If you're seeing this message, it means we're having trouble loading external resources on our website.

Jeżeli jesteś za filtrem sieci web, prosimy, upewnij się, że domeny *.kastatic.org i *.kasandbox.org są odblokowane.

Główna zawartość

Cywilizacja dynastii Shang

Streszczenie

  • W Chinach, w czasach dynastii Shang, uprawiano cały szereg praktyk religijnych. Jedną z nich był kult zmarłych przodków. Składano ofiary i zadawano przodkom pytania.
  • Uczeni Starożytnych Chin wierzyli w przepowiadanie przyszłości. Spisywali pytania na fragmencie kości lub skorupy żółwia, a następnie wrzucali tak przygotowaną wiadomość do ognia. Wróżbici odczytywali przyszłość ze sposobu, w jaki kość popękała.
  • Rzemieślnicy umieli mistrzowsko obrabiać brąz, stop miedzi i cyny. Broń wykonana z tego metalu dawała chińskim pieszym i rydwanom przewagę w bitwie.

Pierwsza dynastia

Historia Chin zaczyna się od okresu zwanego w tradycyjnym ujęciu Erą Mityczną, kiedy to - jak podają legendy - Chinami władała dynastia Xia. Pierwszą historycznie potwierdzoną jest dynastia Shang, która zapewne obaliła Xia i przejęła władzę około 1760 r. p.n.e.
Czy ten przewrót rzeczywiście miał miejsce? Nie jesteśmy pewni. Dynastia Shang jest najstarszą dynastią o istnieniu potwierdzonym przez dowody archeologiczne, ale niewykluczone, że znajdziemy też świadectwa istnienia Xia.1 Szacuje się, że Shangowie rządzili dorzeczem Rzeki Żółtej na Nizinie Chińskiej przez większość drugiego tysiąclecia przed naszą erą - powiedzmy że w latach 1766 - 1046.
Mapa pokazująca obszar, którym władała dynastia Shang w Chinach. Mapa Chin jest w kolorze beżowym, rzeki są zaznaczone na niebiesko, a terytorium Shang na zielono. Państwo Shang znajdowało się na Nizinie Północnochińskiej w Chinach zachodnich.
Region pod kontrolą dynastii Shang. Grafika dzięki uprzejmości Wikimedia Commons.
Ludzie przez stulecia znajdowali kości i skorupy z tajemniczymi inskrypcjami - zwali je smoczymi kośćmi - w całych Chinach. Wykopaliska w starożytnym mieście Anyang prowadzone na początku XX wieku odkryły dziesiątki tysięcy tych fragmentów kości oraz naczyń z brązu, wiele z nich z inskrypcjami w starożytnym Chińskim.2 Te artefakty zawierają zapiski datowane na czasy dynastii Shang, co pozwala uczonym poznać życie ludzi z tamtych czasów, na przykład ich sposoby uprawy roli, metody leczenia, system prawny i rzemiosło.3
Shangowie budowali ogromnie miasta z silnym podziałem na klasy społeczne, rozwinęli dawniejszy system irygacyjny, wydoskonalili się w obróbce brązu oraz opracowali pismo. Król Shangów pełnił świętą, niepolityczną, rolę, podczas gdy rada wybranych doradców i biurokratów - oficjalnie urzędników - organizowała i kierowała państwem.
Na obu rzegach Żółtej Rzeki znajdują się ogromne pokłady lessu - żyznego osadu, dzięki któremu rolnicy z czasów dynastii Shang mogli wytwarzać znaczny nadmiar żywności. To wspierało specjalizację i pozwalało klasie Shangowskich artystów i rzemieślników na rozwinięcie zaawansowanej technologii i kultury.4
Ostatecznie dynastia Shang została obalona w 1046 r. p.n.e. przez Zhou, swoich wasali - ludzi uprzednio będących pod władzą Imperium - którzy żyli w zachodniej części królestwa. Jednakże, ich kulturowe dziedzictwo przetrwało.

