Rembrandt, Autoportret z Saskią

W dobie filmowych superbohaterów i gier fabularnych, kto nie wyobrażał sobie samego siebie w innej roli? Siedemnastowieczny holenderski malarz, Rembrandt van Rijn z pewnością to robił. Na swojej akwaforcie z 1636 roku, Autoportrecie z Saskią, zarówno on sam, jak i jego żona są ukazani w historycznych ubraniach. Rembrandt ma na sobie fantazyjny, zawadiacko przekrzywiony, szesnastowieczny beret i płaszcz obszyty futrem, podczas gdy Saskia nosi staromodny welon. Takie ukazanie swojej własnej postaci nie było dla Rembrandta nietypowe - tylko dwa razy namalował siebie w manierze odpowiadającej jego czasom, jako amsterdamskiego dżentelmena.

Niezależnie czy był to obraz, akwarela czy rysunek, Rembrandt, który namalował więcej autoportretów niż jakikolwiek malarz przed nim (około 75), preferował przedstawiać siebie w różnych wyimaginowanych rolach. Można go zobaczyć jako żołnierza w staromodnej zbroi, niechlujnego żebraka, stylowego renesansowego dworzanina, egzotycznie ubranego orientalnego dowódcę czy nawet w roli świętego Pawła.

Oprócz bycia jednym z wielu autoportretów, ta niewielka akwaforta może być również postrzegana jako przykład portretu małżeńskiego. Młoda kobieta, siedząca z trzydziestoletnim Rembrandtem przy stole to jego żona, Saskia van Uylenburgh. Rembrandt najprawdopodobniej poznał Saskię podczas pracy dla jej kuzyna, Hendricka Uylenburgh, marszanda, który posiadał sklep w Amsterdamie. Pobrali się 22 czerwca 1634 r. i pozostali razem przez trzynaście kolejnych lat, aż do przedwczesnej śmierci Saskii w wieku 30 lat. O dziwo jest to jedyna akwaforta, która kiedykolwiek powstała, ukazująca Rembrandta i Saskię razem.

Dwie postaci są ukazane w sposób połówkowy, usadzone wokół stołu przed jasnym tłem. Rembrandt dominuje na obrazie, angażując widza poważnym spojrzeniem. Rondo kapelusza rzuca cień na jego oczy, co tylko dodaje tajemniczości obliczu malarza. Saskia siedzi za nim, ukazana w mniejszej skali i wydaje się być pogrążona we własnych myślach. Prawie tak, jakbyśmy przerwali tej dwójce cichy moment w ich codziennym życiu.

Jednak Rembrandt przekształcił tradycyjny portret małżeński w coś bardziej pomysłowego. Na tej akwaforcie Rembrandt po raz pierwszy zaprezentował siebie jako artystę w pracy. W lewej ręce trzyma uchwyt na ołówek i prawdopodobnie rysuje na papierze leżącym przed nim. Przez zidentyfikowanie samego siebie jako rysownika, Rembrandt zwraca uwagę na swoje mistrzowskie opanowanie czegoś, co było uważane za najbardziej podstawową umiejętność artysty.

Czy maluje on Saskię czy może jest ona tam wyłącznie po to, aby wspierać i inspirować męża w procesie twórczym? Chociaż znaki na jego papierze nie zapewniają jednoznacznej odpowiedzi, to z pewnością nie było niczym niezwykłym dla malarza, aby używać żony jako modelki. Przez cały czas trwania ich małżeństwa wiele razy służyła mu jako modelka.

Tworzenie akwaforty to proces rytowania w kawałku blachy (zazwyczaj miedzianej), która jest pokryta woskowatym, kwasoodpornym materiałem. Artysta używa rylca, aby odsłonić metal. Blacha jest później zanurzana w kwasie, który "wgryza się" w metal, zostawiając linie. Poprzez kontrolowanie ilości czasu, który blacha spędza w kwasie, artysta może zrobić płytkie, cienkie linie lub głębokie i ciężkie. Po usunięciu powłoki blacha napełniana jest atramentem, a potem podkładana pod prasę drukarską wraz z arkuszem papieru, na którym powstaje odbicie. Zazwyczaj artysta może stworzyć około 100 doskonałych kopii z jednej blachy.

Rembrandt jest uważany za jednego z największych rytowników w historii sztuki i pierwszym artystą używającym tej techniki jako głównej formy artystycznego wyrazu. Jego praca w tym medium obejmuje blisko 300 akwafort tworzonych przez cały okres jego kariery. Można dostrzec wielką różnorodność w tych pracach, bo Rembrandt przedstawiał wszystkie tematy popularne w swoich czasach: historię, krajobrazy, martwą naturę, nagość i codzienne życie, a także portrety.

Zazwyczaj Rembrandt używał miękkiego podłoża, które pozwalało mu swobodnie "rysować" na blasze (najwcześniejsi rytownicy używali podłoża twardego) i wiele z jego wczesnych akwafort cechuje bezpośredniość i spontaniczność nagłego szkicu. W zasadzie większość dowodów sugeruje, że pracował on bezpośrednio na blasze, najprawdopodobniej z wstępnym rysunkiem przed oczami, który służył mu za pierwowzór. W swoich obrazach natomiast rozwinął swój własny styl, który odróżniał go od sobie współczesnych. Jego eksperymentalna natura doprowadziła go w końcu do odkrywania efektów użycia różnych typów, wag i kolorów papieru do jego drukowanych prac.

Rembrandt jest również znany za swoją praktykę różnicowania stopnia i głębokości rytu na blasze, podejście, które widać powyżej. Postać samego Rembrandta jest wyraźniej wyryta niż postać Saskii. Ta technika sugeruje nie tylko, że artysta jest bliżej w stosunku do widza, ale również kładzie na niego większy nacisk. Postać Saskii, z drugiej strony, jest delikatniej wyryta, czego efektem jest wrażenie, że siedzi ona dalej i odgrywa mniej ważną rolę. Te różnice stały się podstawą do twierdzeń, że Rembrandt mógł namalować Saskię pierwszą, a dopiero potem dodać swoją postać. Ten wniosek może być poparty przez linie jej sukni - ciągną się dalej pod jego płaszcz.

Inną rzeczą, która sprawia, że Rembrandt wyróżnia się spośród sobie współczesnych jest to, jak często tworzył on wiele wersji jednego obrazu. Ta akwaforta, na przykład, istnieje w trzech wersjach. Poprzez przerabianie blachy artysta był w stanie odkrywać nowe sposoby na przekazywanie siły swojej wyobraźni.

Esej autorstwa dr Wendy Schaller

Dodatkowe materiały: