Przyczyny i skutki migracji ludności — film z polskimi napisami

Migracją ludności nazywamy przemieszczanie się ludzi z jednego miejsca w drugie z zamiarem osiedlenia się w tym nowym miejscu. Historycy próbują odpowiedzieć na pytania, jakie są przyczyny i skutki masowych migracji.

Mówiąc ogólnie, istnieją dwie kategorie czynników, które wpływają na decyzje ludzi o migracji. Czynniki wypychające (zniechęcające) występują w aktualnym miejscu zamieszkania i zniechęcają do dalszego mieszkania w tym miejscu. Czynniki zniechęcające to np. polityczne zamieszki, brak perspektyw na zatrudnienie, bądź przeludnienie. Czynniki przyciągające (zachęcające) występują w potencjalnym miejscu docelowym i czynią to miejsce atrakcyjnym celem migracji. Czynnikiem zachęcającym mogą być lepsze perspektywy zatrudnienia, obecność krewnych bądź przyjaciół, którzy już się przenieśli w to miejsce.

W czasach przed-przemysłowych, czynniki środowiskowe, takie jak susze, katastrofy naturalne oraz klimat, miały wpływ na decyzje ludzkie o tym, gdzie migrować. Ekspansja ludzi operujących językami grupy Bantu przez centralną Afrykę obrazuje ów związek między środowiskiem i migracją. Zanim spojrzymy na przepływ ludzi Bantu, ważne jest, aby zrozumieć, iż Bantu nie nawiązuje tylko do jednej społeczności ludzi. Jest to rodzina języków, w ramach której występowało wiele tradycji kulturowych wśród jej społeczności. Istnieje kilkaset odrębnych języków Bantu, z których Swahili jest obecnie używanym najczęściej.

Ludzie mówiący językami Bantu rozpierzchli się z Afryki zachodniej przez centralną oraz południową, zaczynając około 2000 p.n.e. - patrz pierwsza mapa poniżej, na której kolor żółty przedstawia rejony obejmujące przeważającą grupę ludzi operujących językiem Bantu. Ludność ta migrowała i osiedlała się w miejscach, gdzie klimat odpowiadał ich praktykom rolniczym- patrz druga mapa poniżej.

Uprawy, jakimi zajmowała się ludność Bantu, takie jak proso czy sorgo rosły najlepiej w klimacie tropikalnym sawann, który obejmował większość Afryki Subsaharyjskiej. Było to powodem, dla którego ten rejon Afryki był szczególnie atrakcyjny do zakładania nowych osad. Jakiś czas przed 500 r. p. n. e., w Afryce kontynentalnej zaczęto uprawiać banany. Ponieważ rosły one w klimacie lasu deszczowego, ich uprawa otworzyła przed ludnością Bantu jeszcze więcej możliwości ekspansji.

Ludność Bantu posiadała również technologie potrzebne do obróbki żelaza, co pozwoliło im wytwarzać mocniejsze, bardziej efektywne narzędzia oraz broń. Ludność Bantu łączyły wspólne praktyki rolnicze, oraz rodzaje narzędzi, jakich używali. Informacje te ułatwiają śledzenie migracji tych ludów w centralnej Afryce. Obecność żelaznych narzędzi, na przykład, pozwoliła archeologom rozróżnić tereny zamieszkałe przez ludy Bantu od tych, zajętych przez ludność należącą do innych plemion, np Pigmejów w rejonach lasów deszczowych, oraz Khoisan na terenach bardziej jałowych.

Kiedy ludy Bantu pomyślnie migrowały w nowy rejon, liczba ludności zwiększała się. Wywierało to presję na lokalne zasoby naturalne i zmuszało część ludności do szukania nowego miejsca na osady. Mimo, iż spekuluje się o szacunkowej liczbie ludności Afryki subsaharyjskiej, to wyłania się trend wzrostu liczby ludności wraz z rozpowszechnieniem rolnictwa oraz technologii żelaza.${}^1$‍

Najważniejszym czynnikiem ograniczającym liczbę ludności, jaka może zamieszkiwać dany teren to ich zdolność do produkowania pokarmu. Na wielu mały wyspach Pacyfiku, ograniczona przestrzeń do życia oraz ograniczone zdolności produkcji przyczyniły się do migracji. Nie istnieją oficjalne liczby dotyczące migracji na terenach prehistorycznego Pacyfiku, natomiast można dokonać pewnych oszacowań, bazując na zebranych dowodach. Wyłania się trend, według którego im większa wyspa, tym więcej ludzi mogła pomieścić.${}^2$‍

Najbardziej oczywistą przeszkodą, jaka stawała na drodze podróżnikom na Pacyfiku, były długie odcinki otwartego oceanu pomiędzy wyspami. Wyspiarze Pacyfiku dysponowali jednak połączeniem technologii- takiej jak katamarany i pływaki- oraz wiedzy znajomość środowiska i astronomii, przez co mogli pomyślnie nawigować między wyspami.