Pismo i kultura

Najstarsza forma pisma chińskiego, która przetrwała do naszych czasów, to inskrypcje wróżebne na kościach i skorupach zwierząt, znane jako kości wróżebne. Owo pismo jest bardzo złożone, co wskazuje na to, że język ten istniał już wtedy od dłuższego czasu. Co niezwykłe, dzisiejsi uczeni są w stanie je odczytać, jako że język ten jest bardzo podobny do dzisiejszego chińskiego systemu zapisu.
Kości wróżebne to kawałki kości lub skorupy żółwia, których używali starożytni chińczycy, a zwłaszcza ich władcy, próbując przewidzieć przyszłość. Starożytni królowie zapisywali na kości swoje pytanie wraz z imieniem i datą. Następnie podgrzewano kość tak długo, aż popękała, a z układu pęknięć interpretowano odpowiedź, wróżbę.
Kawałek kości wołu z pismem z czasów dynastii Shang. Pismo jest w układzie pionowym, jak w dzisiejszym Chińskim, w kolorze czerwonym.
Łopatka z wróżebną inskrypcją z czasów dynastii Shang. Zdjęcie dzięki uprzejmości Wikipedii.
Znalezione pytania cechują się pewną różnorodnością, przykład: "Czy wygramy nadchodzącą bitwę?" albo "Ilu żółnierzy zabrać do tej bitwy?" Kości pokazują nam, co było istotne dla Shangów i ówczesnego społeczeństwa. Często pytali o wojnę, o zbiory i o przebieg porodu.
Pod koniec dynastii ten rodzaj dywinacji - przewidywania przyszłości - został zarezerwowany tylko dla króla. W rezultacie, kości z tamtego okresu dają historykom znacznie mniejszy wgląd w życie i zmartwienia ludzi z innych klas.
Pismo wpłynęło na rozwój nauki w państwie Shang, jako że wyniki obserwacji mogły być zapisywane bardziej dokładnie. Na kościach utwalono zapisy astronomów o zaćmieniach i innych zjawiskach niebieskich z tamtego okresu. Prace uczonych pokazują również ich postęp w matematyce, rózwój pojęć, liczb i zasad rachunkowości. I-Cing - znana jako Księga przemian - też została spisana i skompilowana w tym czasie, pomiędzy 1250 a 1150 r. p.n.e. I-Cing jest księgą wróżb, swymi korzeniami sięga w przeszłość do wiejskich przepowiadaczy szczęścia i ich kości wróżebnych.5
Shangowie rozwinęli również instrumenty muzyczne. W Yin Xu, koło Angyang, wykopaliska ujawniły takie instrumenty z tamtego okresu jak okaryna - instrument dęty - bębny i cymbały. W innych miejscowościach odkryto dzwony, dzwonki i cymbały.6
Shangowie zaprojektowali kalendarz księżycowy, który za podstawę bierze cykl księżyca. Używano go do przewidywania i zapisywania ważnych wydarzeń, szczególnie pór siewu i zbiorów. Ponieważ rok księżycowy jest nieco krótszy niż rok słoneczny, którego podstawą jest ruch Ziemi wokół Słońca, Shangowie zatrudniali wyspecjalizowanych astronomów do wprowadzania poprawek i dbania o dokładność kalendarza.

