Kultura i społeczeństwo Bizancjum

Ludzie żyjący w Cesarstwie Bizantyjskim określali się mianem Rzymian, lecz kultura w cesarstwie na przestrzeni stuleci uległa zmianom. Z połączenia kultury rzymskiej z wpływami greckimi i chrześcijańskimi powstała unikalna kultura bizantyjska. Ponadto Cesarstwo Bizantyjskie poddane było wpływom kulturowym Koptów, Ormian i Persów. W późniejszym okresie wpływał nań również świat Islamski.

Kontantynopol był niezwykle zróżnicowanym miastem. Jego mieszkańcy pochodzili z wielu narodowości i wyznawali liczne religie. Podatki były równe wobec kupców zagranicznych i miejscowych, co w tamtym okresie stanowiło wyjątek. Kupcy bizantyjscy prowadzili aktywny handel z regionem basenu Morza Śródziemnego, obszarów wokół Morza Czarnego, Czerwonego i Oceanu Indyjskiego.

Cesarstwo Bizantyjskie wpłynęło na rozwój różnorakich kultur regionalnych, przede wszystkim przez swoję rolę w kształtowaniu Cerkwii Prawosławnej. Współczesna Cerkiew Prawosławna to drugi największy na świecie kościół chrześcijaństwa. Prawosławie jest niezwykle ważne dla historii i społeczeństw Grecji, Bułgarii, Rosji, Serbii i innych krajów.

Bizantyjska architektura, szczególnie religijna, występuje w tak odmiennych regionach jak Egipt i Rosja. Podczas bizantyjskiego renesansu - od 867 do 1056 roku n.e. - nastąpił rozkwit sztuki i literatury. Artyści zaadoptowali naturalistyczny styl i złożoną technologię z sztuki starożytnych Greków i Rzymian i zmieszali je z motywami chrześcijańskimi. Bizantyjska sztuka tego okresu wywarła silny wpływ na późniejszych malarzy włoskiego renesansu.

Po zdobyciu Konstantynopola w 1204 oraz jego upadku w 1453 roku ludzie masowo opuszczali miasto. Pośród tych emigrantów było wielu bizantyjskich uczonych i artystów, w tym gramatyków, poetów, pisarzy, muzyków, astronomów, architektów, artystów, skrybów, filozofów, naukowców, polityków i teologów.

Exodus ludności z Konstantynopola przyczynił się do odrodzenia studiów nad Grecją i Rzymem, co doprowadziło do rozwoju renesansowego humanizmu i nauki. Bizantyjscy emigranci przynieśli do Europy zachodniej lepiej zachowaną i obszerniejszą wiedzę o ich własnej greckiej cywilizacji.

Kultura Bizancjum obracała się wokół Kościoła Prawosławnego. Bizantyjskie społeczeństwo było bardzo religijne i wysoko cenili pewne wartości, w tym porządek i tradycyjną hierarchię. Rodzina była podstawową komórką społeczeństwa, a małżeństwo, cnota czystości i celibat były celebrowane i otaczane szacunkiem.

Ponieważ rodzina była tak ważna, kobiety i matki były postrzegane jako ważni członkowie rodziny, acz niektóre kobiety wstępowały do zakonów. Chociaż według powszechnego nastawienia kobiety powinny żyć na ustroniu i unikać rozgłosu, w praktyce nie zawsze tak było. Owszem, kobiety miały swoje pomieszczenia zwane gynaikonitis, gdzie przędły i tkały, lecz generalnie w innych miejscach nie istniała ostra segregacja względem płci.

Pomimo pewnych ograniczeń, liczne kobiety udzielały się w życiu publicznym i angażowały w działalność komercyjną. Kobiety mogły też dziedziczyć i często posiadały własne środki finansowe, nierzadko w formie posagu.

Kobiety były w oczach Cerkwi duchowo równe mężczyznom i odgrywały rolę w klasztorach. Szlachcianki nierzadko patronowały klasztorom. Jednakże kobiety nie mogły sprawować funkcji kapłańskich ani podobnie wysokich stanowisk w Cerkwi.

