El Greco: Widok Toledo

Pejzaże mają często na celu udokumentować wygląd pewnego czasu w pewnym miejscu, zamrozić pewien moment i uwiecznić go. Nie dotyczy to Widoku Toledo El Greco. O ile duży kościół jest w odpowiednim miejscu miasta, El Greco zmienił lokalizacje wielu innych budynków, co udowadnia, że udokumentowanie nie było priorytetem artysty. Zamiast powiedzieć nam, jak wyglądało Toledo, na swoim obrazie El Greco przekazał uczucia wywołane przez miasto. Toledo staje się środkiem, którym artysta wyraził wewnętrzny stan psychologiczny oraz, być może, obserwację na temat natury relacji człowieka ze sferą boską.

Przy użyciu głównie ciemnych, nastrojowych kolorów, El Greco uchwycił hiszpańskie miasto Toledo na szczycie pofałdowanego wzgórza. Właściwe miasto zajmuje tylko niewielką przestrzeń na środku obrazu, a dominują krajobraz i niebo. Jest to z pewnością niezwykłe niebo - chmury El Greco są o krok od pęknięcia i zrzucenia burzy na miasto. Budynki zdają się pełznąć przez obraz, a skręcające linie na wzgórzu tworzą wrażenie, że widok się przemieszcza, jakby był żywy.

W Toledo El Greca za chwilę ma się coś stać, a raczej nie będzie to nic dobrego.

Aby zrozumieć, jak radykalny jest ten obraz, trzeba rozważyć kilka okoliczności historycznych. Po pierwsze, El Greco malował w Hiszpanii ery Kontrreformacji, w której nakazy religijne z Soboru Trydenckiego (trwający do 1563) zakazały pejzażu jako odpowiedniego tematu obrazu. O ile głównym mecenasem sztuki artysty był sam Kościół, malarz złamał tę konwencję, przez co Widok Toledo został nazwany pierwszym hiszpańskim pejzażem. Imponuje jeszcze bardziej fakt, że pejzaże miejskie nigdzie nie istniały w XVI wieku. El Greco mógł dosłownie stworzyć ten gatunek. Dla niektórych historyków sztuki jest to tak intrygujące, że zaproponowali, że skoro El Greco często umieszczał widoki Toledo w tłach obrazów religijnych i portretów, Widok Toledo mógł być fragmentem tła większego obrazu. Jednakże dziś wiemy, że tak nie jest.

Chociaż El Greco, "Grek", jest najczęściej znany jako hiszpański malarz, urodził się jako Domenikos Theotokopouolos na Krecie w 1541 i spędził dużą część życia we Włoszech. Odbył naukę w tradycji bizantyńskiego malarstwa ikonowego na Krecie lub w Wenecji, w której osiedliło się wielu Kreteńczyków, a od lat 60 XVI w. malował w warsztacie Tycjana. W latach 70. tamtego wieku wyjechał do Rzymu. Mimo, że El Greco darzono szacunkiem we Włoszech, nie udało mu się w mieście utrzymać żadnych zleceń. Pewien Hiszpan zaproponował mu przeniesienie się do Toledo, gdzie spędził następne czterdzieści lat swojego życia, aż do śmierci w 1614.

Dlaczego miasto Toledo skłoniło El Greco do namalowania tak mocnego obrazu miasta? El Greco nie udało się wkupić w łaski króla w Hiszpanii - zamiast tego pracował dla Kościoła katolickiego. Gdyby nie był wychowany w tej wierze, prawie na pewno musiałby zmienić wyznanie na katolicyzm. W XVIw. Kościół katolicki w Hiszpanii przeszedł znaczne przemiany. Wiek ten rozpoczął się hiszpańską Inkwizycją, w której innowiercy byli łapani, sądzeni, torturowani, a nawet zabijani. W tym samym czasie, osoby takie jak Święta Teresa z Ávili i Święty Ignacy Loyola (oboje z Hiszpanii) głosiły, że dzięki modlitwie można uzyskać bezpośrednie natchnienie od Boga. Twierdzili także, że często mieli wizje, w których Bóg do nich przemawiał. Z powodu ich wierzeń, nawet ci święci trafili pod lupę Inkwizycji, chociaż ostatecznie zostali uniewinnieni. Hiszpańska odmiana katolicyzmu, w porównaniu do włoskiej, była mistyczna i oparta na doświadczeniach osobistych.

W Widoku Toledo El Greco odbija się mistycyzm. Prawie w całości podporządkowane krajobrazowi miasto wydaje się skazane na łaskę Boga. Bóg ten nie jest wybaczający, lecz raczej gniewny, tak jak w Starym Testamencie. Toledo jest poddawane sądowi. Jednocześnie, krajobraz wychodzi poza znaczenie religijne. Staje się odbiciem konfliktu wewnętrznego każdej ludzkiej istoty, uczucia, że poruszanie się po świecie jest trudnym wysiłkiem.

Widok Toledo wyprzedził swoją epokę o wieki i prawdopodobnie najlepiej go porównać do Gwiaździstej nocy Vincenta van Gogha, która zawiera wiele z podobnych elementów kompozycji (dynamiczne niebo, przytłaczająca natura, panorama zdominowana przez kościół). Jednakże, podczas gdy Van Gogh przywołał spokój małego, sennego miasteczka, El Greco uchwycił atak świata zewnętrznego na świat wewnętrzny.

W ten sposób, Widok Toledo ma wiele wspólnego z Burzą Giorgione, w której piorun i nadchodząca burza zagrażają kobiecie i dziecku, którzy siedzą w scenerii. El Greco przypomniał nam, że mamy do czynienia z groźnym światem i jesteśmy wszyscy poddani siłom, nad którymi nie panujemy. Pozostawił nam decyzję - czy poddamy się nim, czy uda się nad nimi zwyciężyć.

Tekst autorstwa Christine Zappella