Innowacje techniczne i handel

Brąz, stop miedzi i cyny, był niezmiernie ważnym metalem w całym okresie dynastii Shang. Metalurdzy opracowali wysoce zaawansowane metody odlewania brązu i używali go do wytwarzania przedmiotów ceremonialnych i broni. Miecze i groty z brązu były twardsze niż z innych dostępnych materiałów, co dawało Shangom przewagę w bitwie.
Naczynie z brązu na trzech nogach, z dwoma uchwytami i misternie wyrzeźbionymi symbolami.
Naczynie z brązu z dynastii Shang, powszechny przedmiot ceremonialny, używany do składania ofiar dla przodków. Zdjęcie dzięki uprzejmości Wikipedii.
Zręczność w obróbce brązu miała kluczowe znaczenie dla armii Shangów, ale na ich sukces składały się także konie, rydwany i łuk kompozytowy. Rydwany, dwukołowe wózy bojowe ciągnięte przez konie, pozwalały żołnierzom na pokonywanie sporych odległości w krótkim czasie, a także służyły jako ruchome platformy strzeleckie. Łucznicy używali łuków kompozytowych, zrobionych ze zwierzęcych ścięgien, rogu lub kości oraz drewna. Połączenie tych materiałów dawało łukom kompozytowym większą moc niż łukom drewnianym podobnej wielkości. Dzięki temu łucznicy mogli używać łuków małych na tyle, że bez przeszkód i bez utraty mocy strzelali z nich stojąc w rydwanie.
Te wojenne technologie były ważne, jako że Shangowie nieustannie toczyli wojny. Znacząca liczba kości wróżebnych wskazuje, że Shangowie używali rydwanów jako wozów dowodzenia i podczas królewskich łowów. Członkowie rodziny królewskiej często byli grzebani wraz z rydwanami, koniami i woźnicami. Armie Shangów poszerzali granice królestwa, grabili surowce i łapali jeńców wojennych, którzy służyli jako niewolnicy, bądź składano z nich ofiary. Kości wróżebne ukazują też głębokie zaniepokojenie "barbarzyńcami" żyjącymi poza Imperium, którzy stanowili nieustające zagrożenie dla bezpieczeństwa i stabilności królestwa. Armia musiała być ciągle w gotowości do stawienia im czoła.
Topór bojowy z wyrzeźbionym złowieszczym uśmiechem.
Wykonany z brązu topór bojowy z dynastii Shang - 1600 do 1046 r. p.n.e. - wykopany w Idu, w prowincji Shangdong w 1956 r. Topór był używany w walce wręcz, był także przedmiotem rytualnym symbolizującym siłę i władzę wojskową. Grób, w którym został odnaleziony zapewne należał do zamożnego i wpływowego człowieka. Zdjęcie dzięki uprzejmości Wikipedii.
Wpływ Shangów już od początku ich panowania rozszerzył się na setki kilometrów od stolicy, a ich technika, w tym obróbki brązu, stała się znana na ogromnym obszarze.7 Szangowie ze swej strony zaadoptowali umiejętności, pomysły, a nawet rodzaje uprawy z sąsiednich społeczeństw, dla przykładu przenicę i topory, które mogą pochodzić z Azji zachodniej.8 Jednakże - ponieważ naturalne bariery pokroju łańcuchów górskich, pustyń, stepów i oceanu utrzymywały kraj we względnej izolacji - dynastia Shang, jak też i późniejsze dynastie, ewoluowały w wyjątkowy, wręcz wyspiarski sposób.9