Wśród rodu cesarskiego warto wymienić cesarzową Teodorę - która żyła od roku 500 do 548 n.e. - oraz Irenę, która żyła w latach 752-803 n.e. Wyróżniały się swoją władzą i wpływami. Teodora w szczególności znana jest ze swego wpływu na zapoczątkowanie szeregu reform korzystnych dla kobiet. Wprowadziła prawa zabraniające prostytucji, ufundowała klasztor i wprowadziła surowe kary za gwałt i inne formy przemocy wobec kobiet. Jej reformy również zwiększyły prawa kobiet do rozwodu, opieki nad dzieckiem i posiadania majątku.

Eunuchowie, wykastrowani mężczyźni, również stanowili ważną część bizantyjskiego społeczeństwa. Zdobywali wysokie pozycje w bizantyjskim sądownictwie, po części dlatego, że uważano ich za godnych zaufania ze względu na ich niezdolność do objęcia tronu i posiadania potomstwa.

Oprócz górnej warstwy elit, społeczeństwo bizantyjskie miało rozbudowaną hierarchię wśród chłopstwa, które nie stanowiło jednorodnej grupy. Chłopi posiadający własną ziemię prowadzili inne życie od tych uprawiających ziemie państwowe lub będące własnością posiadaczy majątkowych. Od IV do VI wieku zmalała liczba drobnych posiadaczy ziemskich, a chłopi byli coraz mocniej przywiązywani do poszczególnych działek niebędących ich własnością.

Na przełomie tysięcleci wschodnia część Kościoła w Cesarstwie Bizantyjskim i zachodnia część z ośrodkiem w Rzymie już od wieków oddalały się od siebie pod względem religijnym.

Bizantyjskie obrazoburstwo - zniszczenie oraz zakaz tworzenia ikon religijnych i innych obrazów czy monumentów dla celów religijnych lub politycznych - rozpaliło stuletni spór i poszerzyło przepaść dzielącą wschód z zachodem. Kościół na zachodzie bezwzględnie popierał używanie obrazów religijnych, mimo to Kościół wciąż był w tym okresie zjednoczony.

Na dodatek trwały inne spory, w tym o źródło Ducha Świętego, o kwestię, czy w Eucharystii powinno się używać chleba prześnego, czy też na zakwasie i czy biskup Rzymu ma prawo rościć sobie zwierzchnictwo nad całym Kościołem.

W odpowiedzi papież na zachodzie ogłosił Karola Wielkiego nowym cesarzem, czym utrwalił podział i spowodował ogólne oburzenie na wschodzie. Cesarstwo na zachodzie stało się znane jako Święte Cesarstwo Rzymskie. Ostatecznie w roku 1054 n.e. nastąpiła wielka schizma wschodnia, formalne odłączenie instutucji kościelnych na ortodoksyjny kościół na wschodzie - Cerkiew Prawosławną - oraz Kościół Powszechny na zachodzie - Kościół Rzymskokatolicki.

We wczesnym średniowieczu Cesarstwo Bizantyjskie rozkwitało pomimo znacznych strat terytorialnych. Jednakże w późnych wiekach średnich Cesarstwo poczęło upadać. Straciło Anatolię, obszar dzisiejszej Turcji, na skutek bitwy pod Manzikertem w 1071 roku. W tym samym roku poniosło też porażkę przeciw Normanom. Jego stolica została zrujnowana podczas zdobycia Konstantynopola w 1204 roku.

Chociaż Konstantynopol został odbity przez bizantyjczyków w 1261 roku, cesarstwo było dramatycznie osłabione. W XV wieku terytorium Bizancjum ledwie rozciągało się za sam Konstantynopol. W 1453 roku - gdy Osmani podbili Konstantynopol i zmienili jego nazwę na Stambuł - Cesarstwo Bizantyjskie przestało istnieć.