Rośliny jadalne, takie jak przeróżne owoce palmowe i warzywa korzeniowe, rosły na wielu wyspach Pacyfiku, ale nie były wiarygodnymi źródłami pokarmu. W związku z tym ludy migrujące na tym terenie przywiozły ze sobą rośliny uprawne na nowe wyspy. Warzywa bogate w skrobię, takie jak kolokazja, ignamy oraz słodkie ziemniaki były popularnymi uprawami dla populacji wysp Pacyfiku, gdyż, z reguły, rośliny te rosły lepiej w klimatach wilgotniejszych.

Świnie, kurczaki oraz psy były hodowane jako źródło pokarmu na wyspach Pacyfiku; zwierzęta te podróżowały również z ludźmi. Szczury także nie były rzadkością podczas wielu z tych podróży, choć nie były one przewożone celowo. Zwierzęta te były w stanie przetrwać oraz rozmnażać się przy bardzo ograniczonej ingerencji człowieka. Niemniej, ważne było zapewnienie równowagi między utrzymaniem hodowli zwierząt na pokarm a utrzymaniem upraw. Na przykład, wiele społeczności budowało pojemniki magazynowe wzniesione na palach, zabezpieczające pokarm przed dostępem zwierząt, bądź małe płoty z trzciny lub kamieni wokół ogrodów działkowych.

W Afryce środkowej migracja i rozprzestrzenianie się ludów Bantu wywarła pewne skutki na środowisko. Wprowadzenie nowych upraw i technik rolnictwa zmieniło krajobraz naturalny, a hodowla bydła wysiedliła również dzikie gatunki zwierząt. Rolnictwo usprawniło warunki rozmnażania się i rozwoju ludów Bantu. Niemniej, to właśnie rolnictwo miało również o wiele bardziej znaczący wpływ na środowisko niż polowania i zbiory.

Rośliny oraz zwierzęta, hodowane przez ludność na obszarze wysp Pacyfiku umożliwiły im przetrwanie. Niemniej, działalność ta wywarła wpływ na środowisko wysp. Wprowadzenie obcych roślin i zwierząt, jak również działania człowieka, zmieniły ekosystemy wysp, na których ludy Bantu zdecydowały się zamieszkać.

Ekstremalnym przykładem skutków działalności człowieka w rejonie wysp Pacyfiku jest Wyspa Wielkanocna, która została zniszczona do tego stopnia, że nie nadawała się do zamieszkania. Ludzie i szczury, które przybyły na tą wyspę wytępiły lokalne populacje ptaków. Mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej wycięli wszystkie duże drzewa, przygotowując grunt pod uprawy, co jednak utrudniło tylko rolnictwo, gdyż cała warstwa urodzajna gleby uległa erozji. Brak drzew przyczynił się również do braku możliwości budowy łodzi w celu opuszczenia wyspy. W związku ze szkodliwą działalnością człowieka Wyspa Wielkanocna nie była w stanie utrzymać dużej populacji ludności.

Na Wyspie Wielkanocnej ziścił się najgorszy możliwy scenariusz. Okazało się, co może się wydarzyć, kiedy wyspa staje się przeludniona. Jednak na większości wysp, ludzie byli w stanie utrzymać równowagę między ich podstawowymi potrzebami a utrzymaniem ich nowych siedlisk. Skutki tych migracji są widoczne do dzisiaj. W rejonie Pacyfiku ludzie, rośliny oraz zwierzęta, zamieszkujący wiele wysp, są następstwem tych wczesnych migracji. Ludy Bantu w Afryce mogły rozwijać swoją populację, zasiedlając nowe terytoria, choć na ogół musiały wypierać inne grupy ludności zamieszkujące te tereny. Duża liczba populacji Bantu rozsianych na przestrzeni kontynentu jest dowodem ich pomyślnej migracji.