Hierarchia władzy i społeczna

Ośrodkami władzy dynastii Shang było wiele starożytnych miast, spośród których niektóre nie zostały odkryte przez archeologów. Pierwszy władca Shang prawdopodobnie założył nową stolicę dla swojej dynastii, miasto zwane Shang, nieopodal dzisiejszego ZhengZhou, 2,6 milionowego miata w prowincji Henan w Chinach wschodnich. Pozostałości archeologiczne tej metropolii prawdopodobnie zostały odnalezione i wygląda na to, że pełniła funkcję świętego miasta, z większością świątyń i obiektów religijnych w jej obrębie. Odkryto tam też pałace, warsztaty i mury.
W miastach Shangów, jak w innych miastach starożytnych chin, znajdowały się dwa ciągi murów miejskich - zewnętrzny i wewnętrzny. Zwyczajni mieszkańcy mogli żyć w obrębie zewnętrznego, ale nie mogli przekraczać tego w centrum, za którym mieściły się obszary świątyń, cmentarze, odlewnie brązu, kuźnie i pracownie rzeźbiarzy w kości. Tak więc ten mur określał miejsce politycznych elit i specjalistów rzemiosł, którzy wspólnie tworzyli ważne rytuały i brali w nich udział. W ten sposób architekura tych miast została zaprojektowana do oddzielania różnych klas społecznych.10
Wygląda jednak, że istniało wiele innych stolic oprócz tego, a władcy mogli podróżować od jednego do innego ze względu na rytuały religijne, strategię militarną i zapotrzebowanie żywnościowe. To sugeruje, że władza dynastii koncentrowała się w królu, którego autorytet polityczny był wzmacniany przez religię.11 Aby podnieść go jeszcze bardziej, król często wybierał się na wycieczki i wyprawy wojenne do umocnionych miast niebędących stolicami, gdzie arystokracja miała dużo do powiedzenia. Stabilna władza w tych rejonach była kluczowa, jako że kontrola nad rolniczymi terytoriami zapewniała wystarczającą ilość niezbędnych surowców dla mieszkańców miast.12
Mapa północnych i środkowych Chin, pokazująca ważne archeologiczne stanowiska: Anyang, Erlitou, Sanxingdui, Panlongcheng oraz Wucheng. Ziemia jest na brązowo i zielono, a rzeki na niebiesko.
Główne stanowiska archeologiczne w północnych i środkowych Chinach datowane na drugie tysiąclecie p.n.e. Zdjęcie dzięki uprzejmości Wikimedia Commons.
Anyang, kolejna stolica Shangów, również w dzisiejszej prowincji Henan, została wykopana nieco później. Miasto znajdowało się pomiędzy nisko położonymi rolniczymi terenami Niziny Północnochińskiej a górami, które działały jako obronna granica.13 Obszar ten ukazał ogromną ilość kości wróżebnych, które opisywały podróże jedenastu królów - wymienionych z imienia. Imiona i ramy czasowe zgadzają się z tradycyjną listą królów Shang. Anyang było rozległym miastem, z dużym cmentarzem z tysiącami grobów i 11 wielkimi grobowcami - dowód znacznej siły roboczej miasta - zapewne należącymi do 11 królów Shang.
Generalnie, miasta Shangów nie są zbyt dobrze zachowane w zapisie archeolgicznym, ze względu na materiały użyte do ich budowy i klimat w północnych Chinach. Kamień był rzadki, więc bezpieczeństwa broniły mury ze zbitej ziemi. Budynki często wykonywano z wyschniętego błota w drewnianych ramach. Miasta były kluczowe dla polityki i religii, były siedliskiem spraw administracyjnych, królewskich grobowców, pałaców i miejsc kultu. Zwykli ludzie żyli obszarach rolnych poza granicami miast.14
Terytoriami granicznymi Shangów zarządzali wodzowie, którzy uzyskali prawo do władania poprzez kontakty z rodziną królewską. Shangowie bardzo potrzebowali tych siąsiadujących lenn ze względu na rzadkie materiały, z których mnóstwo przenaczano na ceremioniały. Lenna były to terytoria oddawane elitom, by nimi władały w imieniu potężniejszego władcy. Od posiadacza lenna zwierzchnik oczekiwał wsparcia surowcowego, politycznego i militarnego. Lenna miały też ważną rolę ekonomiczną, często organizowały systemy irygacyjne i przelewowe oraz nadzorowały ich konstrukcję.15
Shangowie stosowali system feudalny, w którym to systemie obowiązki są związane z posiadaniem ziemi, a ostre podziały klasowe oparte są na urodzeniu. Arystokracja skupiona była wokół Anyang, miasta administrującego otaczające obszary. Rejonowe terytoria położone dalej od stolicy również kontrolowane były przez zamożnych.
Za królami i arystokracją następną klasą w hierarchii społecznej byli wojskowi, cenieni i szanowani za swe umiejętności. Wojsko podzielone było na piechotę i żółnierzy na rydwanach. Ci ostatni byli znani jako świetni wojownicy i myśliwi.
Istniało wielu lokalnych władców posiadających tytuły dziedziczne. W tym systemie imperialnym, klasy elit ciągnęły korzyści z pracy chłopów, a powstające pod ich kontrolą wielkie projekty zwykle wznoszono przy użyciu różnych form niewolniczej pracy.16
Istnieją również dowody istnienia klasy proto-biurokratów. Wielu jej członków było dobrze urodzonymi urzędnikami, sprawującymi role kierownicze i prowadzącymi szczegółowe ewidencje. Do ich obowiązków zapewne należało inwentaryzowanie i dbanie o rytualne przedmioty, aranżowanie ceremialnych wystąpień, kierowanie dużymi projektami budowlanymi i odlewniami brązu oraz sprawami podatkowymi.17
Artyści i rzemieślnicy mieścili się w średniej klasie społeczeństwa Shangów. Władcy i arystokracja patronowali im, chcąc uzyskać luksusowe dobra do użytku osobitego i do celów ceremonialnych.18 Ich największą spuścizną są ich prace w brązie, konkretnie rytualne naczynia i ozdoby, z których wiele odnaleziono podczas prac archeologicznych w latach dwudziestych i trzydziestych ubiegłego wieku. Arystokraci i rodzina królewska zwykle byli chowani wraz z ogromną ilością skarbów wykonanych z brązu, na przykład naczyniami na wino i innymi ozdobnymi przedmiotami.
Na dnie drabiny społecznej znajdowali się chłopi, najubożsi z obywateli Chin. Stanowili zdecydowaną większość populacji, a ich praca ograniczała się do uprawy roli i sprzedawania zbiorów w krępującym systemie feudalnym. Odkrycia archeologiczne ujawniły, że masy chłopów było grzebanych wraz z arystokratami, co skłania niektórych uczonych do wniosku, że byli oni w istocie niewolnikami. Jednakże, inni badacze sprzeciwiają się temu, przyrównując ich bardziej do chłopów pańszczyźnianych, przywiązanych do ziemi arystokratów i oddających im część swoich zbiorów. Chłopami rządzili bezpośrednio miejscowi arystokraci. Jednym ze źródeł wiedzy o tych hierarchiach społecznych jest badanie grobowców, które zwykle znajdowały się w różnych sąsiedztwach i różniły się jakością w zależności od statusu zmarłych.19

