Caravaggio, Złożenie do grobu

Życie i osobowość większości artystów poznajemy zwykle dzięki biografiom napisanym przez ludzi im współczesnych lub przyjaciół. Jednak wiedzę o życiu Michelangela Merisi da Caravaggia czerpiemy przede wszystkim z rejestrów policyjnych. Z dokumentów tych wynika, że był on osobą wybuchową, potrafił posunąć się do przemocy, był wielokrotnie aresztowany i przebywał w więzieniu za napaść. W aktach policyjnych pojawia się zarówno za lżejsze przewinienia, takie jak noszenie broni bez zezwolenia, jak i poważniejsze przestępstwa, np. udział w zaciekłych bójkach. Pewnego razu był przesłuchiwany, ponieważ „obraził” kobietę i jej córkę — pozostaje nam jedynie domyślać się, co mogło to oznaczać! Doszło nawet do tego, że zabił człowieka z powodu zakładu i ostatnie kilka lat życia spędził uciekając przed policją.

Po ukrzyżowaniu naśladowcy Chrystusa (Nikodem, Józef z Arymatei i Maria Magdalena) wraz z jego Matką zdejmują ciało Chrystusa z krzyża i umieszczają je w grobie.

Jedną z pierwszych rzeczy, które można zauważyć w stylu Caravaggia, i co widzimy także na obrazie Złożenie do grobu, jest ciemność. Powstało nawet pojęcie: tenebroso, oznaczające ciemny styl. Wydarzenia przedstawione przed Caravaggia rozgrywają się jakby spowite w ciemności nocy z efektem niemal punktowego światła padającego na postaci (czyż nie wygląda to jak ciemna scena teatralna, która została oświetlona reflektorem?).

Należy zauważyć kilka istotnych cech tego obrazu:
Nie ma on tła — tylko ciemność. Nie ukazuje architektury ani pejzażu, dlatego skupiamy się wyłącznie na postaciach, które znajdują się na pierwszym planie obrazu. Efekt oświetlenia punktowego jest bardzo dramatyczny, tworzy wyraźne kontrasty światła i ciemności. Inaczej mówiąc, modelowanie światła jest zazwyczaj powolnym przejściem od jasnego do ciemnego, podczas gdy tutaj mamy bardzo ciemne cienie tuż obok obszarów jasno oświetlonych. Stwarza to bardzo teatralny efekt.

Praktycznie wszystkie elementy obrazu znajdują się na pierwszym planie, tuż obok nas, widzów. Spójrzmy na ciało Chrystusa — jest tak blisko, że wydaje nam się, jakbyśmy mogli go dotknąć. Spójrzmy także na krawędź grobowca, jest ona jakby ucięta, więc mamy wrażenie, że wstępuje w naszą przestrzeń. Zwróćmy uwagę na postać w pomarańczowej szacie trzymającą nogi Chrystusa — skrót perspektywiczny sprawia, że jej łokieć wkracza w przestrzeń widza. Jedną z głównych cech sztuki barokowej jest przełamanie bariery między przestrzenią widza a przestrzenią obrazu, dzięki czemu czujemy się jej częścią. Artyści baroku bardzo często używali skrótu perspektywicznego.

Artyści barokowi byli zainteresowani dynamiką ruchu. Na obrazie widzimy moment, w którym Chrystus jest składany do grobu. Ta czynność dzieje się na naszych oczach — chwila została uchwycona w czasie. Możemy zauważyć, że postaci tworzą linię ukośną — to kolejna ważna cecha sztuki barokowej. W okresie późnego renesansu często spotykaliśmy się z kompozycją wpisaną w piramidę — kształt nadający wrażenie stabilności. W sztuce barokowej widzimy z kolei przekątne, które czasem przecinają się, tworząc X.

Caravaggio stworzył kompozycję, która sprawia wrażenie, że ciało Chrystusa jest opuszczane prosto w przestrzeń, w której się znajdujemy, jakbyśmy sami stali w grobie. Jednym z najważniejszych celów sztuki barokowej jest angażowanie widza.

Sztuka barokowa cechuje się dużym realizmem — postaci nie tylko wyglądają „zwyczajnie”, artysta ukazuje nam również prozaiczny charakter tej chwili. Ciało Chrystusa wygląda na rzeczywiście martwe, postaci z trudem utrzymują ciężar jego ciała, próbując ostrożnie spuścić je do grobu.

Wszystkie postaci wyglądają bardzo zwyczajnie, w ogóle nie są wyidealizowane, jak w sztuce późnego renesansu. Spójrzmy na mężczyznę trzymającego nogi Chrystusa. Niemal przypomina nędzarza. Zwróćmy uwagę na jego nogi i stopy — wyglądają tak pospolicie — prawie możemy sobie wyobrazić, że spód jego stóp jest brudny. Nawet Chrystus wygląda jak zwykły człowiek. Są to ludzie, z którymi możemy się bardziej utożsamiać — w przeciwieństwie do wyidealizowanych postaci z okresu późnego renesansu.

Jednym z moich ulubionych elementów tego obrazu jest postać podtrzymująca ramiona Chrystusa. Podczas gdy mężczyzna obejmował tułów, jego palce wsunęły się w ranę, którą zadano Jezusowi na krzyżu (Chrystus został dźgnięty pomiędzy żebra przez rzymskiego żołnierza). Widok ten może spowodować, że poczujemy się nieswojo — ale takie było założenie. Sztuka barokowa chce dotrzeć do Ciebie poprzez wzbudzenie reakcji w Twoim ciele — byś naprawdę ją poczuł. Czym innym jest wiedzieć coś — czym innym jest tego doświadczyć. Takie właśnie doświadczenie sztuki barokowej powinno w założeniu pochodzić z wnętrza Twojego ciała.

Autorami eseju są dr Beth Harris i dr Steven Zucker.