Narodziny rolnictwa

Streszczenie

Uprawę roli rozpoczęto najprawdopodobniej w erze neolitycznej, około 9000 lat p.n.e, gdy udoskonalono kamienne narzędzia gładzone i zakończyła się ostatnia epoka lodowcowa.
Historycy mają kilka teorii tłumaczących, dlaczego wiele społeczeństw zamieniło łowiecko-zbieracki tryb życia na tryb osiadły, w którym zaczęli zajmować się uprawą roli.
Jedna z tych teorii mówi, że nadwyżka w produkcji jedzenia doprowadziła do rozrostu populacji. Nie wszyscy musieli być skupieni na produkcji jedzenia, co doprowadziło do podziału obowiązków i powstania różnych specjalizacji, dzięki czemu mogły rozwinąć się bardziej zaawansowane społeczeństwa.

Świat przed wynalezieniem rolnictwa

W oparciu o obecne odkrycia archeologiczne zakłada się, że ludzie o obecnej budowie anatomicznej istnieją od około 200-300 tysięcy lat. Jednak nie posiadamy żadnych dowodów, pochodzących sprzed 15-20 tysięcy lat, świadczących o tym, iż nasi przodkowie uprawiali rolę. Zamiast tego przypuszcza się, że aby zdobyć jedzenie zajmowali się oni myślistwem i zbieractwem. Czasami, gdy udało im się upolować dużą zdobycz, mieli więcej jedzenia niż potrafili wykorzystać. Jednak były też czasy, gdy zebrali lub upolowali zbyt mało, bądź zdobycie pożywienia kosztowało zbyt wiele wysiłku i nie wiedzieli, jak wiele dni minie do ich kolejnego posiłku. Jeśli nie znaleźliby pożywienia, ich rodziny umarłyby z głodu. Nawet gdy jedzenie było dostępne, zdobycie go mogło wymagać wielu kilometrów chodzenia. W wielu z tych przedrolniczych społeczeństw, duża część energii była zużywana, po prostu, na zdobycie większej ilości energii- czyli, inaczej mówiąc, jedzenia- by utrzymać się przy życiu i rozmnażać.

Co więcej, gdy nasi przodkowie mogli zdobyć tylko tyle jedzenia, ile znaleźli lub upolowali, niemożliwe było życie zbyt dużej ilości ludzi na jednym terenie. By utrzymać się przy życiu, stuosobowe plemię zbieracko-łowieckie musiało bowiem korzystać z obszaru od 50 do 500 kilometrów kwadratowych- miejsca jak na przykład lasy deszczowe, w których występowała obfita roślinność oraz wiele zwierzyny, mogły utrzymać większą ilość ludzi na jednym obszarze. Jednak szacuje się, że gdy zbieractwo i myślistwo było jedynym sposobem zdobywania żywności, cała Ziemia była w stanie utrzymać zaledwie 10 milionów ludzi. Dlatego historycy szacują, że 10 tysięcy lat temu liczba wszystkich ludzi żyjących na Ziemi wynosiła około 6 do 10 milionów.

Narodziny rolnictwa

Około 10-15 tysięcy lat temu ludzie zaczęli dostosowywać naturę do swoich potrzeb. W ten sposób, w wielu miejscach na Ziemi, zaczęło rozwijać się rolnictwo. Naukowcy sądzą, że ten proces odbywał się i rozprzestrzeniał niezależnie w miejscach takich jak Mezopotamia, Chiny, Ameryka Południowa i Afryka Subsaharyjska, jednak badania w tej dziedzinie nadal trwają, jest więc możliwe, że z czasem zostaną odkryte miejsca, gdzie uprawa roli mogła rozwinąć się nawet wcześniej. Narodziny rolnictwa to wydarzenie określane często mianem neolitycznej rewolucji, gdyż wydaje się ono być powiązane z okresem neolitu- czyli inaczej młodszej epoki kamienia. Nazwa ery neolitycznej odnosi się bowiem do faktu, iż w tym okresie kamienne narzędzia stały się gładsze i dokładniejsze niż te z paleozoiku, starszej epoki kamienia. Wiele z tych udoskonalonych narzędzi wsparło początkowy rozwój rolnictwa.

