Kobiety i rodziny w klasycznych społeczeństwach

W okresie klasycznym, tj. między 600 r p. n. e. a 600 r n. e., wykształciło się wiele wpływowych systemów wierzeń, które dały początek bardziej złożonym instytucjom, takim jak przyjęte prawa, normy postepowania i zwyczaje. Te instytucje oddziaływały na struktury społeczne takie jak rodzina i małżeństwo, które z kolei miały ogromny wpływ na życie kobiet i dzieci.

W tym okresie kobiety miały mniej wpływów niż mężczyźni, jednak mimo to prowadziły bardzo zróżnicowane życia. Na podstawie informacji zawartych w pierwotnych i wtórnych źródłach historycznych, możemy dowiedzieć się, że kobiety cieszyły się różnym stopniem wolności i niezależności w życiu publicznym i prywatnym zależnie od panującego system wierzeń, ówczesnej sytuacji politycznej, oraz ich relacji rodzinnych oraz klasy społecznej.

Może się wydawać, że systemy wierzeń, filozofie i religie istnieją jedynie w sferze idei, ale w rzeczywistości mają one znaczący wpływ na życie codzienne ludzi. Wraz z upływem czasu koncepty z nimi związane stają się częścią instytucji, które zawierają zasady oraz oczekiwania, dotyczące tego jak ludzie mają odnosić się w stosunku do siebie – zwłaszcza jak kobiet mają zachowywać się w stosunku do mężczyzn i do społeczeństwa w ogóle.

Zupełnie inne normy społeczne dotyczyły na przykład kobiet w Chinach za czasów konfucjanizmu i taoizmu. Zgodnie ze swoimi pisanymi zasadami taoizm dawał kobietom więcej swobody. Pisane zasady konfucjanizmu drastycznie ograniczały przywileje kobiet, jednak nie jest jasne czy kobiety zawsze stosowały się do tych zasad. Jak w przypadku każdej religii czy też systemu moralnego istnieje różnica między zasadami a tym jak ludzie stosują się do tych zasad w praktyce.

Mówiąc najogólniej, co taoizm zapewniał kobietom czego brakowało w konfucjanizmie?

Jakie są możliwe różnice między tym, jak kobiety miały zachowywać się zgodnie z zasadami konfucjanizmu, a tym, jak zachowywały sie naprawdę?

W wielu społeczeństwach najważniejszymi aspektami roli kobiety było macierzyństwo i prowadzenie domu. Chociaż dotyczyło to kobiet w wielu w różnych miejscach i różnych czasach, to to w jaki sposób kobieta wypełniała tę rolę zależało w dużej mierze od jej relacji rodzinnych. Relacja rodzinna to szerokie pojęcie zawierające w sobie relacje wynikające ze wspólnego pochodzenia, więzów krwi czy małżeństwa.

Możemy porównać różne związki rodzinne w ramach jednego społeczeństwa. W Chinach dynastii Han status kobiety w domostwie zależał od jej związku mężczyznami należącymi do rodziny. Dobrze ilustruje to konfucjańska zasada trzech posłuszeństw. Zgodnie z tą zasadą przed wyjściem za mąż kobieta powinna być posłuszna ojcu, po ślubie mężowi, a po śmierci męża synowi. W ciągu swojego życia kobiety były zależne od różnych męskich krewnych, ale ich poziom władzy w domostwie zależał od ich wieku i wpływu jaki miały na swoich męskich członków rodziny. Matka wpływowego starszego syna miała dla przykładu większą władzę w domostwie niż świeżo upieczona żona młodszego syna.

Dynastia Han uznawała rodzinę jako podstawową jednostkę społeczną. Mężczyzna był z formalnego punktu widzenia głową rodziny i sprawował władzę nad kobietami i dziećmi ze swojego domostwa. Podobnie było w Cesarstwie Rzymskim, gdzie pater familias – z łaciny „ojciec rodziny” – odpowiadał prawnie za swoją rodzinę.

Co ciekawe, w obydwu społeczeństwach kobiety posiadały pewną moc prawną. W Rzymie na przykład po śmierci ojca kobiety miały prawo do posiadania własności i dziedziczenia. Testamenty kobiet z Chin dynastii Han ujawniają, że również tam kobiety były właścicielkami mienia i dziedziczyły, a również, że mogły prowadzić własny interes. Podobnie w Cesarstwie Rzymskim pomimo surowych praw kobiety z elit jak i z ludu regularnie prowadziły sprzedaż i zakup mienia i, jak się zdaje, nie były w tym w żaden sposób ograniczone. Oznacza to, że formalne role wyznaczone kobietom nie były zawsze przestrzegane, i że kobiety często posiadały nieformalne wpływy.

Chociaż obydwa omawiane społeczeństwa dzielą tę cechę, różnią się w znacznym stopniu w innych aspektach. Na przykład Chinki z czasów dynastii Han mieszkały w osobnych pomieszczeniach przeznaczonych dla kobiet, natomiast rzymskie domy nie były formalnie dzielone w ten sposób. Wprawdzie Rzymianki mogły zajmować jedynie ostatnie ławki w teatrach i na arenach, ale pełniły za to większą rolę w życiu publicznym niż Chinki za dynastii Han, których rola ograniczała się życia prywatnego w domu. Przykładem tego może być chociaż fakt, ze Rzymianki często ucztowały z mężczyznami i mogły korzystać z łaźni publicznych, co było by nie do pomyślenia w Chinach dynastii Han.

Ponieważ większość źródeł historycznych, jakimi dysponujemy, pochodzi od ludzi zamożnych, często nie wiemy jak wyglądało życie rodzin żyjących w ubóstwie. Możemy jednak wnioskować, że było wiele różnic między życiem kobiet z elit a tych pochodzących z prostego ludu. W Chinach dynastii Han możliwość utrzymania dużego domostwa z liczną rodziną była zgodnie z naukami konfucjanizmu wysoce ceniona. Było to jednak niemożliwe dla biedniejszych rodzin będących w stanie wyżywić tylko niewielką liczbę osób. Wielu ubogich mężczyzn sprzedawało swoje córki jako służące, a w domu zatrzymywało jedynie synów, którzy byli bardziej cenieni.

W Imperium Rzymskim, kobiety z różnych klas można było odróżnić po sposobie ubierania się. Kobiety z bogatszych klas nosiły długą suknię, nazywaną "stola", oraz luźny płaszcz o nazwie "palla". Włosy nosiły przeważni upięte. Prostytutki chodziły w togach. Jeśli kobieta z wyższej klasy społecznej została uznana za winną cudzołóstwa, do jej kar zaliczało się właśnie noszenie togi. Różnice pomiędzy tymi grupami występowały jednak nie tylko na poziomie moralnym: prostytutki i inne kobiety z niższych klas społecznych miały również mniej praw niż kobiety z klas wyższych.