Słowniczek terminów muzycznych

Akcent
Podkreślenie lub “pchnięcie” na początku dźwięku.

Adagio (wł)
Oznacza wolne tempo. Czasami Adagio jest nazwą utworu lub jego części np. Adagio Mozarta na skrzypce i orkiestrę.

Andante (wł.)
W tempie spokojnego kroku; umiarkowane tempo.

Takt
Określona liczba dźwięków (nut i pauz), ułożona według metrum, zawarta pomiędzy dwoma pionowymi kreskami zwanymi kreskami taktowymi. Zobacz Podstawy Muzyki: Nuty i Rytm, Lekcja 1.: Nuty, Wartości nut, Czas trwania i Metrum

Rytm
Regularny wzorzec w takcie. Zobacz Podstawy Muzyki: Nuty i Rytm, Lekcja 1.: Nuty, Wartości nut, Czas trwania i Metrum

Kadencja (wł.: cadenza)
Rozszerzony fragment solo (grana przez jednego wykonawcę) w partii solisty w koncercie. Kadencją może być też solo w utworze orkiestrowym dla jednego lub grupy instrumentów. Zobacz Ludwig van Beethoven: Symfonia nr 5, analiza Gerarda Schwarza (Część 1), Część I

Chorał
Pierwotnie nawiązuje do melodii Niemieckiego hymnu Protestanckiego. Jako utwór zazwyczaj ma znaczenie kompozycji chóralnej, wykonywanej wokalnie lub instrumentalnie, tak jak chorał Bacha. Słowo “Chorał”jest czasem używane jako nazwa dla chóru.

Akord
Akordem określamy współbrzmienie co najmniej dwóch dźwięków.

Koncert
Dzieło dla jednego lub grupy wykonawców (solistów) z towarzyszeniem orkiestry.

Crescendo (wł.)
Narastanie, jak w zwiększaniu natężenia dynamiki dźwięku, lub granie coraz głośniej.

Decrescendo/Diminuendo (wł.)
Zmniejszanie, uciszanie. Przeciwieństwo crescendo.

Dolce (wł.)
Wykonywać słodko, delikatnie.

Takt po przedtakcie
Pierwszy takt utworu (po przedtakcie) wykonywany zgodnie z metrum. Zobacz Ludwik van Beethoven: Symfonia nr. 5, lekcja dyrygowania z Gerardem Schwarzem (Część I)

Ensemble
1) Grupa ludzi wspólni koncertujących, zespół; 
2) Wykonanie utworu solo lub wraz z zespołem.

Fanfara
Utwór muzyczny używany jako sygnał. Zwykle grany przez blaszaną sekcję dętą lub przez jeden instrument, najczęściej trąbkę.

Fermata
Symbol, który nakazuje wykonawcy przedłużenie wartości rytmicznej nuty lub pauzy o czas nieokreślony, pozostawiony jego wyczuciu. Zobacz Ludwik van Beethoven: Symfonia nr. 5, lekcja dyrygowania z Gerardem Schwarzem (Część I)

Bemol
Gdy bemol ♭ jest dodany do nuty, obniża ją o pół tonu.  Przykładowo, jeśli mamy nutę d i umieścimy przed nią bemol, stanie się ona nutą des.

Forma
Kształt lub organizacja utworu.

Forte (wł.)
Głośno lub mocno.

Fortissimo (wł.)
Głośniej niż forte.

Półton
Interwał muzyczny (taki jak E-F lub H-C) równy 1⁄12 oktawy.

Harmonia
Jednoczesne brzmienie kombinacji gam, zachowywana wtedy, gdy połączeń akordów przyjemnie się słucha.

Instrumentacja
Również zwana orkiestracją (w odniesieniu do orkiestry). Jest to sposób, w jaki kompozytor lub aranżujący utwór przydziela poszczególne partie do konkretnych instrumentów.

Klucz
Zbiór gam opartych na poszczególnym ze stopni, tworząc skalę. Stanowi on podstawę brzmienia fragmentu lub całego utworu.

Larghetto (wł.)
Zazwyczaj odrobinę szybciej niż largo.

Largo (wł.)
Oznacza szeroko. W muzyce określenie powolnego tempa.

Dur
Odnosi się do konkretnego akordu lub klucza. 
A. Jeśli odnosi się do akordu to jest on zbudowany na trzech dźwiękach w następujących odstępach: pomiędzy pierwszym i drugim dźwiękiem są cztery. półtony, zaś pomiędzy drugim i trzecim są trzy półtony. Półton jest najmniejszym interwałem (odległością pomiędzy dźwiękami) w zachodniej muzyce klasycznej. Jest to odległość od dowolnego klawisza fortepianu do najbliższego sąsiedniego klawisza (białego lub czarnego).

B. Jeśli dur dotyczy klucza, określa on tonację utworu, najczęściej wykorzystywany jest akord toniczny centralny lub “rozwiązujący” utwór. Na przykład Symfonia nr. 3 Schumanna jest w tonacji Es-Dur, jej pierwsza i ostatnia część zaczyna i kończy się w tonacji Es-Dur. Oczywiście wiele innych tonacji i akordów przewija się w pięciu częściach tego dzieła, jednak najbardziej słyszalna jest tonacja Es-Dur.