Religia Shang

Religia Shangów była niezwykle ważna i miała wpływ na sferę polityczną i ekonomiczną. Religia i polityka były blisko ze sobą związane. Autorytet rządu wzmacniany był poprzez uczucie uwielbienia i czci wobec przodków królewskich Shangów. Później, pod koniec dynastii Shang, tylko król mógł interpretować kości wróżebne, co czyniło go głównym szamanem.20
Religia Shangów charakteryzowała się kombinacją animizmu, czyli poglądu, że wszystko ma swoją duszę, szamanizmu, to jest wiary, że szamani umieją komunikować się ze światem duchowym, kultu przodków i wróżenia. Liczni bogowie byli wyobrażeniami różnych zjawisk naturalnych i mitologicznych symboli, jak na przykład Księżyca, Słońca, wiatru, deszczu, smoka i feniksa. Chłopi modlili się do tych bogów o obfite zbiory. Powszechne były festiwale ku czci danym bóstwom.
Co szczególne, królowie Shangów, którzy sami uważali się za boskich władców, radzili się wielkiego boga Shangdi - Najwyższego Bytu władającego ludzkością i naturą - z nadzieją uzyskania wskazówek i mądrości. Shangowie wierzyli, że również przodkowie mogli zsyłać pomyślny los. Używając kości wróżebnych konsultowali się z nimi, szukali akceptacji wszelkiej ważnej decyzji i chcieli przewidzieć sukcesy na roli, w polowaniu oraz w bitwie.
Wygląda na to, że za czasów dynastii Shang wierzono w życie po śmierci. Archeologowie odkryli grobowce Shangów otoczone czaszkami i ciałami ofiar z ludzi. Niektóre z nich zawierały jadeit, który według wierzeń miał zapobiec rozkładowi i zagwarantować nieśmiertelność. Archeologowie uważają, że grobowce Shangów są bardzo podobne do tych znalezionych w Egipskich piramidach, gdzie również grzebano sług wraz z władcą. Stąd też wysnuwają teorie, że Shangowie, jak starożytni Egipcjanie, wierzyli że ich słudzy będą dalej służyć im w życiu pozagrobowym. W wyniku tych wierzeń słudzy arystokratów mieliby być zabijani i chowani wraz z nimi. Inne wyjaśnienie głosi, że są to wrodzy wojownicy złapani w bitwie.
Przykładem wyszukanego grobowca, który został odkopany, jest ten należący do Pani Hao, małżonki króla Shang będącego u władzy około 1200 r. p.n.e. Artefakty znalezione w jej grobowcu wskazują na jej wysoki status społeczny i znaczącą władzę w społeczeństwie Shangów, co skłania historyków do spekulacji na temat roli kobiet w dynastii Shang. Na podstawie artefaktów odkopanych w grobowcu Pani Hao można stwierdzić, że miała własny majątek i polityczny wpływ, a może nawet prominentną rolę w wojskowości, bo obok niej znajdowały się też bronie z brązu.21
Wyłożony cegłami grobowiec, szczątki ułożone na zewnętrznych partiach, a ciemna ceramika w centrum.
Grobowiec Pani Fu Hao, Yinxu, Henan, Chiny. Zdjęcie dzięki uprzejmości Wikimedia Commons.
Jak uważasz?
  • Jak opisałbyś relację pomiędzy politycznymi władcami Shangów a panującą religią?
    • Jakie zalety środowiskowe i geograficzne miał region, którym władała dynastia Shang?
  • Jakie było znaczenie brązu w społeczeństwie Shangów?
  • Jakiego rodzaju hierarchie istniały w społeczeństwie Shangów i skąd o nich wiemy?

Chcesz dołączyć do dyskusji?

Na razie brak głosów w dyskusji
Rozumiesz angielski? Kliknij tutaj, aby zobaczyć więcej dyskusji na angielskiej wersji strony Khan Academy.