^{1}

Prawdopodobnie pierwsze rolnictwo obejmowało uprawę dzikich gatunków roślin i wypas bydła hodowlanego. W miarę upływu czasu, ludzie stawali się coraz lepsi w hodowli roślin oraz zwierząt, które najlepiej pasowały do ich potrzeb. Kukurydza, którą możesz zobaczyć w sklepie, tak jak świnie, krowy i owce, które możesz zobaczyć na farmie, nie wyewoluowały samodzielnie, na wolności. Są one wynikiem tysięcy lat ludzkiej selekcji i hodowli pierwotnych, dzikich odmian.

Gdzie, kiedy i czemu pojawiło się rolnictwo?

Odpowiedź jest prosta. Nie jesteśmy co do tego pewni. Dysponujemy jednak kilkoma teoriami- czy potrafisz wymyślić jeszcze inne?

Koniec epoki lodowcowej: Ostatnia epoka lodowcowa zakończyła się około 10-15 tysięcy lat temu. Wydaje się to wiązać z pojawieniem się rolnictwa. Po zakończeniu się epoki lodowcowej, w powietrzu pojawiło się bowiem więcej wilgoci, zmniejszyła się ilość zamarzniętej gleby, a nowe warunki klimatyczne były ogólnie korzystniejsze dla zwierząt i roślin. Niemniej jednak, ta teoria nadal ma kilka kwestii, które pozostają bez odpowiedzi.

1) Dlaczego nie znaleźliśmy dowodów na pojawienie się rolnictwa podczas ostatniego interglacjału- cieplejszego okresu między zlodowaceniami- ponad 100 tysięcy lat temu? Rolnictwo się wtedy nie pojawiło, czy może po prostu jeszcze nie znaleźliśmy na to dowodów?

2) Czy niektóre miejsca na Ziemi, takie jak lasy tropikalne, nie zapewniały odpowiednich warunków do rozwoju rolnictwa, nawet podczas okresu zlodowaceń?

Dalszy rozwój człowieka: Mimo, że ludzie o obecnej budowie anatomicznej istnieją około 200 tysięcy lat, nasze mózgi, mowa i kultura mogły od tego czasu nadal rozwijać się i zmieniać- włącznie ze zmianami spowodowanymi selekcją naturalną. Możliwe, że dopiero 10-20 tysięcy lat temu byliśmy na tyle rozwinięci środowiskowo, mentalnie i kulturalnie by zacząć uprawiać rolę. Ta teoria jest wspierana przez fakt, iż początki rolnictwa zdają się wiązać z okresem neolitycznym, czasami gdy ludzie stali się zdolni do wytwarzania bardziej wyrafinowanych, doskonalszych kamiennych przedmiotów.

Pasterstwo: gałąź rolnictwa

Gałąź rolnictwa- nazywana pasterstwem- powstała , mniej więcej, w tym samym czasie co uprawa roślin. Pasterstwo polega na udomawianiu i wypasaniu zwierząt, takich jak kozy, owce i bydło. W regionach, gdzie uprawa roślin okazywała się trudna, ze względu na kamienne podłoże lub niegościnny dla roślin klimat, pasterze wypasali zwierzęta. Mimo, że wielu z nich było koczownikami, ich styl życia znacząco różnił się od tego, wiedzionego przez łowców-zbieraczy, gdyż pasterze nie polegali wyłącznie na naturalnie występujących zasobach. Doili oni swoje zwierzęta, by z ich mleka wytworzyć produkty mleczne i używali wełny zwierząt do tkania materiałów, którymi mogli potem handlować z rolniczymi społeczeństwami, o ile żyły one wystarczająco blisko.

Relacje pasterzy i farmerów skutkowały mieszanką współpracy i konfliktów. Pasterskie artefakty, powiązane z bronią, sugerują, że mogli oni wchodzić w konflikty z społeczeństwami farmerskimi; jednakże, w innych przypadkach, pasterze handlowali z farmerami, pozostając w chętnej do współpracy relacji.

