsce urzędowania sędziego lub wysokiego urzędnika prowadzącego sprawę sądową.

Takie rozplanowanie przestrzeni pozwalało wielu ludziom jednocześnie przemieszczać się w dużym i imponującym wnętrzu, toteż generalne założenia bazyliki stały się oczywistym wyborem dla wczesnych chrześcijańskich budowli modlitewnych. Rytuały religijne, msze i pielgrzymki, które były bardzo popularne w średniowieczu, wyglądały zupełnie inaczej niż ich dzisiejsze odpowiedniki; by zrozumieć architekturę katedry, trzeba zrozumieć, jak korzystano z tego budynku i jego poszczególnych części.

Średniowieczne kościoły s zwykle zorientowane tak, by ołtarz był umiejscowiony na wschodzie, są jednak drobne różnice. Kiedy budowano nowy kościół, wybierano świętego patrona i określano położenie ołtarza. W dniu święta patrona wyznaczano linię ze wschodu, przez ołtarz na zachód. Dopiero teraz znane było dokładne położenie budynku.

Mniejsze wejście na zachodnim krańcu nazywano  narteksem , ale nie znajdujemy go często w średniowiecznych kościołach. Na co dzień wchodziło się bocznymi drzwiami z północnej lub południowej strony. Z głównego wejścia, po zachodniej stronie,korzystano jedynie w czasie ważnych ceremonii.

Musisz wyobrazić sobie przestrzeń wewnątrz bez krzeseł czy ławek, do których jesteśmy przyzwyczajeni. W bardzo okazałych budynkach mogły być nawet dwa rzędy naw bocznych, jedna wyższa, druga niższa. Ta sama hierarchia rozmiarów i proporcji dotyczyła też traktów. Jeśli chodzi o dach, to charakterystyczne dla tej epoki było sklepienie łukowe . 

The major arcade (row of arches) at the ground floor level is topped by a second arcade, called the gallery, which is topped by the clerestory (the windows). In later Gothic churches, we sometimes see yet another level below the clerestory, called the triforium.

Nawa służyła do przeprowadzenia procesji duchownych do ołtarza. Ołtarz główny znajdował się w miejscu rzymskiej absydy, choć w niektórych kościołach znajduje się nieco bardziej z przodu. Przestrzeń wokół ołtarza—chór i prezbiterium—były zastrzeżone dla kleru i mnichów, którzy wykonywali posługi w czasie mszy przez cały dzień.

Katedry i kościoły przyklasztorne są znacznie większe niż wskazywałyby na to potrzeby miejscowej ludności. Były przygotowywane z myślą o rzeszach pielgrzymów, którzy wędrowali od świątyni do świątyni i modlili się przed kolejnymi ołtarzami do tego, co uważali za fragment prawdziwego krzyża jezusowego, kości świętego czy królewskiego grobowca. Pielgrzymi wchodzili do kościoła i wybierali swoją drogę do ołtarza lub kaplicy, w której chcieli się pomodlić—boczne nawy stanowiły dla pielgrzymów wygodną ścieżkę komunikacji bez zakłócania trwającej mszy.

Zmiany w planach budowanych kościołów pokazuj, że wkrótce absyda zaczęła się wydłużać, tworząc więcej miejsca dla chóru. Końcowe odcinki naw bocznych przed ołtarzem przekształciły się w boczne skrzydła, zwane transeptami. Zostały powiększone, by zapewnić więcej miejsca na grobowce, kaplice i jeszcze więcej pielgrzymów.

The area where the axes of the nave and transepts meet is called, logically, the crossing.

Dodatkowa nawa często okrąża absydę i biegnie za ołtarzem. Nosi nazwę ambulatorium i tworzy przestrzeń dla dodatkowych małych kaplic, nazywanych kaplicami promienistymi, rozmieszczonych promieniście za ołtarzem, lub kaplic bocznych. Oczywiście istnieje wiele wariantów dla podstawowych składników średniowiecznego kościoła. Różne regiony miały różne gusta, większe lub mniejsze możliwości finansowe, bardziej lub mniej doświadczonych architektów i murarzy, którzy tworzyli różnorodne średniowieczne budynki sakralne stojące do dziś.

Autorką eseju jest Valerie Spanswick