If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Filozofie Walczących Królestw

Streszczenie

  • W okresie Walczących Królestw w Chinach trzy rywalizujące ze sobą systemy wierzeń (konfucjanizm, taoizm i legizm) nabrały znaczenia.
  • Konfucjanizm jest etyką rozwoju moralnego, porządku społecznego i synowskiego oddania.
  • Taoizm jest filozofią wszechświatowej harmonii, która to skłania jej wyznawców do nie mieszania się w sprawy tego świata.
  • Legizm kreuje autokratyczny, scentralizowany rząd, stosujący surowe kary.
  • Te trzy filozofie wpływały na działania wczesnych Imperiów Chińskich. Niektóre nawet stawały się oficjalnymi państwowymi ideologiami.

Konfucjanizm

Zbliża się koniec dynastii Zhou. Lokalni feudałowie rozdzierają kraj walcząc o każdy skrawek lądu. W takiej scenerii uczony i wysoki urzędnik Kong Fuzi - jego zlatynizowane w XVI wieku przez jezuitów imię brzmi Konfucjusz - zdobywa uczniów i naśladowców, którym wykłada klasyczne teksty: skompilowaną za czasów Zhou Księgę Dokumentów, Księgę Pieśni oraz Księgę Przemian.
Detal z fresku ściennego z grobowca z czasów dynastii Han przedstawiający Konfucjusza.
Detal z fresku ściennego z grobowca z czasów dynastii Han przedstawiający Konfucjusza. Źródło: Wikimedia.
Konfucjusz był zaniepokojony etyczną i intelektualną kondycją klasy rządzącej. Konfucjusz, sam niższy arystokrata, chciał przemyśleć na nowo docelowe postępowanie osób na różnych szczeblach hierarchii społecznej.
Teksty te były już obecne w czasach Konfucjusza. Szacunek, jakim Konfucjusz je otoczył, perfekcyjnie współgra z jego filozofią synowskiego oddania, czyli głębokiego szacunku dla rodziców i starszych. Zasadniczo konfucjanizm jest filozofią szacunku i uznania wobec przeszłości. Zapewne te idee były już uprzednio głęboko zakorzenione w chińskiej kulturze.
Podczas gdy niewiele przetrwało z oryginalnych myśli Konfucjusza, Dialogi Konfucjańskie - czyli "rozmowy, zebrane powiedzenia Konfucjusza" - zostały skomponowane przez jego uczniów i naśladowców na podstawie rozmów z nim przeprowadzanych.
Dzięki tym dialogom mamy wgląd w to, jak według Konfucjusza ludzie powinni funkcjonować w społeczeństwie i opisuje m.in. synowskie oddanie. Oto fragment księgi pierwszej Dialogów:
Konfucjusz rzekł: "Zwróćcie uwagę na zachowanie mężczyzny za życia jego ojca i jego zachowanie po śmierci jego ojca. Jeżeli po trzech latach nie zmieni on zwyczajów wpojonych przez ojca, można to nazwać synowskim posłuszeństwem".
Konfucjusz wzywał do szlachetnego i wzniosłego postępowania, przyrównując obowiązki odpowiedzialnego rządu do obowiązków rodzicielskich. Wierzył, że dobry przykład z góry pobudzi lud do postępowania w granicach prawa.
Konfucjusz rzekł: "Rządź posługując się taktyką, utrzymuj dyscyplinę poprzez kary, a lud będzie może i powściągliwy, lecz pozbawiony poczucia przyzwoitości. Rządź cnotliwie, utrzymuj dyscyplinę poprzez obyczaje [li, czyli zrytualizowaną etykietę i ceremonie], a zapanuje poczucie przyzwoitości i będzie wciąż lepiej".
Konfucjanizm podkreśla, że ludzie mogą się zmienić na lepsze, jeśli będą podążać za wskazówkami moralnymi i dopełniać rytuałów, które oddawałyby cześć bogom oraz przodkom. W czasach wojen i niepokojów społecznych Konfucjusz wierzył, że tylko podtrzymując tradycję będzie można ocalić jedność społeczeństwa.
Wielu chińskich władców ceniło zasady konfucjańskie. Na przykład Cesarz Wu Han promował hierarchię społeczną opartą na zasadach Konfucjusza, gdyż wierzył, że przyniosą one harmonię całemu ludowi chińskiemu.
Jaką rolę miała przyzwoitość, jak ją nazywał Konfucjusz, w motywowaniu innych? Co to miało do zarządzania miastem czy państwem?