^{2}

Wpływ rolnictwa na człowieka i środowisko

Pojawienie się rolnictwa wywarło ogromny wpływ na ludzkość, co widać najwyraźniej w odniesieniu do wielkości populacji. Stało się tak, gdyż hodowla zwierząt i roślin znacząco podniosła dostępność kalorii zdatnych do spożycia przez człowieka, przypadających na kilometr kwadratowy. Możemy to sobie zobrazować stwierdzeniem, że zamieniliśmy rzeczy niejadalne na te, które jadalne były. Dzięki takim technikom jak system nawadniania, byliśmy również w stanie sprawić, by rośliny rosły w miejscach, gdzie wcześniej wyrosnąć nie mogły.

By nadać temu kontekst, szacuje się, że przed rewolucją rolną na świecie żyło od 6 do 10 milionów ludzi, czyli mniej więcej tylu łowców-zbieraczy, ilu Ziemia mogła wyżywić. Do czasu powstania Imperium Rzymskiego, około 10 tysięcy lat później, światowa populacja wzrosła ponad 25-krotnie, do 250 milionów. Przenieśmy się do przodu o kolejne 2000 lat, do teraźniejszości. Liczba ludzi na świecie wzrosła o następne 28 razy, do 7 miliardów. Rozwój rolnictwa pozwolił ludzkiej populacji zwiększyć się, w przybliżeniu, 1000-krotnie w około 10-15 tysięcy lat!

Rolnictwo miało także wpływ na środowisko. Farmerzy używali złożonych narzędzi do uprawiania i nawadniania swoich pól, a także budowania osad. By powiększyć ilość zdatnej do użycia ziemi, rolnicy tępili lasy, używając do tego metody potnij i spal; z drzewa ściągano obręcz kory, przez co drzewo wysychało i mogło spalić się szybciej. Popiół natomiast służył jako nawóz do oczyszczonej wypalaniem gleby.

Także pasterstwo stawiło ludzi i środowisko przed nowymi wyzwaniami. Stada zwierząt skoncentrowane na jednym obszarze mogły się nadmiernie wypasać na ziemi, ostatecznie zmieniając ją w niezdatną do użycia lub dręczoną przez erozje. Dodatkowo, wraz z życiem bliżej zwierząt pojawiło się większe prawdopodobieństwo, że zwierzęce choroby zostaną przekazane ludziom. .

^{3}

Przez czynne zarządzanie zapasami jedzenia, społeczeństwa rolnicze były w stanie wyprodukować więcej jedzenia niż łowcy-zbieracze, i utrzymać gęstsze populacje. Życie blisko większych społeczeństw sprawiło, że farmerom zaczęło się opłacać hodowanie większej ilości jedzenia niż potrzebowali dla siebie, jako że nadwyżkę mogli wymienić na inne towary. Dla ludzi, którzy nie byli rolnikami oznaczało to, że mogą się skupić na wytwarzaniu dóbr i wymieniać te dobra na jedzenie i inne rzeczy. Ludzie mogli się specjalizować- skupić na robieniu jednej rzeczy- co doprowadziło do zwiększenia się produktywności pracy. Zwiększona produktywność doprowadziła następnie do powstawania lepszych budynków, narzędzi, broni, a także do pojawienia się przywódców, nadzorujących te czynności i sprawujących władzę nad siłami zbrojnymi, chroniąc ludzi i zasoby.

Centrum życia wielu populacji przekształciło się w państwa-miasta, których masowe pojawienie się możemy zauważyć po raz pierwszy w ciągu kilku tysięcy lat od rewolucji rolnej. W końcu państwa te stworzyły skomplikowaną biurokrację, zajmującą się zbieraniem podatków oraz kierowaniem swoimi ludźmi, co było ważnym katalizatorem dla narodzin pisma, wynalazku przełomowego dla ludzkości.

Jak uważasz?

Jaka teoria o powstaniu rolnictwa jest twoim zdaniem najciekawsza?
Porównaj wady i zalety myślistwa i zbieractwa oraz rolnictwa.

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Zaloguj się

Sortuj według

Na razie brak głosów w dyskusji

Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.