Metrum
Jednostka czasu w muzyce posiadająca określoną ilość jednostek metrycznych o ustalonym czasie trwania, przypadających na jeden takt.

Melodia
Rozpoznawalne następowanie dźwięków, powtarzające się w czasie utworu.

Mol
Odnosi się do konkretnego akordu lub klucza.
A. Jeśli odnosi się do akordu to jest on zbudowany na trzech dźwiękach w następujących odstępach: pomiędzy pierwszym i drugim dźwiękiem są trzy. półtony, zaś pomiędzy drugim i trzecim są cztery półtony.

B. Jeśli mol dotyczy klucza, określa on tonację, na której oparty jest utwór, najczęściej wykorzystywany jest akord toniczny jako główny akord utworu. Na przykład pierwsza część Symfonii nr.5 Beethovena jest w C-moll. Najbardziej słyszalnym akordem jest akord C-moll, a centralny dźwięk to C. Oczywiście wiele innych tonacji i akordów przewija się w utworze.

Molto vivace (wł.)
Żywo lub bardzo szybko, żwawo.

Motyw
Rozpoznawalne następstwo dźwięków, krótszy od melodii.

Część
Jest jednostką dzielącą symfonię albo koncert. Składa się zwykle z wielu tematów i pomysłów muzycznych.

Nuty
Symbole reprezentujące dźwięki i ich wysokość oraz czas ich trwania.  Zobacz Podstawy Muzyki: Nuty i Rytm, Lekcja 1.: Nuty, Wartości nut, Czas trwania i Metrum.

Oktawa
Interwał pomiędzy dwoma nutami, z których wyższa ma dwa razy większą częstotliwość akustyczną od niższej. W skalach durowych i molowych odległość tego interwału to osiem tonów, stąd termin “oktawa.”  (w molowej lub durowej skali osiem tonów to wynik kombinacji “całych tonów” i “półtonów”)

Opus (łac.)
Dzieło. Numery dzieł są zazwyczaj nadane przez kompozytora. Najczęściej numery opusów są przypisywane według kolejności ich powstawania; czasami jednak według kolejności publikacji.

Pianissimo (wł.)
Ciszej niż piano.

Piano (Italian)
Delikatnie, miękko.

Pitch
The frequency of a note determining how high or low it sounds (“frequency” in this context is the number of complete oscillations per second of energy as sound in the form of sound-waves).

Piu (Italian)
Więcej, bardziej. Na przykład piu piano znaczy ciszej (bardziej delikatnie).

Rozwiązanie akordu
Grupa akordów może tworzyć napięcie harmoniczne. Gdy napięcie zostanie złagodzone przez zgodnie brzmiący (przyjemny) akord, „rozwiązuje się” i dlatego nazywa się to rozwiązaniem.

Skala
Szereg przylegających dźwięków, ułożony w następstwo całych tonów i półtonów, na przykład tak jak w skalach durowych lub molowych. Konkretna skala jest zdefiniowana przez charakterystyczny wzór interwałów oraz przez najbardziej wyróżniający się dźwięk, znany jako tonika.

Sempre (wł.)
Zawsze. Na przykład sempre forte będzie znaczyło zawsze głośno.

Sempre piu (wł.)
Zawsze więcej.

Sforzando (wł.)
Nasilająco, zazwyczaj akcentując.

Krzyżyk
Gdy symbol krzyżyka ♯ jest dodany do nuty, podwyższa wysokość jej dźwięku o pół tonu. Przykładowo, jeśli mamy nutę d i umieścimy przed nią bemol, stanie się ona nutą dis.

Solo
Na jeden głos (wykonawcę), lub granie, śpiewnie samemu, bez innych instrumentów czy głosów. W utworach na orkiestrę rozumiane jako ważna partia dla solisty (wykonującego solo), pomimo tego soli to także wykonywanie partii samemu ale na przemian z innymi członkami zespołu.

Sekunda (lub “cały ton”)
Interwał pomiędzy dźwiękami (na przykład c–d lub c–h♭) składający się z dwóch półtonów.

Symfonia
Budowa utworu dla dużego zespołu (orkiestry).

Tempo (wł.)
Szybkość wykonywania utworu.

Temat
Najważniejsza melodia w dziele muzycznym. W utworze może występować jeden główny lub więcej tematów.

Tonalność
Organizacja wszystkich tonów i harmonii w utworze muzycznym w relacji do toniki.

Tonika
Wysokość dźwięku na pierwszym stopniu gamy (molowej bądź durowej), akord tonalny utworu skomponowanego w konkretnej tonacji.

Przedtakt
Jest to niepełny takt na początku utworu (najczęściej jedna nuta - odbitka) przed pierwszym taktem. Zobacz Ludwik van Beethoven: Symfonia nr. 5, lekcja dyrygowania z Gerardem Schwarzem (Część I).