Legizm

Podczas Okresu Walczących Królestw w historii Chin, czyli od 475 do 221 r. p.n.e. to, o czym myślimy jako o współczesnych Chinach, było podzielone na siedem rywalizujących królestw. Lenna, które zyskiwały na znaczeniu wraz z rozkładem dynastii Zhou, teraz stały się samodzielnymi państwami.
Jednym z tych państw było państwo Qin, którego młody władca, Król Zheng, później w 221 r. p.n.e. stał się Qin Shi Huangiem, pierwszym władcą dynastii Qin. Ta dynastia jest pierwszą, która zjednoczyła Chiny. Ale przewińmy taśmę o półtorej stulecia do tyłu, żeby zrozumieć coś, co wywarło kluczowy wpływ na dynastię Qin: legizm.
Legizm szukał porządku w rygorystycznym trzymaniu się ścisłego prawa, oraz w surowych, zbiorowych karach. Ta ideologia tłumaczy despotyzm i scentralizowaną władzę Qin Shi Huanga. Aby zrozumieć legizm, musimy cofnąć się do reformatora i męża stanu państwa Qin imieniem Shang Yang. Poglądy Shanga i Konfucjusza na temat ludzkości były znacząco różne.
Posąg Shang Yanga
Posąg Shang Yanga. Zdjęcie należące do: Wikipedii.
Książe Shang urodził się w 390 roku p.n.e., 169 lat przez wstąpieniem na tron Qin Shi Huanga. W Księdze księcia Shanga, Shang Yang zalecał ciężkie kary za małe przestępstwa. Argumentował, że skoro małe przestępstwa będą tak srogo karane, odstraszy to przed popełnieniem zbrodni.
Pod rządami Shanga, poddani państwa Qin wiedli mocno ograniczone życie: chłopi nie mogli opuszczać wiosek bez pozwolenia na podróż, rolnicy nie mogący opłacić rosnących podatków stawali się niewolnikami, a drobne przestępstwa były bardzo srogo karane.
Czym legizm różni się od konfucjanizmu? Jakie mogły być efekty oddziaływania legizmu na rząd i struktury społeczne?
Państwo Qin pomniejszyło znaczenie swojej arystkokracji, a władzę i ziemię skupiło w rękach rodziny królewskiej. Ta zmiana w strukturze władzy dawała władcom Qin, a nie feudałom, bezpośrednią kontrolę nad życiem swego ludu. Handel z zagranicą był ograniczony, a aktywność chłopów koncentrowała się, jak to przewidywało prawo, na służbie wojskowej i uprawie roli.
W następstwie ograniczenia władzy lokalnej szlachty ustanowiono system administracyjny podległy bezpośrednio głowie państwa Qin. Administratorzy, lub biurokraci mieli za zadanie zmieniać wolę władcy w czyn.
A teraz wróćmy do czasów Króla Zhenga. W trzecim stuleciu p.n.e. skoncentrowanie wysiłku państwa Qin na mobilizacji wojsk i wzroście produkcji rolnej przeobraziło je w wojskowe mocarstwo. Młody Król rozpoczął swoją dziewięcioletnią kampanię podboju sąsiednich ziem. W 221 r. p.n.e., kiedy jego ostatni przeciwnik padł na kolana, Zheng ogłosił się Qin Shi Huangiem, Pierwszym Cesarzem Qin.
Nowy cesarz zajął się tworzeniem systemu biurokratycznego obejmującego całe cesarstwo, wzorowanego na tym z własnej ojczyzny. Chiny zostały podzielone na regionalne okręgi administracyjne, wszystkie pod czujnym okiem urzędników Imperium Qin. Pod władzą Qin Shi Huanga, zwykli ludzie byli zmuszani do przymusowej pracy i karani oraz oszpecani za drobne naruszenia.
Jaką rolę odegrał legizm w stworzeniu cesarstwa? Jak wyglądają prawa, zasady i kary Legizmu w porównaniu z tymi proponowanymi przez inne ideologie?

Taoizm

Podczas gdy zarówno konfucjanizm jak i legizm wymagały ścisłego trzymania się zasad, czy to opartych na sile i prawie legizmu, czy na przyzwoitości w wypadku konfucjanizmu, taoizm, w przeciwieństwie, nie rozpoznaje prawa poza Dao, Drogą.
Czym jest Dao? Trudno odpowiedzieć na to pytanie, pozwólmy więc objaśnić to Laozi legendarnemu mędrcowi z VI wieku p. n. e., który w przypisywaniej mu księdze taoistycznej Dao De Jing napisał:
Ci, którzy znają Tao [Dao] nie muszą o nim mówić. Ci, którzy lubią o Tao często opowiadać, zwykle nie mają o nim pojęcia. Mędrzec zatem mówi niewiele, jeśli w ogóle cokolwiek i wycisza zmysły.
Dao jest często opisywane jako coś wymykającego się wszelkim próbom opisu i zdefiniowania: bezimienna, bezkształtna, lecz twórcza siła wszechświata. Może to wydawać się sprzecznością, lecz ma sens, gdy się weźmie pod uwagę, że taoizm jest rodzajem anty-aktywizmu - zaleca życie w umyślnej ignorancji i unikanie zaangażowania w życie polityczne i publiczne.
Taoiści nie byli przekonani, że rządy mogą zapewnić ład społeczny. Zamiast tego, skupiali się na postępowaniu poszczególnych ludzi i na sposobach, w jaki mogą oni żyć w harmonii z Dao.
Dao ma oznaczać naturalny porządek wszechświata, a taoizm twierdzi, że człowiek jest jedyną istotą, która się Dao sprzeciwia. Zamiast więc szukać wielkości przez swoje słowa i czyny, taoiści kultywują wu wei, lub niedziałanie postępując bez rozważań, bez wysiłku, a więc naturalnie.
Figura mędrca Laozi u podnóża Góry Qingyuan w wschodnich Chinach w prowincji Fujian.
Figura mędrca Laozi u podnóża Góry Qingyuan w prowincji Fujian w Chinach wschodnich. Zwróć uwagę, jak różni się ona od posągu Księcia Shanga powyżej. Jak statua Laozi przedstawia niektóre zasady taoizmu? Źródło: Wikipedia.
Co sugeruje wu wei? Jak Taoizm wpłynął na chińskie społeczeństwo i rząd inaczej niż konfucjanizm i legizm?
Dao nie jest celem, do którego można dotrzeć, lecz raczej stanem, który można osiągnąć, nie starając się na siłę tego zrobić. Taoiści wierzą, że od zaangażowania w sprawy państwa lepsze jest proste życie i zajmowanie się swoimi sprawami. Ciszę ceni się więcej niż słowa, spokój i stoicyzm ceni się więcej niż działanie i gniew.
Taoiści wierzą, że gdyby wszyscy ludzie zaprzestali dążenia do chwały, bogactwa i osiągnięć, to nie byłoby wojen, zawiści i zbyt wielkich cierpień. Taoizm nadał barwy wielu późniejszym elementom Chińskiej filozofii i mocno wpłynął na chiński buddyzm.
Konfucjanizm, legizm i taoizm. Wszystkie trzy odegrały ważną rolę podczas Okresu Walczących Królestw. Te trzy filozofie wpływały na styl chińskiego zarządzania za czasów dynastii Qin, Han i jeszcze później, stając się bardziej lub mniej wpływowe w zależności od tego, która dynastia była u władzy. Odcisnęły się również na strukturach społecznych.

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.